5V H11.5 opname van voedingsstoffen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H11 voeding en vertering

11.5 leerdoelen

12. Je legt het verband uit tussen de bouw van de dunne darm en zijn opnamecapaciteit.

13. Je beschrijft de opname van wateroplosbare en vetoplosbare voedingsstoffen.

14. Je beschrijft de bijdrage van de lever aan de verwerking van vetachtige stoffen.

succescriteria

• je kunt de definitie van de volgende begrippen uitleggen: darmvlokken, resorptie, cell-junctions, Na+- K+ pompen, cotransport, antiport, symport, uniport, wateroplosbare - en vetoplosbare stoffen, hydrofiel, lymfevaten
• je kunt de de leerdoelen aan een ander uitleggen
• je kunt de (examen)vragen over dit onderwerp goed (bijna foutloos) maken
• je weet welke binas-tabellen bij het onderwerp horen en informatie uit deze tabellen halen en gebruiken

leerdoel 12

Je legt het verband uit tussen de bouw van de dunne darm en zijn opnamecapaciteit.

Darmepitheel

De darmen zijn helemaal bedekt met epitheelcellen (dekcellen). Die cellen vormen de grens tussen buiten (inhoud van de darmen) en binnen (in de cellen/ weefselvloeistof/ bloed).

De darm is bevat darmplooien, de plooien bevatten vlokken en de epitheelcellen bevatten microvilli: oppervlakte vergroting.

Resportie

• De opname van stoffen uit de darminhoud door de darmcellen heet resorptie.
•  Van de darminhoud, door darmcel heen, via weefselvloeistof, in bloed- of lymfevaten. 
• Passeren darmcel veelal door transporteiwitten. 

Tight Junctions

Om te voorkomen dat bijvoorbeeld bacteriën/ virussen tussen de darmcellen door het lichaam in komen zitten de darmcellen aan elkaar met tight junctions (een soort nietjes van eiwitten).

juist of onjuist?
dankzij de tight-junctions nemen de darmepitheelcellen niet alle stoffen op.

1. juist
2. onjuist

leerdoel 13

Je beschrijft de opname van wateroplosbare en vetoplosbare voedingsstoffen.

opname wateroplosbare voedingsstoffen

• cotransport: antiport (tegengestelde richting) en  symport (zelf richting
• (secundair) actief transport
• (gefaciliteerd) passief transport
• osmose
• (diffusie)

transport glucose/ aminozuren/ nucleotide/ mineralen

1. Na/K pomp aan bloedvat-kant zorgt voor lage concentratie Na+ in cytoplasma (tegengesteld co-transport = antiport)
2. Na+ vanuit darmlumen wil de cel in (diffusie), koppelt aan transporteiwit, samen met glucose (etc) en draait de cel in. =co-transport zelfde richting = symport, en secundair actief transport (laatste stap kost geen energie, voorbereiding met Na/K pomp wel)

transport glucose/ aminozuren/ nucleotide/mineralen

3. glucose (etc) in cytoplasma gaat via transporteiwit aan de andere kant weefselvloeistof in (diffusie/ gefaciliteerd passief transport), en van daaruit opgenomen in haarvat. 

transport vitamines en water

kleine wateroplosbare vitamines hebben aparte transporteiwitten

water volgt de opgenomen voedingsstoffen door osmose

Noem een verschil tussen manier van opname van glucose de darmcel in en de darmcel uit.

Hoe komen aminozuren vanuit het darmlumen de darmepitheelcellen in?

1. via transporteiwitten
2. via exocytose
3. via fagocytose

Hoe komen kleinere hydrofiele vitamines de darmepitheelcellen in?

1. via osmose
2. via gefaciliteerde diffusie
3. via endocytose
4. via co-transport

opname vetoplosbare voedingsstoffen deel 1

• kleine vetzuren zijn redelijk wateroplosbaar, d.m.v. diffusie door celmembranen heen in bloed 
• grotere vetzuren hebben een andere route:

1. darmcel koppelt lange vetzuurketen aan glycerolgroep
2. deze nieuwe vetten vormen een druppeltje

opname vetoplosbare voedingsstoffen deel 2

3. Golgi-systeem geeft dit een hydrofiele coating van fosfolipiden en eiwitten

= chylomicron

4. Chylomicron wordt d.m.v. exocytose afgegeven aan weefselvloeistof en opgenomen in lymfevaten

Chylomicronen vervoeren vetachtige stoffen in de (waterige) lichaamsvloeistoffen - denk aan cholesterol, vetachtige vitamines, vetzuren, vetmoleculen

de lever

alle stoffen komen binnen bij lever, en deze houdt alle concentraties constant (afhankelijk van vraag en aanbod, opslaan, bijmaken, afbreken, omvormen)

de grotere vetten via omweg (lymfestelsel)

route van de grote vetten deel 1

via lymfestelsel in vorm van chylomicron in het bloed (ondersleutelbeenaderen)

onderweg geven ze vetten af aan organen

ook de lever neemt de vetten op, bewerkt ze, verpakt ze in transportblaasjes van lipoproteinen (combi fosfolipide en eiwit) en geeft ze af aan bloed

route van de grote vetten deel 2

meerdere soorten blaasjes in bloed, o.a.

• de HDL blaasjes (veel eiwitten in mantel), vervoeren cholesterol vanuit bloed naar lever om daar de cholesterol af te breken
• LDL blaasjes geven juist cholesterol af (heb je veel LDL blaasjes in je bloed, grotere kans dat ze onderweg cholesterol afgeven, dit plakt aan bloedvaten = artherosclerose)

Wat maakt de lever van de cholesterol wanneer het deze afbreekt?

Opdracht

Maak de oefening op de volgende dia

biologiepagina.nl

aan de slag

1. maak een begrippenlijst

2. maak de oefening op de volgende dia

3. maken en nakijken opdrachten 10.5

Controleer of je alle leerdoelen beheerst/ aan alle succescriteria voldoet. Zo niet: opnieuw door de stof/ opdrachten maken/ hulp vragen. 

biologiepagina.nl

biologiepagina.nl

aan de slag

1. maak een begrippenlijst

2. bekijk de animaties op de volgende dia's

3. maken en nakijken opdrachten 10.5, oefentoets, examentraining, toepassing

Controleer of je alle leerdoelen beheerst/ aan alle succescriteria voldoet. Zo niet: opnieuw door de stof/ opdrachten maken/ hulp vragen.