9.4 Ziek

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

9.4 Ziek 

1. Voorkennis
2. Uitleg deel 1 van 9.4
3. Zelfstandig werken

Wat is 'ziek' zijn eigenlijk?

Ziek zijn

Ziekte is een (meestal)  tijdelijke lichamelijke of geestelijke aandoening die iemand belemmert in het normale functioneren. 

Een ziek organisme is uit zijn evenwicht, er is sprake van een verstoorde homeostase

Hoe word je ziek?

Hoe word je ziek?

• Micro-organismen: bacteriën, virussen en schimmels.

• Ziekteverwekkers: micro-organismen waar je ziek van kunt worden.

1. Bacteriën en schimmels kunnen giftige stoffen afgeven.
2. Virussen dringen je cellen binnen en zich daar vermeerderen, waardoor uiteindelijk de cel stuk gaat.

Hoe word je ziek?

Ziekteverwekkers verspreiden zich vaak via de lucht of bijvoorbeeld handen.

Ze komen binnen via 'openingen' in je lichaam. Denk dus aan; wondjes, mond, neus, ogen, etc.

Bacteriën en schimmels 'settelen' zich op een voor hun fijne plek en gaan daar groeien.

Virussen dringen onze lichaamscellen binnen, zie afbeelding. 

Ziekteverwekker	Soort	Ziekte
Streptococcus pyogenes	Bacterie	Keelontsteking
Klebsiella pneumoniae	Bacterie	o.a. longontsteking
Yersinia pestis	Bacterie	Zwarte pest
Influenzavirus	Virus	De griep
SARS-CoV-2	Virus	Corona
Hepatitis -B virus	Virus	Hepatitus-B
Candida albicans	Schimmel	o.a. genitale schimmelinfectie

Leerdoel deel 1a

Aan het einde van de les kan je...

• Uitleggen welke type ziekteverwekkers er zijn en hoe ze je lichaam in komen.
• Beschrijven hoe een (infectie)ziekte verloopt.

Overleg met je buur. Benoem de 6 stappen van Covid-19.

1. besmetting 2. incubatie 3. symptomen
4. diagnose 5. prognose 6. genezen

Hoe word je ziek?

Infectieziekte: ziekte die door een infectie met bacteriën, virussen of schimmels ontstaan.

• Verkoudheid: virus in slijmvliescellen van je mond, neus en keel - besmetting via druppeltjes vocht in de lucht/handcontact
  
  
• Griep: spierpijn, koorts, hoofdpijn, verkouden - zelfde manier van verspreiding

Opdrachten

9.4 (blz. 178) 3 t/m 7

Welke soort cellen zijn verantwoordelijk voor ons afweer?

Leerdoelen 1b

Je kan aan het einde van de les...

• Uitleggen hoe je lichaam ziekteverwekkers herkent en uiteindelijk uitroeit.
• Beschrijven hoe een (infectie)ziekte verloopt.
• Beschrijven hoe je lichaamstemperatuur wordt geregeld en waarom je koorts krijgt

Hoe genees je?

Je afweer, ook wel het immuunsysteem genoemd. Je afweer zorgt voor het bestrijden van ziekteverwekkers. Dit doen ze met: witte bloedcellen.

Witte bloedcellen worden gemaakt in je beenmerg, daarna rijpen ze o.a. in je lymfeknopen.

Er zijn twee type witte bloedcellen:

Vreetcellen en antistofcellen.

Pus en etter

Wanneer op de plek van een infectie veel vreetcellen actief zijn geweest, kan pus of etter ontstaan.

Pus en etter is een verzameling van (dode) witte bloedcellen (vreetcellen), die bacteriën hebben gevangen. 

Hoe genees je? (2)

Antistofcellen: WBC die antistoffen maken.

1. Ziekteverwekker komt in lichaam.
2. Ziekteverwekker heeft een specifiek antigeen (lichaamsvreemd).
3. Antistofcellen maken juiste antistof tegen dit antigeen.
4. Antistoffen koppelen en schakelen ziekteverwekkers uit.
5. Vreetcellen sluiten ze in en vernietigen ze.

Antistof

Ziekteverwekker

Antigenen

Antistofcel

Vreetcel

Gekoppelde ziekteverwekker

Lichaamseigen/vreemd

Antigenen: herkenningseiwitten aan buitenkant van een cel.

• Lichaamseigen - eigen lichaamscellen.
• Lichaamsvreemd - ziekteverwekkers.

Op iedere antigen past slechts één specifieke antistof.

Waarvoor krijg je koorts?

Koorts doordat witte bloedcellen stofjes maken waardoor de hypothalamus lichaamstemperatuur verhoogt

• Bloed stroomt sneller en voer je de afvalstoffen van ziekteverwekkers sneller af
• Witte bloedcellen maken sneller antistoffen
• > 42 graden Celsius is gevaarlijk, waarom?

Veel mensen slikken bij koorts paracetamol. Deze stof zorgt ervoor dat de hypothalamus weer de normale lichaamstemperatuur aangeeft.
De koorts zakt dan.
Word je door paracetamol ook sneller beter? Leg uit.

Aan de slag!

Maken:

9.4 Ziek

Maak opdr 8 t/m 17

Klaar? Schrijf de samenvatting van je aantekening (als je dat nog niet hebt gedaan).

9.4 Ziek (deel 2)

Bedenk alvast een antwoord op de volgende vraag:

Wat houdt vaccineren in?

Immuniteit

Antistoffen

Antigenen

Vaccin

Serum

Actief natuurlijk

Passief natuurlijk

Passief kunstmatig

Actief kunstmatig

Leerdoel 1

Vaccinatie

• Geheugencellen
• Immuniteit
• Passieve en actieve immuniteit

Bron: 9.4 'wat gebeurd er als je ingeent wordt '

Geheugencellen

Bekijk het plaatje. 

Wat is de functie van de slapende WBC?

Waar zorgen de geheugencellen voor?

Geheugencellen zorgen voor immuniteit. Wat houdt dat in?

Er zijn twee soorten immuniteit. Wat is het grote verschil en hoe komt dat? (overleg met buur)

Vaccinatie zorgt dus voor immuniteit. Hoe werkt een vaccin eigenlijk dan?

Het Covid-19 vaccin zorgt voor immuniteit tegen corona. Wat voor soort immuniteit is dat?

1. Actieve immuniteit
2. Passieve immuniteit

Meisjes in Nederland krijgen een prik tegen het HPV-virus. Wat voor soort immuniteit levert dat op?

1. Actieve immuniteit
2. Passieve immuniteit

Je bent gebeten door een hond. Als je niets doet loop je grote kans om tetanus te krijgen. Je krijgt daardoor altijd van de huisarts een prikje. Wat voor immuniteit levert dat op?

1. Actieve immuniteit
2. Passieve immuniteit

De griepprik zorgt voor actieve immunisatie. Toch moeten veel mensen met verhoogde gezondheidsrisico's elk jaar een griepprik halen. Leg dit uit.
(PS denk aan de les van gisteren)

Leerdoel 2

Orgaandonatie

• Orgaanafstoting
• Afweerremmers

Bron: 9.4 'wanneer schakel je de afweer uit '

Orgaandonaties

Sommige ziektes zijn niet te genezen. Deze worden chronisch genoemd.

Het verkrijgen van een donororgaan kan soms een oplossing geven.

Een bepaald type diabetes kan worden genezen door het verkrijgen van een nieuw orgaan.
- Welk type diabetes?
- Welk soort orgaan?

1. Diabetes type I Lever
2. Diabetes type I Alvleesklier
3. Diabetes type II Lever
4. Diabetes type II Alvleesklier

Het vinden van een juiste 'match' is heel erg belangrijk bij orgaandonaties.
Is de match niet juist, dan kan het ontvangen orgaan worden 'afgestoten' door de afweer van de ontvanger. Het orgaan zal dan uiteindelijk afsterven.

Leg dit uit. Gebruik de termen lichaamseigen, lichaamsvreemd, antistoffen, antigenen

Een match

Bij een match lijken de antigenen van de donor dusdanig veel op de antigenen van de ontvanger, dat het ontvangen orgaan niet (meteen) zal worden afgestoten. 

Wanneer schakel je de afweer uit?

Noem een groot nadeel van het gebruik van afweerremmers.

Aan de slag!

Maken:

Maak opdr 15 t/m 28

Klaar? Maak alvast een begrippenlijst.