5V H11.5 opname van voedingsstoffen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H11 voeding en vertering

deze les

1. Pak een ipad 
2. We starten samen klassikaal voor herhaling
3. Je volgt daarna deze les zelfstandig door hem apart te openen: Ga naar somtoday / studiewijzer / H11 / 11.5 start de Lessonup op.

Hoe werkt deze les?

1. Opstart is samen met kleine formatieve meting bij video.
2. Daarna zelfstandig Lessonup doornemen
3. zorg ervoor dat je, voordat je start met de lessonup, de paragraaf 11.5 hebt gelezen
4. bekijk wat je moeilijk vindt en kies welke uitlegdia's en uitlegvideo's je extra wil bekijken
5. controleer jezelf door de vragen en oefeningen tussendoor te doen
6. maak aan het einde de verwerkingsopdrachten en controleer of je de leerdoelen hebt behaald (voldoe je aan de succescriteria)
7. nog niet behaald = terug naar de stof/ uitlegvideo's en/of zoek hulp

succescriteria

• je kunt de definitie van de volgende begrippen uitleggen: microvilli, resorptie, transporteiwitten, tight-junctions, intern milieu, Na+-K+-pompen, cotransport, antiport, symport, chylomicron, lymfevaten, poortader, lever, transportblassjes, LDL-blassjes, atherosclerose.
• je kunt de de leerdoelen aan een ander uitleggen
• je kunt de (examen)vragen over dit onderwerp goed (bijna foutloos) maken
• je weet welke binas-tabellen bij het onderwerp horen en informatie uit deze tabellen halen en gebruiken

11.5 leerdoelen

• je leert hoe je vanuit je darmen voedingstoffen opneemt
• je leert hoe die dan vervolgens verwerkt worden in het lichaam voordat ze de bloedbaan in gaan.

Heb je al gehad...

• Welke 6 voedingstoffen er zijn en waar je lichaam ze voor gebruikt (11.1),
• Welke verteringsorganen er zijn en wat zij doen (11.2)
• dat er enzymen in verteringssappen zitten en wat zij doen (11.3)
• dat vetten anders zijn en dus anders verteerd worden (11.4)

En nu waar het allemaal voor is...

Deze les...

Al die vertering is omdat je stoffen wilt opnemen in je bloed.

• In welk orgaan gebeurt deze opname?
• Cellen nemen stoffen op, hoe doen zij dat?
• Ook hier zijn vetten anders, hoe precies?
  

Kennis ophalen

Verteren is het kleiner maken van stoffen.

Doel: stoffen zo klein maken dat ze door cellen opgenomen kunnen worden.

Aanpak: eerst grote stoffen afbreken (koolhydraten, eiwitten, vetten) en vervolgens alle kleine stoffen verder afbreken.

Resultaat: verteringsproducten die opgenomen kunnen worden in het bloed.

koolhydraten

eiwitten

vetten

Laatste stap in de vertering, kleine stoffen verder afbreken

Kennis ophalen

• Epitheelcellen in  dunne darmwand nemen verteringsproducenten op.
• Zij vormen een ondoordringbare laag door 'tight junctions'.

Dus:

• Stoffen moeten via het celmembraan  de epitheelcel in en uit.

•  Eerst naar weefselvloeistof en vervolgens opname door bloedvat.

Kennis ophalen

Transport door celmembraan kan door:

• diffusie
• gefaciliteerde diffusie
• osmose
• actief transport via transporteiwit
• endo- en exocytose

Passief transport

Actief transport

Kennis ophalen

Transport door celmembraan kan door:

• diffusie
• gefaciliteerde diffusie
• osmose
• actief transport via transporteiwit
• endo- en exocytose

Passief transport

Actief transport

Diffusie

Gefaciliteerde

diffusie

Osmose

Actief transport

endo- en exocytose

Kennis ophalen

Membraaneiwitten delen we in in categorieën:

• uniport - transport van één stof één kant op
• symport - transport van twee stoffen één kant op.
• antiport - transport van twee stoffen tegengestelde kanten op.
  

aan de slag

1. werk nu zelf de lessonup verder door. Kies waar je nog extra uitleg nodig hebt en dus welke video's je nog wil kijken.
2. maak de oefening op de laatste dia om te herhalen
3. maak een begrippenlijst 
4. maken en nakijken opdrachten 11.5

Controleer of je alle leerdoelen beheerst/ aan alle succescriteria voldoet. Zo niet: opnieuw door de stof/ opdrachten maken/ hulp vragen. 

www.bioplek.org

www.bioplek.org

Darmepitheel

De darmen zijn helemaal bedekt met epitheelcellen (dekcellen). Die cellen vormen de grens tussen buiten (inhoud van de darmen) en binnen (in de cellen/ weefselvloeistof/ bloed).

De darm is bevat darmplooien, de plooien bevatten vlokken en de epitheelcellen bevatten microvilli: oppervlakte vergroting.

Resportie

• De opname van stoffen uit de darminhoud door de darmcellen heet resorptie.

Voor resorptie moeten stoffen het celmembraan van de cel passeren. Van de darminhoud naar de darmcel en aan de andere kant van de darmcel naar de weefselvloeistof.

Bloedvaten en lymfevaten nemen de stoffen op uit de weefselvloeistof.

Tight Junctions

Om te voorkomen dat bijvoorbeeld bacteriën/ virussen tussen de darmcellen door het lichaam in komen zitten de darmcellen aan elkaar met tight junctions (een soort nietjes van eiwitten).

juist of onjuist?
dankzij de tight-junctions nemen de darmepitheelcellen niet alle stoffen op.

1. juist
2. onjuist

opname wateroplosbare voedingsstoffen (H2 v4)

• antiport
• symport
• (secundair) actief transport
• (gefaciliteerd) passief transport
• osmose
• (diffusie)

Bron 22

transport glucose/ aminozuren/ nucleotide/ mineralen

1. Na/K pomp aan bloedvat-kant zorgt voor lage concentratie Na+ in cytoplasma (tegengesteld co-transport = antiport)
2. Na+ vanuit darmlumen wil de cel in (diffusie), koppelt aan transporteiwit, samen met glucose (etc) en draait de cel in. =co-transport zelfde richting = symport, en secundair actief transport (laatste stap kost geen energie, voorbereiding met Na/K pomp wel)

transport glucose/ aminozuren/ nucleotide/mineralen

3. glucose (etc) in cytoplasma gaat via transporteiwit aan de andere kant weefselvloeistof in (diffusie/ gefaciliteerd passief transport), en van daaruit opgenomen in haarvat. 

transport vitamines en water

• kleine wateroplosbare vitamines hebben aparte transporteiwitten

• water volgt de opgenomen voedingsstoffen door osmose

Noem een verschil tussen manier van opname van glucose de darmcel in en de darmcel uit.

Hoe komen aminozuren vanuit het darmlumen de darmepitheelcellen in?

1. via endocytose
2. via exocytose
3. via fagocytose
4. via transporteiwitten

Hoe komen kleinere hydrofiele vitamines de darmepitheelcellen in?

1. via osmose
2. via gefaciliteerde diffusie
3. via endocytose
4. via co-transport

opname vetoplosbare voedingsstoffen deel 1

• kleine vetzuren zijn redelijk wateroplosbaar, d.m.v. diffusie door celmembranen heen in bloed 
• grotere vetzuren hebben een andere route:

1. darmcel koppelt lange vetzuurketen aan glycerolgroep
2. deze nieuwe vetten vormen een druppeltje

opname vetoplosbare voedingsstoffen deel 2

3. Golgi-systeem geeft dit een hydrofiele coating van fosfolipiden en eiwitten

= chylomicron

4. Chylomicron wordt d.m.v. exocytose afgegeven aan weefselvloeistof en opgenomen in lymfevaten

Chylomicronen vervoeren vetachtige stoffen in de (waterige) lichaamsvloeistoffen - denk aan cholesterol, vetachtige vitamines, vetzuren, vetmoleculen

de lever

alle stoffen komen binnen bij lever, en deze houdt alle concentraties constant (afhankelijk van vraag en aanbod, opslaan, bijmaken, afbreken, omvormen)

de grotere vetten via omweg (lymfestelsel)

route van de grote vetten deel 1

via lymfestelsel in vorm van chylomicron in het bloed (ondersleutelbeenaderen)

onderweg geven ze vetten af aan organen

ook de lever neemt de vetten op, bewerkt ze, verpakt ze in transportblaasjes van lipoproteinen (combi fosfolipide en eiwit) en geeft ze af aan bloed

route van de grote vetten deel 2

meerdere soorten blaasjes in bloed, o.a.

• de HDL blaasjes (veel eiwitten in mantel), vervoeren cholesterol vanuit bloed naar lever om daar de cholesterol af te breken
• LDL blaasjes geven juist cholesterol af (heb je veel LDL blaasjes in je bloed, grotere kans dat ze onderweg cholesterol afgeven, dit plakt aan bloedvaten = artherosclerose)

Wat maakt de lever van de cholesterol wanneer het deze afbreekt?

Opdracht

Maak de oefening op de volgende dia

biologiepagina.nl

biologiepagina.nl

biologiepagina.nl

Huiswerk

Wat niet af is is huiswerk:

1. verder aanvullen van begrippenlijst

2. maken en nakijken opdrachten 11.5

Controleer of je alle leerdoelen beheerst/ aan alle succescriteria voldoet. Zo niet: opnieuw door de stof/ opdrachten maken/ hulp vragen. 

aan de slag

1. maak een begrippenlijst

2. bekijk de animaties op de volgende dia's

3. maken en nakijken opdrachten 10.5, oefentoets, examentraining, toepassing

Controleer of je alle leerdoelen beheerst/ aan alle succescriteria voldoet. Zo niet: opnieuw door de stof/ opdrachten maken/ hulp vragen.