6.3 Mensen in het kustgebied

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

De laatste ijstijd noem je

1. Weichselien
2. Saalien

Wat voor rivier stroomde er in het Pleistoceen door Nederland?
......... rivier

De warmere periode na een ijstijd noem je een

Wat werd er in de tweede fase van het Saalien afgezet?

1. Keileem
2. Tongbekkens

Basisveen en Hollandveen zijn voorbeelden van

1. Laagveen
2. Hoogveen

1

2

3

4

5

6

Hollandveen

Basisveen

Jonge zeeklei

Oude zeeklei

Jonge duinen

Oude duinen

Welke grondsoort sedimenteert pas wanneer het water vrijwel stil staat?

6.3 Mensen in het kustgebied

Lesdoelen

Je weet aan het einde van de les:

• hoe kwelders zijn gevormd
  
• het ontstaan en de kenmerken van een zeekleipolder
  
• het ontstaan en de kenmerken van veenontginningen
  
• waarom het gebruik van veengrond is veranderd
  
• het ontstaan en de kenmerken van een droogmakerij

Zeekleilandschap

Wisselende invloed van de zee in het Holoceen:

• Transgressie:
  + kustlijn verschuift landinwaarts
  + afzetting jonge zeeklei
  
  
• Regressie:
  + kustlijn verschuift zeewaarts
  + ontstaan veenlagen

Zeekleilandschap

Afzetting van klei door getij: 

1. Als de zee het hoogst is, staat het water even stil
   
2. De slibdeeltjes zakken naar de bodem
   
3. Als het eb, wordt blijven de slibdeeltjes achter
   
4. De grond komt hoger te liggen
   
5. Het gebied overstroomt zelden meer
   
6. Het gebied raakt begroeid -> kwelder

Zeekleilandschap

500 v.Chr.: wonen op terpen: 

-> kunstmatige heuvels ter bescherming tegen het zeewater.

1000 n.Chr.: wonen achter dijken.

• Eerst: ‘defensief’ = bescherming tegen de zee
• Later: ‘offensief’ = land winnen op zee

Zeekleilandschap

Friese en Groningse boeren hadden recht van opstrek:
= nieuw ingepolderde land in bezit nemen.

Kwelderwerken = menselijke ingrepen in kwelders om landaangroei te stimuleren.

-> houten palen met wilgentakken ertussen zorgen voor rustiger water met meer sedimentatie

Zeekleilandschap

1000 n.Chr.: wonen achter dijken.

• Eerst: ‘defensief’ = bescherming tegen de zee
• Later: ‘offensief’ = land winnen op zee

1. Aanslibbing van land buitendijks
2. Ontstaan van kwelders
3. Bedijking van die kwelders
4. Kenmerken van zo’n zeekleipolder: 
   ong. 2 m boven NAP, akkerbouw, vruchtbaar en blokverkaveling 

Wat is het verschil tussen absolute en relatieve zeespiegelstijging?

Aan de slag:

Wat?	§6.3 Opdrachten: 1 t/m 5
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Sleep het begrip naar de juiste definitie!

Grondsoort die bestaat uit (half) vergane plantenresten.

De combinatie van stijgen van zee + effect van bodemdaling.

Periode waarin de invloed van de zee toeneemt.

veen

transgressie

relatieve zeespiegelstijging

Op de afbeelding is transgressie te zien tussen afbeelding B en C.

1. juist
2. onjuist

Welk materialen werd er tijdens het Weichselien neergelegd?

1. dekzand
2. löss
3. veen
4. klei

2 redenen voor transgressie

1. stijging zeespiegel + minder verdamping
2. stijging zeespiegel + bodemdaling
3. minder verdamping+ bodemdaling

Het verteren van veen door contact met zuurstof noem je

1. Inklinking
2. Compactie
3. Veenoxidatie

Zeekleilandschap

1000 n.Chr.: wonen achter dijken.

• Eerst: ‘defensief’ = bescherming tegen de zee
• Later: ‘offensief’ = land winnen op zee

1. Aanslibbing van land buitendijks
2. Ontstaan van kwelders
3. Bedijking van die kwelders
4. Kenmerken van zo’n zeekleipolder: 
   ong. 2 m boven NAP, akkerbouw, vruchtbaar en blokverkaveling 

B89 Grondsoorten in Nederland

Veenlandschap

Rond het jaar 1000 gingen mensen in het veenlandschap wonen door:

1. De bouw van boerderijen langs een weg, dijk, kanaal, riviertje. -> ontginningsbasis
   
   
2. Het graven van een brede waterloop op 1 km afstand van de ontginningsbasis.->  wetering
   
   
3.  Graven van slootjes in de lengterichting voor de ontwatering.

Veenlandschap

Zo ontstond het landschap van veenontginningen: veenpolders met een strokenverkaveling

Veenlandschap

Eerst: akkerbouw

Later: te nat voor akkerbouw -> veeteelt

Te nat door:

• Inklinking: inzakken veenbodem door ontwatering
• Veenoxidatie: verteren plantenresten door aanwezigheid zuurstof in het ontwaterde veen
  
  
  

Veenlandschap

Door de lage ligging:

• Zijn dijken nodig
• Moet de waterstand kunstmatig geregeld worden

Veenlandschap

Ook zijn plassen ontstaan door het afgraven van veen:

• Gedroogd veen = een brandstof
• Honderden afgegraven watergangen: petgaten
• Daartussen plekken om het veen te drogen: legakkers
• Tijdens stormen spoelden ook de legakkers weg
  
  VB: Loosdrechtse Plassen

Droogmakkerijen

Sinds de 16e eeuw: drooglegging van grote meren, plassen en delen van de zee.
-> droogmakerijen

Stap 1: aanleg ringdijk met ringvaart om het droog te malen meer

Stap 2: water wegpompen uit het lager gelegen meer in de hoger gelegen ringvaart met een gemaal.

Droogmakkerijen

Kenmerken droogmakerijen:

• Gemiddeld 3 tot 5 m onder NAP
• Oude zeeklei aan het oppervlak doordat het veen:
  + is weggeslagen door stormvloeden
  + is afgegraven voor turfwinning:
  
  -> onderdeel van het zeekleilandschap

In wat voor een gebied ontstaat veen?

1. zandgrond
2. kleigrond
3. moeras
4. zoutvlakte

1e veenvorming
(zwart in tekening)

1. Hollandveen
2. Brabantveen
3. Basisveen
4. Grondveen

Eerste duinen
(grijze bulten)

1. Oude duinen
2. Jonge duinen
3. Nieuwe duinen
4. Basisduinen

Aan de slag:

Wat?	§6.3 Opdrachten: 6 t/m 10
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof