H2.1 Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

H2.1 Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

2.1.1 Je kunt de functies van voedingsstoffen en voedingsvezel in voedingsmiddelen noemen.

2.1.2 Je kunt zes groepen voedingsstoffen noemen met hun functies en kenmerken.

2.1.3 Je kunt essentiële en niet-essentiële voedingsstoffen onderscheiden.

Plantaardig of dierlijk

• Voedingsmiddelen → Alles wat je eet en drinkt
• Soorten → Plantaardig (van planten) & Dierlijk (van dieren)
• Dierlijke producten → Vlees, eieren, melk en zuivel (boter, kaas, yoghurt)
• Vleesproductie → Vaak van speciaal gefokte dieren

Plantaardig 

• Plantaardige alternatieven → Vervangers voor boter en melk
• Voorbeelden → Halvarine (plantaardige olie) & Sojadrink (sojabonen)
• Oliebronnen → Zonnebloempitten, olijven

Functies van voedingsstoffen

Voedingsstoffen → Nodig voor energie, groei en herstel

Functies:

• Brandstof → Levert energie
• Bouwstof → Groei en herstel
• Reservestof → Opslag voor later gebruik
• Beschermende stof → Ondersteunt gezondheid

Functies van voedingsstoffen

Brandstoffen → Leveren energie voor organen, lichaamstemperatuur, groei en herstel

Bouwstoffen → voornamelijk nodig voor groei, ontwikkeling en herstel (vormen nieuwe cellen en weefsels)

Reservestoffen → Opslag van overtollige voedingsstoffen

Beschermende stoffen → Voorkomen ziektes

Zes groepen voedingsstoffen

• Eiwitten
• Koolhydraten
• Vetten
• Water
• Mineralen (beschermende stof)
• Vitaminen (beschermende stof)

Variatie → Alle voedingsstoffen nodig

Tekort aan mineralen/vitaminen → Kan ziekte veroorzaken

Eiwitten

Belangrijke bouwstoffen
Functies:

• Vorming van cytoplasma
• Opbouw van spieren
• Overmaat aan eiwitten:
• Gebruikt als brandstof
• Omgezet in vet en opgeslagen als reservestof

Koolhydraten

Suikers (glucose), zetmeel, glycogeen, voedingsvezels

Functie → Brandstof, soms bouwstof

Overmaat koolhydraten → Omgezet in vet en opgeslagen als reservestof

Glucoseregulatie:

Veel glucose in bloed → Insuline stimuleert omzetting naar glycogeen (lever, spieren)

Glucosegehalte daalt → Glucagon stimuleert omzetting van glycogeen naar glucose'

Koolhydraatrijke voedingsmiddelen:

Zetmeel → Aardappelen, zaden, graanproducten

Suikers → Jam, vruchtensap

Dierlijke producten → Meestal weinig koolhydraten

Vetten

Brandstof, bouwstof, reservestof
Overmaat vet → Opslag als reservestof, vooral onder de huid

Soorten vetten:

• Onverzadigde vetten → Gezonder, vloeibaar bij kamertemperatuur
• Verzadigde vetten → Vast bij kamertemperatuur

Water

• Ongeveer 60% van het lichaam
• Functie → Bouwstof en transportmiddel
• Transport → Stoffen lossen op in water voor vervoer (bijv. in bloed)
• Bronnen → Dranken, fruit, sommige groenten

Mineralen

Essentiële bouwstoffen en beschermende stoffen

Voorbeelden: Calcium (kalk), natrium, magnesium, ijzer

Functies:

Bouwstof → Opbouw van botten (bijv. calcium)

Beschermende stof → Essentieel voor gezondheid

Vitaminen

Bouwstoffen en beschermende stoffen

Tekort → Kan ziekte veroorzaken

Overmaat → Kan ook schadelijk zijn

Gezonde voeding → Bevat meestal voldoende vitaminen, vitaminepillen vaak overbodig

Belangrijke vitaminen:

• Vitamine A → Huidopbouw, goed zicht
• Vitamine B, C, D, K → Diverse functies
• Vitamine D → Nodig voor kalkopname in botten, aangemaakt door zonlicht

Voedingsvezel

Onverteerbare plantaardige koolhydraten

Herkomst → Celwanden van planten

Voedingsbronnen → Groente, fruit, aardappelen, volkorenproducten, peulvruchten, noten

Functies:

Verzadigd gevoel → Helpt tegen overeten

Darmwerking → Nodig voor een gezonde spijsvertering

Essentiële voedingsstoffen

• Essentiële voedingsstoffen → Moet uit voedsel komen, lichaam kan ze niet (voldoende) maken
• Voorbeelden: Vitamine C, sommige aminozuren en vetzuren (zoals linolzuur)
• Niet-essentiële voedingsstoffen → Kan door het lichaam worden gemaakt (bijv. in de lever)
• Eiwitten → Bestaan uit 20 aminozuren, waarvan 12 niet-essentieel (door lichaam aangemaakt)
• Vetten → Meeste kan lichaam maken, behalve enkele onverzadigde vetzuren (zoals linolzuur)

En nu

• Wat: H2.1 opdr 1 t/m 9
• Hoe: werkboek / laptop
• Met wie: klasgenoot/ tafelgroep
• Hulp: klasgenoot/ tafelgroep / Nijhof
• Tijd: 75 min
• Klaar: Nagekeken? HW ander vak?