Slikscholing Mirte en Merle

• Logopedie
• HBO
• Studiejaar 3

Slikken met Mer en Mir 

Welkom bij onze slikscholing! 

Veel plezier :)

Leerdoelen

- Na het einde van één slikscholing van 90 minuten, weten minor-studenten van de studie verpleegkunde oncologie de fysiologische slik en afwijkende slik, herkennen signalen en gevolgen van kauw- en slikproblemen algemeen en bij verschillende ziektebeelden en weten ze wat de rollen zijn van de logopedist en verpleegkundige bij oncologische patiënten met een slikstoornis.

- Na het einde van één slikscholing van 90 minuten, kunnen minor-studenten van de studie verpleegkunde oncologie adviezen geven omtrent eten en drinken bij oncologische patiënten met een slikstoornis, compensatietechnieken toepassen bij oncologische patiënten met een slikstoornis en weten ze wat de beste manier is om voeding en vloeistoffen aan te reiken aan oncologische patiënten met een slikstoornis.

Inhoud

- Kennismaking 

- Anatomie

- Slikfases en fysiologische slik 

- Signalen en gevolgen kauw- en slikproblemen 

- Ziektebeelden bij slikstoornissen 

- Oncologie 

- Praktijkgedeelte 

- Evaluatie 

- Afsluiting 

Kennismaking 

Wat weet jij over de anatomie van het slikken? 

Neusholte 

Oesophagus

Velum

Epiglottis

Tong 

Keelholte/Farynx

Mondholte

Luchtpijp/trachea

Strottenhoofd/ Larynx

Anatomie 

Slikken

Op een veilige manier voedsel transporteren van mond naar maag. Dit betekent dat onderweg het voedsel niet terechtkomen in de luchtwegen

Wat is de juiste volgorde van de fases van het slikken?

1. Voorbereidende orale fase - Faryngeale fase - Orale transportfase - Oesofageale fase
2. Oesofageale fase - Faryngeale fase - Orale transportfase - Voorbereidende orale fase
3. Voorbereidende orale fase - Orale transportfase - Faryngeale fase - Oesofageale fase
4. Faryngeale fase - Voorbereidende orale fase - Orale transportfase - Oesofageale fase

Fase 1: Voorbereidende orale fase 

- Belangrijk: afhappen, kauwen en verzamelen

- Bewust en willekeurig 

Drinken

- Vloeibare bolus wordt in de mond genomen,

- Lippen, wangen en zachte verhemelte sluiten

- Keel is afgesloten --> geen lekkage

Voedsel

- Afhappen en in mond brengen

- kauwbewegingen, beweging tong

- Verkleinen van voedsel en speeksel toevoegen

- Bolus op tong verzamelen

Fase 2: Orale transportfase 

- Verplaatsen bolus naar begin strottenhoofd 

- Bewust en willekeurig 

Drinken 

- Vloeibare bolus vanaf de voorzijde van de tong naar de

orofarynx duwen via golfbewegingen

- De keelholte wordt geopend

Voedsel 

-Voedselbrok/bolus vanaf de tong naar de orofarynx duwen

via golfbewegingen

- Openen van keelholte

- bolus vorming duurt gemiddeld één tot ongeveer tien seconden 

Fase 3: Faryngeale fase 

- Onbewust en onwillekeurig 

- Bolus richting slokdarm: passeert de gehemeltebogen 

- Slikreflex wordt ingezet 

- Neusholte afgesloten door zachte gehemelte tegen 

de keelwand

- Strottenhoofd naar voren en omhoog (larynx)

- Stembanden sluiten 

- Strottenklepje daalt over luchtwegen (afsluiting)

- Ademhaling stopt even

Fase 4: Oesofageale fase 

- Onbewust en onwillekeurig 

- Bolus richting de maag 

- Door peristaltiek slokdarm en zwaartekracht naar maag 

- Velum (huig), strottenklepje en larynx oorspronkelijke stand

- Ademhaling wordt hervat 

- Ontspannen bovenste slokdarmsfincter 

Dysfagie

"Door verminderd functioneren van structuren, spieren of zenuwen in het orale, faryngeale en/of oesofageale gebied met als gevolg problemen met transport en/of beveiliging kunnen één of meerdere consistenties (van vloeibaar tot vast) niet, moeilijk of niet veilig van mond naar maag gebracht worden. Hierdoor ontstaat een verhoogd risico op aspiratiepneumonie, dehydratie en/of malnutritie'' (De Bodt et al, 2019)

Wat zou er kunnen gebeuren bij een afwijkende slik?

Wat denk jij dat signalen van kauw- en slikproblemen zijn?

Signalen kauw- en slikproblemen

Voorbereidende orale fase en orale transportfase 

- Verminderde functie kaakgewricht (mond open)

- Verminderde lipsluiting en liptonus

- Verminderde tongbeweeglijkheid en/of coördinatie (voedsel blijft in de mond)

- Verminderde wangtonus (hamsteren)

- Verminderde sensibiliteit lippen, tong, wang (voedselverlies en residu)

- Lekkage 

- Verminderde tong/velum afsluiting 

- Afwezige/vertraagde slikinzet 

Signalen kauw- en slikproblemen

Faryngeale fase 

- Nasale regurgitatie (voedsel in de neusholte)

- Verlies van vocht en voeding uit de mondholte in de keelholte voor de slikreflex in gang gezet 

- Verminderde larynxheffing

- Onvoldoende sluiting epiglottis 

- Residuvorming in keelholte (aspiratie, penetratie)

Oesofageale fase 

- Refluxklachten 

Signalen kauw- en slikproblemen

Algemeen

- Verslikken                                                                                                      - Geen variatie in voeding

- Slikken gaat gepaard met hoesten en kuchen                            - Afzondering: alleen willen eten

- Eten en/of drinken verloopt langzaam                                            - Snel moe tijdens eten/drinken          

- Hamsteren

- Afvallen, regelmatig geen zin in eten

- Er wordt veel gemorst

- Het drinken en/of eten loopt uit de mond

- Er blijven etensresten in de mond achter

- Gevoel dat voedsel blijft steken

Welke signalen van kauw- en slikproblemen zijn specifiek voor de faryngeale fase?

1. Verminderde larynxheffing, onvoldoende sluiting epiglottis, residuvorming in de keelholte
2. Refluxklachten
3. Verminderde functie kaakgewricht, knoeien, verminderde lipsluiting, verminderde tongbeweegelijkheid
4. Hamsteren, lekkage, verminderde sensibiliteit, afwezige/vertraagde slikinzet

Gevolgen kauw- en slikproblemen

- Gewichtsverlies 

- Ondervoeding --> negatieve invloed op uithouding en immuunsysteem 

- Minder plezier bij eten en drinken 

- Onaangenaam vinden van eten 

- Angst- of paniekaanvallen tijdens het eten 

- Eten met anderen vermijden 

- Dehydratie 

- Verstikking 

- Aspiratiepneumonie 

- Slechte mondhygiëne --> leiden tot ontstekingen in de mond 

Welke ziektebeelden ken je waarbij een slikstoornis kan optreden?

Cerebrovasculair Accident (CVA)

CVA is plotselinge verstoring van de doorbloeding van het hersenweefsel met als gevolg het uitvallen van een deel van de hersenwerking door beschadiging of afsterven. Symptomen duren langer dan 24 uur. CVA kan hemorragisch (bloedig) of ischemisch (niet-bloedig) zijn.  

Specifieke kenmerken dysfagie CVA

Orale fase 

- Kauwproblemen 

- Lekkage langs de lippen 

- Verminderde tongcontrole 

Specifieke kenmerken dysfagie CVA

Orale fase 

- Kauwproblemen 

- Lekkage langs de lippen 

- Verminderde tongcontrole 

Faryngeale fase 

- Vertraagde of afwezige initiatie slikreflex 

- Residu

- Toename faryngeale transporttijd 

- Verminderde sensibiliteit 

- Verminderde larynxelevatie 

- Aspiratie 

- Verminderde relaxatie bovenste slokdarmfunctie 

Andere

- Meer problemen met vloeibaar 

Dementie 

Dementie duidt de progressieve achteruitgang in de mentale functies, zoals aandacht, geheugen en bewustzijn aan. Dit ten gevolge van een organische ziekte van de hersenen. De kenmerken van dementie zijn vooral: Uitval van gedachten, geheugen, verandering in gevoelens en gedrag. 

Specifieke kenmerken dysfagie CVA

Orale fase 

- Kauwproblemen 

- Lekkage langs de lippen 

- Verminderde tongcontrole 

Specifieke kenmerken dysfagie dementie

Orale fase 

- Kauwproblemen 

- Verstoord bolustransport 

- Vertraagde orale fase 

- Lekkage uit de mond 

- Residu

Faryngeale fase 

- Premature lekkage 

- Nasale regurigatie

- Vertraagde of afwezige initiatie slikreflex

- Verminderde laryngeale afsluiting

- Verminderde larynxelevatie

- Verlengde faryngeale fase

- Residu

- Meermaals slikken

- Aspiratie 

Andere

- Gewichtsverlies

- Lange maaltijdduur 

Ziekte van Parkinson 

Chronische progressieve degeneratieve ziekte gekenmerkt door stoornissen van extrapiramidale aard. Er ontstaat een dopaminetekort door degeneratie van neuronen in de substantia nigra. Kenmerken van Parkinson zijn: Rigiditeit, rusttremor, hypokinesie, maskergelaat en instabiele houding .

Specifieke kenmerken dysfagie Ziekte van Parkinson

Orale fase

- Speekselverlies

- Verminderde lipsluiting

- Problemen met kauwen

- Niet kunnen stoppen met kauwen

- Zwakke tongfunctie

- Residu

- Verstoorde bolusvorming

- Tremoren in mandibula, lippen, tongpunt, tongbasis, zacht gehemelte en larynx

- Hamsteren

- Premature lekkage

- Verminderde sensibiliteit

Faryngeale fase

- Vertraagde initiatie slikreflex

- Residu

- Afwijkende beweging epiglottis

- Verminderde en vertraagde sluiting stemplooien

- Verminderde en vertraagde larynxheffing

- Laryngeale penetratie en aspiratie

- Meermaals slikken

Specifieke kenmerken dysfagie Ziekte van Parkinson

Oesofageale fase

- Verminderde, vertraagde of te korte opening bovenste slokdarmsfincter

Andere

- Lange duur maaltijd

- Meer tijd nodig om te drinken

- Slechte hoofdhouding tijdens maaltijd

- Gulzig eten en snel drinken

- Hoesten op speeksel

Multipele Sclerose (MS)

Het is een auto-immuun ziekte in de hersenen en het ruggenmerg, waarbij er op verschillende plekken ontstekingen ontstaan. Dit ontstaat door demyelinisatie van de myelinescheden van het centraal zenuwstelsel. Kenmerken van MS zijn vooral hypertonie, spastische verlamming, gevoelsstoornissen, algemene zwakte, ataxie en visusverlies. 

Specifieke kenmerken dysfagie CVA

Orale fase 

- Kauwproblemen 

- Lekkage langs de lippen 

- Verminderde tongcontrole 

Specifieke kenmerken dysfagie MS

Orale fase 

- Kauwproblemen

- Onvoldoende lipsluiting

- Verminderde orale sensibiliteit

- Vermindering tongfunctie

- Hamsteren

- Premature lekkage

Faryngeale fase 

- Nasale regurgitatie

- Vertraagde tot afwezige initiatie slikreflex

- Verminderde larynxheffing

- Sensibiliteitsstoornis

Oesofageale fase

- Verminderde relaxatie van de bovenste slokdarmsfincter

- Verminderde oesofageale peristaltiek

- Reflux

Oncologie 

- Kanker hoofd- en halsgebied 

- Slikstoornissen als gevolg van grootte en plaats tumor --> behandeling verergerd problemen

- Grootte + plaats tumor --> resectie, radio- of chemotherapie

- Radiotherapie 

--> elektromagnetische straling met hoge energie 

- Chemotherapie

--> medicatie (cytostatica) toegediend

- Kenmerken dysfagie na chemoradiotherapie 

> Orale fase 

> Faryngeale fase 

> Oesofageale fase 

Orale kanker na operatie  

- Slikproblemen als gevolg van plaats en omvang verwijdering tumor

- Lokaal resectie minder beperkingen --> uitgebreide resectie meer beperkingen 

- Kan overgevoelig, onbeweeglijk zijn --> problematisch voor het slikken 

- Verminderd gevoel 

- Pijn bij het slikken 

- Verminderd vermogen om voedsel te manipuleren en een samenhangende bolus te vormen

- Verlies van de bolus 

- Slechte lipsluiting 

- Verminderd of afwezigheid gevoel van smaak en/of reuk 

Oor-, Neus- en Keelkanker na operatie

- Slikproblemen als gevolg van plaats en omvang verwijdering tumor

- Lokaal resectie minder beperkingen --> uitgebreide resectie meer beperkingen

- Kan overgevoelig, onbeweeglijk zijn --> problematisch voor het slikken 

- Meer problemen in de faryngeale fase 

- Lopen risico op aspiratie

- Pijn bij het slikken

- Verminderd gevoel 

- Verminderde bescherming van de luchtwegen --> wordt vaak gezien bij laryngectomie 

- Faryngeaal residu

- Aanwezigheid tijdelijke of permanente tracheostomiebuis --> eet- en drinkproblemen 

Radiotherapie 

- Radiotherapie kan voor, na operatie of als enige behandelmogelijkheid 

- Bijverschijnselen acuut of chronisch 

- 60% patiënten na behandeling minste één symptoom 

- Verhoogde kans gewichtsverlies tijdens of na behandeling 

Rol verpleegkundige oncologie

- Verantwoordelijk voor voldoende voeding patiënt 

- Advies voedingsstrategieën opvolgen 

- Verantwoordelijk voor juiste houding en consistentie tijdens maaltijd + aanmoedigen voor orale inname 

- Algemene mondhygiëne toepassen --> na elke maaltijd: orale residu verwijderen + reinigen mondholte

- Toedienen synthetisch speeksel 

- Herkennen en aanpakken van sociale complexe problemen patiënt --> geen verlegenheid + isolement 

Rol logopedist oncologie 

- Betrokken van pre-interventie totdat revalidatie is voltooid 

- Mee denken over start behandeling --> besluitvormingsproces (adviserende rol)

- Logopedist beoordeelt patiënt op basis van een basis- of nulmeting 

- Na operatie neemt logopedist voortouw behandeling + advies dysfagie 

- Advies over --> tracheostomie, textuurmodificatie, oro-motorische oefeningen en compensatietechnieken 

- Onderzoek FEES of VFES 

- Slikken trainen of andere sliktechnieken aanleren

- Advies over veilige consistenties na operatie 

Deel jouw ervaring :)

EN NU IS HET JULLIE BEURT!!

Compensatietechnieken 

Beste manier van aanbieden voeding

Aanbieden aan de goede zijde 

- Niet aan de aangetaste zijde aanbieden 

- Oraal of faryngeaal residu vermijden 

Aanbieden centraal en posterieur op de tong 

- Bolusvorming en orofaryngeaal transport vereenvoudigen 

Lepeldruk 

- Bevorderen van slikact 

Vast afwisselen met vloeibaar 

- Oraal residu verwijderen door te drinken (mits de patiënt niet aspireert op vloeibaar en/of gemengde consistenties) 

Vasthouden in de mond 

- Bevorderen van orofaryngeaal transport + controle bolusvorming 

Tempo vertragen 

- Opstapelen van residu vermijden 

Algemene adviezen 

- Eet rustig met kleine hapjes 

- Leidt de persoon met slikstoornis niet af tijdens het eten of drinken 

- Ondersteun de verlamde kant 

- Eet meerdere kleinere maaltijden per dag 

- Neem of geef pas een volgende hap als de mond leeg is

- Stop onmiddellijk met eten of drinken bij verslikken 

- Blijf na het eten tenminste nog een kwartier rechtop zitten 

- Controleer goed of de mond leeg is na de maaltijd 

-  Zorg voor goede mondhygiëne 

- Geef eventuele aanwijzen voor het slikken 

- Neem voldoende tijd om te eten

- Indien voedsel, speeksel of drinken uit de mond loopt, dep eventuele resten weg (schraap de resten niet met een lepel weg)

Weet jij nog andere adviezen die belangrijk zijn bij dysfagiepatiënten?

DIT WAS HET DAN :) 

Zoek een afbeelding die beschrijft hoe jij de slikscholing hebt ervaren :)

BEDANKT VOOR JULLIE AANDACHT :)

Zouden jullie de evaluatie enquête willen invullen die na deze slikscholing beschikbaar is?

Referenties 

De Bodt, M., Guns, C., D'hondt, M., Vanderwegen, J., & Van Nuffelen, G. (2019). Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk. Apeldoorn: Garant .

Diakonessenhuis. (2021, Maart 15). Beademing tracheostoma informatie naasten. Opgeroepen op Oktober 3, 2021, van diakonessenhuis: https://www.diakonessenhuis.nl/folders/beademing-tracheostoma-informatie-naasten

F. Simmes, A. R.-d. (2007). Mondzrog bij beademingspatiënten op de intensive care als bijdrage aan precentie van Ventilator Associated Pneumonia. Verpleegkunde, 19-30.

Fourrier, F. M., Dubois, D. M., Pronnier, P. M., Herbecq, P. M., Leroy, O. M., Desmettre, T. M., . . . Roussel-Delvallez, M. M. (2005). Effect of gingival and dental plaque atiseptic decontamination on nosocomial infections acquired in the intensive care unit: a double bind placebo controlled multicenter study. Crit Care Med, 1728-1735.

Referenties 

Gould, L., & Lewis, S. (2006). Care of head and neck cancer patients with swallowing difficulties. Britisch Journal of Nursing, 1091-1096.

Kalf, H., Rood, B., Dicke, H., & Keeken van, P. (2008). Slikstoornissen bij volwassenen: Een interdisciplinaire benadering . Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Marc de Bodt, C. G. (2015). Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk. In C. G. Marc de Bodt, Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk (p. 418). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

Marc de Bodt, C. G. (2015). Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk. In C. G. Marc de Bodt, Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk (pp. 443-444). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

Marc de Bodt, C. G. (2015). Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk. In C. G. Marc de Bodt, Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk (p. 438). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

Referenties 

Marc de Bodt, C. G. (2015). Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk. In C. G. Marc de Bodt, Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk (pp. 119 + 250-264). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

Marc de Bodt, C. G. (2015). Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk. In C. G. Marc de Bodt, Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk (p. 295 + 356). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

Marc de Bodt, C. G. (2015). Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk. In C. G. Marc de Bodt, Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk (pp. 399-400). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

Marc de Bodt, C. G. (2015). Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk. In C. G. Marc de Bodt, Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk (p. 35). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

Referenties 

Marc De Bodt, C. G. (2015). Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk. In C. G. Marc De Bodt, Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk (p. 397). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

Marc de Bodt, C. G. (2015). Dysfagie Hnadboek voor de klinische praktijk. In C. G. Marc de Bodt, Dysfagie Handboek voor de klinische praktijk (pp. 34-35). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.

Medisch Spectrum Twente. (2016, April 26). Tracheostoma. Opgeroepen op Oktober 3, 2021, van Medisch Spectrum Twente: https://www.mst.nl/dbs/folder/c568260c-4947-4b80-829c-bde775128225

Radboudmc. (2016, Oktober 14). Revalidatie bij hoofd hals kanker werkwijze logopedist. Opgeroepen op Oktober 3, 2021, van Radboudmc: https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/behandelingen/revalidatie-bij-hoofd-hals-kanker/werkwijze/logopedist

Referenties 

slikproblemen: oorzaken en gevolgen. (2021, 6 2). Opgehaald van zorg voor beter: https://www.zorgvoorbeter.nl/eten-en-drinken/slikproblemen/oorzaken-gevolgen

Slikproblemen: oorzaken en gevolgen. (2021, 6 2). Opgehaald van Zorg voor beter: https://www.zorgvoorbeter.nl/eten-en-drinken/slikproblemen/oorzaken-gevolgen

Slikstoornis / dysfagie na hersenletsel. (2008). Opgehaald van Hersenletsel-uitleg: https://www.hersenletsel-uitleg.nl/gevolgen/lichamelijke-gevolgen/slikstoornis-dysfagie

Slikstoornissen bij volwassenen. (sd). Opgehaald van Logopedie: https://www.logopedie.nl/kennis/slikstoornissen-bij-volwassenen/

Referenties 

Tergooimc. (2018, Augustus 27). Tracheostoma. Opgeroepen op Oktober 3, 2021, van Tergooimc: https://www.tergooi.nl/patienteninformatie/tracheostoma/

Venticare. (2019, Juni 16). De patient met een trachea canule. Opgeroepen op Oktober 3, 2021, van Venticare: https://venticare.nl/nieuws/de-patient-met-een-trachea-canule.html