5.3 Stamboomonderzoek

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Lesdoelen 5.3

Je leidt de kans op een bepaald genotype en fenotype bij de nakomelingen af uit een monohybride kruising ...

...met een dominant en recessief allel 

...bij zowel een autosomaal als bij een X-chromosomaal gen. 

 

En bij een codominant of intermediair fenotype.

En bij multipele allelen.

En bij letale allelen.

Herhaling: in een stamboom is een rondje altijd een...

1. vrouw
2. man

Herhaling: als je wilt aantonen dat de 'blauwe' eigenschap recessief is, heb je deze combinatie ouders-kind nodig:

1. 
2. 
3. 
4. 

Hoe groot is de kans dat een volgend kind van A en B ook hetzelfde fenotype heeft als de ouders?

1. 100%
2. 50%
3. 75%
4. 25%

Bij autosomale eigenschappen geldt:
een homozygoot recessief individu kan nooit een homozygoot dominant kind krijgen.

1. waar
2. niet waar

Herhaling: van wie krijgt een meisje haar X-chromosomen?

1. Beide van moeder
2. één van moeder, één van vader.
3. Beide van vader
4. een meisje heeft maar één X-chromosoom

Nog één herhalingsvraag:
Is zwart hier recessief of dominant?

1. Dominant
2. Recessief
3. Ik heb eerlijk waar geen flauw idee

Lesdoel 1

Je leidt de kans op een bepaald genotype en fenotype bij de nakomelingen af uit een monohybride kruising ...

...met een dominant en recessief allel

...bij zowel een autosomaal als bij een X-chromosomaal gen. 

Stel zwart is dominant. Kan hier dan sprake zijn van een X-chromosomaal overervende eigenschap?

1. Ja
2. Nee

Is de eigenschap (zwart) dominant of recessief?

1. Dominant
2. Recessief
3. Te weinig informatie

Kan de eigenschap (zwart) X-chromosomaal zijn of niet?

1. Ja, dat zou kunnen
2. Nee, dat kan niet
3. Te weinig informatie

Mensen die de erfelijk bepaalde afwijking 'korte vingers' hebben, missen een kootje in één of meer vingers. De eigenschap is autosomaal.
Margriet en Kees verwachten hun derde kind.
Hoe groot is de kans dat dit kind normale vingers heeft?

1. 0
2. 1/4
3. 1/2
4. 2/3

Xa = ziekte, XA = gezond.
Als vader XaY heeft en moeder is drager van de ziekte, hoeveel kans heeft een zoon dan om de ziekte te krijgen? En een dochter?

1. Zoon: 50% Dochter: 50%
2. Zoon: 0% Dochter: 50%
3. Zoon: 100% Dochter: 25%
4. Zoon: 50% Dochter: 0%

Lesdoel 2

Je leidt de kans op een bepaald genotype en fenotype bij de nakomelingen af uit een monohybride kruising 

bij een codominant of intermediair fenotype, en bij multiple allelen.

Een koppel muizen heeft in hun leven 23 witte nakomelingen gekregen, 25 zwarte, en 43 gele. Welke uitspraak is waar?

1. Geel = een intermediair fenotype
2. Zwart = dominant
3. Geel = dominant
4. De muizen waren beide heterozygoot

Een plantensoort komt voor in drie kleuren.
Geel, rood en groen.
De groene kleur is een intermediaire eigenschap.
Je ziet hieronder 4 kruisingen. Welke kruising klopt niet?

1. Rood x Groen → Rood
2. Groen x Groen → Geel
3. Geel x Groen → Geel
4. Geel x Groen → Rood

multiple allelen

Er zijn van een gen meer dan twee varianten, ook wel allelen genoemd. 

Welke genotypen en fenotypen kan je hebben als je ouders IAIA en IBi hebben?

1. I​A​​I​A​​metbloedgroepA
2. I​A​​I​B​​metbloedgroepAB
3. I​A​​iofI​A​​I​B​​metbloedgroepAofAB
4. I​B​​imetbloedgroepB

Twee echtparen kregen hun baby in het ziekenhuis.
Echtpaar 1 had bloedgroep A en bloedgroep B.
Echtpaar 2 had bloedgroep O en bloedgroep AB.
De kinderen zijn per ongeluk verwisseld. Kind 1 heeft bloedgroep A en kind 2 heeft bloedgroep O.

1. Kind 1 hoort bij echtpaar 2
2. Kind 2 hoort bij echtpaar 2
3. Zowel kind 1 als kind 2 kunnen bij echtpaar 2 horen
4. Geen van beide kinderen kan bij echtpaar 2 horen.

'De allelen zijn co-dominant'
Dat betekent bij heterozygote individuen...

1. Dat het fenotype het dominante fenotype is is
2. Dat het fenotype intermediair is
3. Dat het genotype intermediair is
4. Dat geen van beide allelen dominant is en dus niet tot uiting komen

Co-dominant

De verschillende allelen zijn samen dominant, dus het fenotype wat je krijgt als je heterozygoot bent (twee verschillende) is een mix van de twee: intermediair fenotype.

Lesdoel 3

Je leidt de kans op een bepaald genotype en fenotype bij de nakomelingen af uit een monohybride kruising bij letale allelen

Manx-katten:
mm: staart
Mm: staartloos
MM: niet geboren
Hoe groot is bij de levend geboren katten in deze kruising de kans op het hebben van een staart?

1. 25%
2. 33%
3. 50%
4. 66%

Kanaries

Bij kanaries komt een allel e voor dat X-chromosomaal en recessief is. Embryo's die geen allel E bezitten, sterven in een vroeg stadium.

Bij vogels hebben mannetjes twee X-chromosomen per lichaamscel en vrouwtjes één X- en één Y-chromosoom.

Een kanarievrouwtje paart met een homozygoot kanariemannetje.

Hoe groot is de kans dat het eerst-uitgekomen kanariemannetje heterozygoot is voor deze eigenschap?

allel e = X-chromosomaal en recessief
Embryo's die geen allel E bezitten, sterven in een vroeg stadium.
mannetjes: XX en vrouwtjes XY
Een kanarievrouwtje paart met een homozygoot kanariemannetje.
Hoe groot is de kans dat het eerst-uitgekomen kanariemannetje heterozygoot is voor deze eigenschap?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Uitleg

allel e = X-chromosomaal en recessief

Embryo's die geen allel E bezitten, sterven in een vroeg stadium. Dus: XeXe en XeY sterven. Er zijn dus alleen XEXE en XEXe mannetjes en XEY vrouwtjes.

mannetjes: XX en vrouwtjes XY

Een kanarievrouwtje paart met een homozygoot kanariemannetje. Dus: XEY (vrouwtje) paart met XEXE (mannetje)

Hoe groot is de kans dat het eerst-uitgekomen kanariemannetje heterozygoot is voor deze eigenschap?

0% omdat geen van de ouders een Xe bij zich draagt.

Lesdoelen 5.3

Je leidt de kans op een bepaald genotype en fenotype bij de nakomelingen af uit een monohybride kruising ...

...met een dominant en recessief allel 

...bij zowel een autosomaal als bij een X-chromosomaal gen. 

 

En bij een codominant of intermediair fenotype.

En bij multipele allelen.

En bij letale allelen.

Ik kan zelf aan de slag met kruisingen en stambomen

Ja, dat gaat zeker lukken

Ja, ik denk het wel...

Nee, ik heb nog vragen over een paar dingen

Nee, ik snap er echt nog helemaal niks van

Ik kan het vast wel maar dat zien we in de TW wel

Ik vond dit het lastigste onderwerp:

Intermediair fenotype

X-chromosomaal

Bloedgroepen

Stambomen

Letale allelen

Dominant / recessief