De Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Lesprogramma

• Uitleg thema 14
• Uitleg over de Verlichting

De Verlichting

en de gevolgen voor het bestuur in Nederland

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• ken je de namen van verschillende verlichte denkers en weet je wat hun politieke ideeën waren.

• kun je uitleggen hoe Nederland een constitutionele monarchie is geworden.

• kun je uitleggen hoe Nederland bestuurd werd onder koning Willem I

• kun je beoordelen in hoeverre Nederland democratisch was onder koning Willem I

De Verlichting

vanaf ±1700

• Een periode waarin mensen hun kennis (willen) vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand (rede, ratio)
• Ze hadden de hulp van God niet meer nodig

• Hierdoor krijgen mensen ook meer kritiek op de koning, de Kerk en de adel.
  

Kennis

Wetenschappelijke Revolutie:

• Empirisme: kennis door waarneming.

• Rationalisme: kennis door het gebruik van de rede (het verstand).

De Verlichting

• Als gevolg van de wetenschappelijke revolutie
  
• Zelf nadenken, niet alles zomaar geloven (ratio gebruiken)

De ideeën van de Verlichting

1. Mensen horen vrij te zijn en mensenrechten te hebben.
   
2. Meer macht voor het volk (meer democratie en een grondwet)
   
3. Scheiding van kerk, staat en rechtspraak
   
4. Het verstand is belangrijk en moet goed gebruikt worden door iedereen.

Verlicht denker of niet?

Bekijk onderstaande zinnen en bedenk of ze wel of niet van een Verlichte denker zouden zijn.

Waarom wel / niet?

'Emotie is het allerbelangrijkste in het menselijk bestaan'

'De koning zou zijn macht moeten delen met een parlement'

'Je moet wel nadenken over jouw geloof, maar de Kerk heeft altijd gelijk.'

'Niet iedereen is gelijk.'

1

2

3

4

De Verlichters en het geloof

Ideeën van de verlichters:

• God heeft de aarde gemaakt, maar grijpt niet in.
• Er is niet één waar geloof.

Gevolgen:

• Voor godsdienstvrijheid.
• Tegen een grote invloed van de kerk.

Voltaire
(Fr. 1694-1778)

De Verlichters en gelijkheid

Ideeën van de verlichters:

• Mensen zijn gelijk en vrij.

Gevolgen

• Tegen standenmaatschappij
• Tegen slavernij/slavenhandel (Abolitionisme)

Jean-Jacques Rousseau

• Het Maatschappelijk verdrag

• Mensenrechten

• Volksvertegenwoordiging doet wat het volk wil.

''De eerste man die een stuk land omheinde zei "dit is van mij" en vond anderen naïef genoeg om hem te geloven is de stichter van de burgermaatschappij.''

John Locke

• Tolerantie

• Legitimiteit van de heerser: Het volk geeft de koning macht en zij mogen een slechte koning afzetten.

• Volksvertegenwoordiging

''De staat is het product van een in vrijheid door burgers gesloten overeenkomst waarbij men afspreekt een deel van zijn natuurlijke rechten over te dragen aan de overheid.''

Voltaire

• Mensenrechten

• Humanisering van de rechtspraak

• Deïsme

''k ben het niet eens met wat je zegt, maar ik zal het recht om het te zeggen tot de dood toe verdedigen.''

Montesquieu

• Trias Politica

• Tegen slavernij

• Vergroting van vrijheid

• Vermomming van tirannie

''De monarchie als systeem is een fataal wapen, omdat de drie machten samengevoegd zijn onder één persoon, de koning.''

De Verlichters en politiek

Ideeën van de verlichters:

• Een koning is er voor het volk.
• Het volk mag een slechte koning afzetten.
• De echte macht ligt bij het volk.

Gevolgen

• Tegen absolutisme.
• Voor democratie.

Reactie koningen

Ideeën van de Verlichting verbieden

Of

Sommige ideeën overnemen, zolang de vorst alle macht houdt.

= Verlicht absolutisme

1789: 

De Franse Revolutie

• Strijd voor vrijheid, gelijkheid en broederschap.

• Einde aan Koninkrijk Frankrijk en een grondwet. 

• Nederland was geen democratie en geen koninkrijk in deze tijd. De stadhouders waren de baas.

1795-1801: 

Bataafse Republiek

• Revolutie o.l.v. de Patriotten: zij willen meer van het volk (...en zijn wel klaar met de Oranjes).

• De Patriotten krijgen hulp van de Fransen.

• Frankrijk bezet Nederland (1795-1813) en erfstadhouder Willem V moet vluchten naar Engeland.

1815: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

• Napoleon verslagen bij Waterloo.

• Zoon van prins Willem V wordt koning Willem I.
  Koning-koopman: moderniseren.

• Verenigd Koninkrijk der Nederlanden: Nederland, België en Luxemburg (tot 1839).
  
  
• Verlicht absolutisme

Koning-koopman

• Willem I wil van Nederland een modern land maken.
• Om dit te kunnen betalen richtte hij de Nederlandsche Handelsmaatschappij (NHM) op.
• Deze maatschappij zorgde ook dat de handel met Indië weer winstgevend werd.
• Willem I wordt soms, spottend, ook wel koning-koopman genoemd.

1840-1848: 

Koning Willem II

• Conservatief: geen ruimte voor veranderingen.

• Regeert, min of meer, als absolute vorst.

• Moet niets weten van democratie.

• 1848 Revolutie in Europa; liberalen vinden dat de koning teveel macht heeft.
• Grondwet van Thorbecke.

Hoe zag het bestuur van Nederland er uit 

tussen 1815-1848?

Benoemt

Benoemt

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Benoemt

Verantwoording

Kiest

Benoemt

Verantwoording

Kiest

Filmpjes 

en
 

extra oefeningen

Je gaat zo een filmpje bekijken over wat de Verlichting is. De volgende denkers komen aan bod:

1. Montesqieu
   
2. Rousseau
   
3. Loche
   
4. Smith
   
5. Diderot
   
6. Spinoza
   
7. Voltaire
   

Schrijf de namen over op een kladblaadje/of laptop.

Als je het filmpje kijkt maak je aantekeningen bij alle denkers.

"De overheid mag zich niet met de  economie bemoeien, want je moet vrijheid  hebben om met je verstand te kunnen beslissen over je eigen belangen in de economie."

"Er moet een gemeensch-appelijke karakter van de staat komen, die doormiddel van een “sociaal contract” tussen het volk en de bestuurder(s) georganiseerd moet worden."

Mensen zijn van nature goed, maar moeten wel goed worden opgevoed en onderwezen tot “redelijkheid”, dan zullen veel mistan-den verdwijnen." T

"In de politiek zijn er drie machten aanwezig( de rechtelijke, de uitvoerende en wetgevende macht) die gescheiden van elkaar moeten worden uitgevoerd om zo machts-misbruik te voorkomen.

"God is een horlogemaker die de wereld in gang heeft gezet en zich daarna niet meer met de aarde bemoeit."

Tekst

Voltaire          Smith             Rousseau           Locke           Montesquieu