7.1 De verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

H7 Pruiken en revoluties

7.1 De verlichting

rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

Lesdoel

In deze presentatie leer je:

• hoe rationeel en optimistisch de ideeën van verlichte denkers waren en hoe deze werden toegepast
  
• hoe verlichte denkers dachten over godsdienst
  
• hoe verlichte denkers dachten over sociale verhoudingen
  
• hoe verlichte denkers dachten over politiek
  
• hoe verlichte denkers dachten over economie

Rationalisme en optimisme

Algemene revolutie in het denken, de verlichting. Rationalisme en kennis zouden de wereld beter maken.

De verlichting raakte in de mode bij mensen in de hele westerse wereld. Men wisselde ideeën uit in genootschappen.

Parijs werd het belangrijkste centrum. Om de mensheid vooruit te helpen werd kennis uit de hele wereld toegankelijk gemaakt in een encyclopedie van 28 delen (1751-1772).

Godsdienst

Kritiek op godsdienstige intolerantie was een belangrijk onderdeel van de verlichting.

De Pruisische koning Frederik de Grote vond dat religies gelijke rechten moesten hebben.

Zijn vriend Voltaire bestreed fel godsdienstige bekrompenheid. Hij was geen atheïst maar een deïst: iemand die aanneemt dat God de wereld ooit heeft gemaakt, maar zich er niet meer mee bemoeit. Volgens hem verliep alles op aarde sinds de schepping volgens vaste natuurwetten.

Sociale verhoudingen

In de 18e eeuw hadden adel en geestelijkheid allerlei voorrechten. Voltaire vond dit wel best, volgens hem kon slechts tien procent van de bevolking zelf nadenken.

Maar volgens Rousseau zijn alle mensen van nature gelijk. 

Verschillen die niet op prestaties gebaseerd waren moesten verdwijnen.

Sommigen vonden zelfs dat mannen en vrouwen gelijke rechten moesten hebben.

Politiek 1/2

John Locke stelde dat koningen en regeringen hun soevereiniteit van de burgers hebben ontvangen, niet van God. Het was in een rechtsstaat de taak van de overheid om de mensenrechten te beschermen.

Rousseau noemde de volkssoevereiniteit ‘de algemene wil’.

Montesquieu wilde corruptie en onderdrukking voorkomen. Hij verafschuwde het ‘despotisme’ van de Franse koningen.

Politiek 2/2

Montesquieu formuleerde als rationalist en optimist de driemachtenleer: (trias politica) theorie van Montesquieu over staatsvorm met drie gescheiden machten.

De gescheiden machten zouden elkaar in evenwicht houden:

wetgevende macht: deel van de overheid dat wetten maakt

rechterlijke macht: deel dat rechtspreekt

uitvoerende macht: deel dat wetten uitvoert, de regering

Economie

Adam Smith

• Mensen streven altijd eigen voordeel na
• Vrije economie 
• Wet van vraag en aanbod zorgt als een onzichtbare hand voor zo groot mogelijke voorspoed

"Laissez faire": mensen vrij laten in hun handelen

0

Leg uit wat Rousseau bedoelde met het idee van 'volkssoevereiniteit'

Salons

De Verlichting is de tijd van rationeel optimisme. Leg uit wat daarmee bedoeld wordt.

1755

De ramp van Lissabon

Je ziet een computeranimatie van de ramp van Lissabon.

Daarna komt een vraag.

Ramp van Lissabon (1755): a. Probeer te bedenken waarom deze ramp op veel verlichte denkers zoveel indruk maakte. b. Gaat continuïteit en verandering hier samen? Leg uit!

Leg uit dat Belle van Zuylen aan de ene kant wel een product van de verlichting was, en aan de andere kant niet