Verlichting - vwo 5

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

De Verlichting

Wat weet je al over de Verlichting?

De Verlichting was een cultureel-filosofische en intellectuele stroming in Europa die ruwweg samenviel met...

1. de 16e eeuw
2. de 15e eeuw
3. de 17e eeuw
4. de 18e eeuw

Waarom heet de Verlichting zo?

De reformatie in de zestiende eeuw zorgde ervoor dat

1. men historische zaken minder ging waarderen
2. het individu belangrijker werd
3. meer mensen Rooms Katholiek werden
4. er meer beelden in de kerken kwamen

De eeuw van de rede

Modernisering van de samenleving: 

- individualisering

- emancipatie (feminisme)

- secularisering 

- globalisering

- mensenrechten 

De eeuw van de rede

Durf te denken 

(Kant 1724-1804)

Politiek en economie 

- Trias politica: (Montesquieu 1689-1755) scheiding uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht

- Liberalisme: (Adam Smith 1723-1790) weinig overheidsbemoeienis met economie, marktmechanisme 

- Opvoeding: (Rousseau 1712-1778) belangrijk Verlichtingsthema 

Toneel

- In de 18e eeuw minder waardering voor religieuze stukken

- Burgerlijk treurspel: vorsten en bijbelse personen moeten op het toneel plaatsmaken voor het leed van de gewone burger

- Meestal vertaald uit het Duits of Frans

- Bevatten altijd een les waaruit men kon leren hoe men een beter, verlichter mens kon worden:  over deugden als sociale gelijkheid, redelijkheid en liefde tussen ouders en kinderen. 

Literatuur

- in eerste instantie ook vaak didactisch: biedt lezers nieuwe rationele ideeën en opvattingen  (vrijwel altijd een les)

- nieuwe genres:

1. kinderliteratuur
2. imaginair reisverhaal
3. sentimentalisme

1. Kinderliteratuur 

Kinderboeken / kinderliteratuur 

- Hieronymus van Alphen

- Proeve van Kleine Gedigten voor Kinderen (1778)

- studie-ijver, oprechtheid en gehoorzaamheid, relatie ouder-kind --> onderwerpen in gedichten

- ik-fguur / geen moeilijk taalgebruik / deugd centraal / rijm 

Niet eerder echte boeken voor kinderen.

Er waren wel een soort van jeugdboeken, maar dat waren bewerkingen van boeken voor volwassenen (ridderverhalen). 

Van Alphen schreef de gedichten aanvankelijk anoniem. Na succes uit de anonimiteit gestapt. 

nature vs. nurture

Volgens Rousseau waren mensen een tabula rasa = een onbeschreven blad. 

Door de opvoeding kon je mensen dus goed of slecht maken. Vandaar dat de opvoeding van het individu zo belangrijk werd. 

 

Wat is de moraal van dit gedicht?

    2. Imaginair reisverhaal

2. Imaginair reisverhaal

In tegenstelling tot eerdere reisverhalen denkbeeldig.

Vaak utopisch

maar soms ook dystopisch

Spiegel van de Maatschappij

Reize door het aapenland

Reize door het Aapenland

Satire

Imaginair reisverhaal

Prinsgezinden vs Patriotten

Pseudoniem

Rationalisme

is een......

1. imaginair reisverhaal en utopie
2. utopie en realistische roman
3. imaginair reisverhaal en robinsonade
4. utopie en robinsonade

3. Sentimentalisme 

- dit is een tegenbeweging tegen het rationalisme: het gevoel staat centraal

- steeds meer aandacht voor godsdienst, liefde en (toch ook) deugd

- dit is een opmaat naar een nieuwe stroming: de Romantiek

Julia

Eduard en Julia mogen niet trouwen van hun ouders. Zij uit elkaar te gaan en op elkaar te wachten en schrijven elkaar brieven. Na een lange periode van afzien is daar het verlossende woord van Julia: ze kunnen eindelijk trouwen en een leven met elkaar beginnen. 

Dan: het noodlot. Julia overlijdt en Eduard blijft achter met een doodswens, maar daar rust een taboe op. 

Het noodlot slaat dan pas echt toe; wanneer Eduard arriveert blijkt Julia geheel onverwachts te zijn overleden. Eduard blijft gebroken achter, met een groot doodsverlangen, maar zelfs daar mag hij niet aan toegeven vanwege het taboe dat daar op rust vanuit het christendom. Hem rest niets anders dan een leven in totale rouw en verdriet, waarin hij iedere dag alleen maar kan wachten tot hij zal sterven en Julia in de hemel zal weerzien.  

Onderling voor elkanderen geschapen, kan hen de tijd van één scheiden, maar de eeuwigheid verzamelt hen weêr, en daar zijn ze één, onafscheidelijk één. Daar heên gaan hunne liefste gedachten, hunne strelendste bespiegelingen.  [...] de Eeuwigheid, voortaan het eenige verschiet, waar hun traanend oog vrolijk heen zweeft.

De moraal? 

'De teksten zouden laten zien wat echte liefde is, en dat die dus niets te maken heeft met geld, genot of maatschappelijke positie. Als jongeren dit inzien zullen ze volgens Feith niet toegeven aan lichamelijke verleidingen voor het huwelijk maar besluiten om elkaar eerst echt te leren kennen en daarna al dan niet te trouwen. Dit zou weer leiden tot een vermindering van het aantal echtscheidingen.'

Welke van onderstaande termen horen alle drie bij de Verlichting?

1. theocentrisme, classicisme, modernisme
2. liberalisme, optimisme, tolerantie
3. existentialisme, empirisme, feodalisme
4. purisme, aforisme, antropocentrisme

Opdracht 

kinderliteratuur: moraliserend of niet?