Lear mar Frysk - module 1 - les 1 (Mûzehûs)

• Fries
• Beroepsopleiding

Lear mar Frysk - module 1 - les 1

In sjibbolet is in tongbrekkerssechje en befettet meastentiids klanken dy't spesifyk foar in taal binne, dêr't in net-memmetaalsprekker de tonge oer brekke sil.

Volwassenen moeten vaak meer moeite doen om een nieuwe taal te leren dan kinderen. Een kwartier voorlezen per dag wijst uit dat kinderen 1000 nieuwe woorden leren in een jaar. In Fryslân is Tomke het taalproject voor peuters waar ook volwassenen Fries mee kunnen leren. 

Kursus Lear mar Frysk - module 1

Doel: Fries verstaan en lezen.

• uitbreiden woordenschat tot meer dan 1000 woorden
• veel lezen
• veel luisteren
• betekenis uit context herleiden
• herhalen
• logboek bijhouden

Doorstroom naar module 2: Fries spreken.

Wurklist

• Yntroduksje kursus Lear mar Frysk

       - Yn 'e kunde komme

• Lesmateriaal: lesboek & www.Edufrysk.nl

       - Harkje, lêze en útspraak oefenje (wurdskat)
       - Grammatika (wichtichste tiidwurden)
       - Ta beslút
       - Om thús te dwaan

• Neigesetsje

Ve9usE

It earste healoere praat ik Nederlânsk.

Dêrnei alles yn it Frysk.

Is der genôch feiligens en animo om yn de groep Frysk te praten?

• Myn namme is ...                                                                      (hoe heet je)
  
• Ik wenje yn in doarp / yn in stêd / bûtenút                   (waar woon je)
  
• Ik wenje al ... jier yn Fryslân                (hoe lang woon je al in Fryslân)
  
• Ik praat Nederlânsk en ...                                  (welke talen beheers je)
  
• Ik folgje dizze kursus omdat ...                  (waarom volg je de cursus)
• Learwinsk                                               (heb je wensen t.a.v. de cursus)

Ik wol graach wat fertelle oer: 

myn wurk / stúdzje / myn leafhawwerij / myn húshâlding / wat oars...                                  (zoek hiervoor vijf woorden op in het woordenboek)

Yn 'e kunde komme

Jou tiid oan de kursisten om de fragen earst yn te foljen en by 'ik wol wat fertelle oer ...' fiif wurden op te sykjen yn it wurdboek.

Sifers foar 'ik wenje al ... jier ...' sjoch wurdboek side 11.

Edufrysk

https://kursus.edufrysk.nl/

Kursus: LearmarFrysk

Groep: LMF 1 Frjentsjer 2023

Koade: Ve9usE

Lesopbouw:

• Harkje, lêze en útspraak = luisteren, lezen en uitspraak
• Oan 'e slach = oefenen woordenschat en grammatica
• Ta beslút = tot slot
• Om thús te dwaan = huiswerk (A, B, C = 3x20 minuten)
• Foar wa't no noch syn nocht net hat = extra oefeningen

Leeropbrengst verhogen:

• woordenlijst Edufrysk.nl
• woordenboek Frysker.nl
• logboek bijhouden

De kursisten moatte sels in account oanmeitsje en dêrnei de earste kear in koade ynfolje.

Sy krije in hantlieding tastjoerd.

Al it lesmateriaal stiet foar harren klear.

Skoft

Harkje, lêze en útspraak

Opdracht 1 Earst harkje ... dan lêze

Ik lês it ferhaal 'In auto fan karton' foar.

1. Ast meilêze wolst: let goed op de útspraak.
2. Wêr giet it ferhaal oer?

Kornelia de Kangeroe, 

pjut Tomke, 

buorfamke Yana Yu 

en hûntsje Romke

Opdracht 2 harkje nei de útspraak

1. grut
2. doaze
3. myn
4. nuver
5. wêr
6. tsjillen
7. iens
8. klear
9. hear : "Ik start de auto, hear!"
10. fuotten
11. hurder
12. hûn
13. rút
14. stjoer

Luister goed naar de uitspraak en kies het goede antwoord.

Lês de wurdsjes twa kear op.

De kursisten kruse oan hokker lûd oerienkomst mei it Fryske wurd.

Jou nei elk wurd efkes de tiid om it antwurd te sykjen.

Opdracht 2 harkje nei de útspraak

1. grut 
2. doaze
3. myn 
4. nuver 
5. wêr 
6. tsjillen 
7. iens 
8. klear 
9. hear : "Ik start de auto, hear!"
10. fuotten 
11. hurder 
12. hûn 
13. rút 
14. stjoer 

Luister goed naar de uitspraak en kies het goede antwoord.

1. b. het Engelse good
2. b. boor
3. a. fiets
4. a. nu
5. b. crème
6. a. het Engelse to chill
7. b. bier
8. b. beer
9. a. het Engelse yell
10. b. een wo klank
11. b. put
12. a. boek
13. b. nu
14. b. boer

Bepraat koart de útspraak.

Het Fries heeft vier tweeklanken (ie, oe, ea, oa) waarmee iets geks aan de hand is.

Als het woord waarin ze voorkomen  langer wordt gemaakt, veranderen ze soms in andere tweeklanken. Dat verschijnsel noemen we breking.

De twa- en trijelûden + de kapkes wike it meast ôf fan it Nederlânsk. Fansels hawwe we yn it Nederlânsk ek de delgeande twalûden foar de -r, mar wurde se net mear as sadanich werkend omdat it net soarget foar betsjuttingsferskil. Sjoch ek side 71 fan de hantlieding (of Edufrysk) mei útlis oer útspraak.

Fryske útlisfilmkes

12. Twalûden en brekking [3:15]

https://youtu.be/ob4MZ61K5KE

Taalskets 

Twalûden en brekking [1.30]

https://youtu.be/Du3YN2zuMgA

kofje /tee 

€ 1 de jûn p.p.

betellest yn les 10

mei de pin / kontant / tikkie

Opdracht 3 lûdop lêze

1. Wêr is de grutte doaze?
2. Myn fuotten dogge soms wat nuver.
3. Ik bin al klear, hear.
4. Bist dermei iens dat ik stjoer?
5. De tsjillen draaie hurd yn de rûnte.
6. De hûn sit foar it rút.

Ik lês de sinnen foar. Luister goed en lees de zinnen daarna in tweetallen hardop aan elkaar voor. Wijs per tweetal iemand aan voor een klassikale voorleesbeurt.

Beurt krigen mar wol de kursist net foarlêze? Freegje dan oan immen út in oar groepke.

Troch it lûdop lêzen kinst kontrolearje oft de kursisten de wurden goed útsprekke. De útspraak is wichtich foar it goed begripen fan in tekst, it ferstean en letter foar it praten.

Opdracht 4 Frysk - Nederlânsk

In de tekst 'In auto fan karton' staan cursief gedrukte woorden. Vertaal deze woorden naar het Nederlands.

Vertaaltips:

1. Bekijk eerst het woord in de context. 
2. Gebruik de woordenlijst in je lesboek. 
3. Zoek het woord op bij 'Sykje' op www.Frysker.nl (of oersethelp.nl). 

Opdracht 4 Frysk - Nederlânsk

dyk	weg
krekt	net
hurder	sneller
hûn	hond
rút	raam
dogenieten	deugnieten
lilk	kwaad, boos
benaud	benauwd, angstig, bang
boartersguodauto	speelgoedauto
dweiltrochwiet	kletsnat
skoftke	tijdje, poosje

grutte	grote
doaze	doos
myn	mijn
nuver	raar, vreemd
wêr	waar
tsjillen	wielen
iens	eens
fjouwer	vier
klear	klaar
hear	hoor
gau	gauw, vlug, snel
fuotten	voeten

Opdracht 5 Wurdskat

Werk in tweetallen. Beantwoord de vragen.

1. 'Wêr' is een vraagwoord. Noteer nog 4 vraagwoorden.
2. Een 'hûn' is een huisdier. Noteer nog 4 huisdieren.
3. Een 'boartersguodauto' is om mee te spelen. Noteer nog 4 speelgoeddingen.
4. 'Myn' is een bezittelijk voornaamwoord. Noteer nog 4 bezittelijke voornaamwoorden.

Opdracht 5 Wurdskat

Mogelijke antwoorden.

1. Wêr : wa, wat, wannear, wêrom, hokker/watfoar, hoe, hoefolle.
2. Hûn : kat, fisk, knyn, kavia, hamster, mûs, kanarje, pappegaai, slang, skyldpod.
3. Boartersguodauto : toudûnserstou, kompjûter, lego, puzel, kaartspul, boerdspul.
4. Myn : dyn, syn, har, jo, ús, jim, harren.

Bepraat alle antwurden en soargje derfoar dat elkenien de wurden ek tastjoerd krijt.

Grammatika

ik	ha(w)	hie	bin	wie	wurd	waard
do	hast	hiest	bist	wiest	wurdst	waardst
hy, sy, it	hat	hie	is	wiene(n)	wurdt	waard
jo (u)	hawwe	hiene(n)	binne	wiene(n)	wurde	waarden
wy	hawwe	hiene(n)	binne	wiene(n)	wurde	waarden
jimme	hawwe	hiene(n)	binne	wiene(n)	wurde	waarden
sy	hawwe	hiene(n)	binne	wiene(n)	wurde	waarden
ik		ha(w) hân		ha(w) west		bin wurden

Let op: "Ik ben in Dokkum geweest" = "Ik ha(w) yn Dokkum west" (dus NIET bin west).

De onregelmatige werkwoorden hebben, zijn, worden

Dizze tiidwurden moatte út de holle leard wurde. Lês de rychjes even op foar de útspraak. Wiis de kursisten op it mulwurd by wêze, haw west en net bin west.

TIP:

Popkema boekje oer tiidwurden > by alle tiidwurden stiet oft it mulwurd mei 'haw' of 'bin' is.

Opdracht 6 Hawwe, wêze en wurde

Zet in de tekst 'In auto fan karton' een streep onder de werkwoordsvormen van hawwe, wêze en wurde.

It helpt miskien om de sintsjes oer te setten nei yn it Nederlânsk.

Opdracht 6 Hawwe, wêze en wurde.

Opdracht 7 Wurdskat

1. Ik lees de tekst 'Op sicht' voor. Luister goed en vul de ontbrekende woorden in. De Nederlandse vertaling staat er tussen haakjes achter. Het gaat niet om de spelling, je mag de woorden fonetisch opschrijven.
2. De tekst wordt nog een keer voorgelezen. Lees mee en kijk na.

Lês net te fluch foar.

Jou nei it foarlêzen de tiid om de wurdsjes yn te foljen. It giet by dizze oefening net om de stavering, it jout dus neat as de kursisten de wurdsjes fonetysk opskriuwe.

Lês it ferhaal nochris foar as alle wurdsjes ynfold binne, se kinne dan wer meilêze en de antwurden kontrolearje.

Opdracht 7 Wurdskat antwoorden

• grutte, skoft, gau
• eangstich, hûn, rút, hûn
• benaud, hear, goed, klear
• hurd, hûn, kat, lytse kat, fluch, hoartsje, kat
• dweiltrochwiet, bang
• lilk, poer, nuvere

Ta beslút

It mûzehûs fan Sam en Julia

Printeboek meinimme!!!

It foarlêzen duorret 3 minuten.

Om thús te dwaan

Om thús te dwaan

Opdracht A, B en C = 3x20 minuten.

A = opdracht 8, 9 en 10

B = opdracht 11

C = opdracht 12 en 13

 

Foar wa't no noch syn nocht net hat

Extra oefeningen = opdracht 14 en 15

Vergeet niet je logboek bij te werken.

Gebruik www.edufrysk.nl

* luisterfragmenten

* computer kijkt na

Antwurden steane achter yn it boek.

It is effektiver om trije kear 20 minuten húswurk te meitsjen as ien kear 60 minuten. Ferwiis nei EduFrysk foar it foarlêzen fan de teksten en it oefenjen fan de útspraak.

De oefeningen even koart by del rinne om der wis fan te wêzen dat de kursisten snappe wat de bedoeling is.

Skriuw yn it logboek nij learde wurdsjes op.

Neigesetsje

Wat is it ferskil tusken 'net' en 'krekt'?

Net = niet "It kin net".

Krekt = precies "It kin krekt".

Wat betekent "It kin net"?

1. Het kan net.
2. Het kan niet.
3. Het kan precies.
4. Het kan wel.