B3: genen en allelen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Basisstof 5.3

Genen en allelen

De chromosomen in een lichaamscel van de mens komen voor in paren.

1. Juist
2. Onjuist

Sleep het aantal chromosomen naar de juiste cellen (rode vakje)

46 chromosomen

46 chromosomen

46 chromosomen

  23 chromosomen

23 chromosomen

B3: genen en allelen

• Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn. 
• Je kunt omschrijven wat een mutatie is.
• Je kunt omschrijven wat kanker is.

DNA

-DNA is opgebouwd uit basen:

A-T-C-G

Basenparen:

A altijd met T

C altijd met G

Volgorde van de code bepaald de informatie 

Ezelsbruggetje

(als je in hoofdletters schrijft):

Rechte letters gaan samen (A-T)

Ronde letters gaan samen (C-G)

Woorden:

O - R - S - T

trots, rots, rot, stoort, troost

Je ziet hier een stukje DNA. Van elk basepaar is één base ingevuld. Welke volgorde past in de rij met vraagtekens?

1. A-T-C-G-C-A
2. C-G-A-T-A-C
3. G-C-T-A-T-G
4. T-A-G-C-G-T

Genen

Wat zijn genen? 

-bestaat uit duizenden baseparen

-kunnen meerdere genen nodig zijn voor één bepaalde eigenschap

Genen bevatten informatie voor het maken van eiwitten

Eiwitten

-regelen de kleur, vorm en werking van je lichaam

-Hormonen, kleurstoffen zijn voorbeelden van eiwitten

-Spieren worden opgebouwd uit eiwitten

(Meer hierover in BS 7):

-Het DNA bestaat uit genen

-In deze genen staat informatie voor het maken van eiwitten

-DNA wordt gekopieërd naar RNA

-RNA wordt 'vertaald' naar eiwitten

Allelen 

genvariant of allel = 

informatie op een gen ( of de invulling van de eigenschap)

allelenpaar = de 2 allelen van een gen

-Sommige allelen zijn sterker dan anderen.

-Het allel voor krullend haar is in dit voorbeeld sterker, en uit zich dus in het fenotype

Allelen

Er zijn 2 genen nodig voor de oogkleur (gen A & gen B):

gen B: alle basenparen gelijk = 2 dezelfde allelen

bijv. A-T & A-T

gen A: kleine verschillen in baseparen = 2 verschillende allelen

bijv. C-G & A-T

Een man en een vrouw hebben beide 1 allel voor blond haar en 1 allel voor bruin haar. Ze krijgen samen een kind. Welke allelencombinaties zouden kunnen voorkomen bij dit kind?

1. alleen bruin-bruin
2. alleen blond-blond of bruin-bruin
3. alleen blond-bruin
4. blond-blond, bruin-bruin of blond-bruin

Het is mogelijk dat een man aan zijn eerste kind een allel voor blauwe ogen doorgeeft en aan zijn tweede kind een allel voor bruine ogen.

1. Juist
2. Onjuist

Waar denk je aan bij het woord mutatie?

Mutatie

mutatie = een plotselinge verandering van het genotype

Chromosoom beschadigd = één of meer allelen zijn dan gemuteerd

Ernst is afhankelijk van de locatie van de mutatie

Mutaties & het coronavirus

-'Spike'-eiwitten aan de buitenkant van het virus veranderen

Waarom is dit een probleem?
Als de antigenen (spike eiwitten zijn de herkenningspunten van het virus) veranderen zijn er ook andere antistoffen nodig om de nieuwe variant te bestrijden en dus ook een nieuw vaccin

Links zien we een lichaamscel en een eicel. In beide cellen vind dezelfde mutatie plaats. Wat kun je zeggen over de schade die deze mutatie aanricht?

1. De mutatie zorgt in beide cellen niet voor schade
2. De mutatie zorgt voor meer schade in een lichaamscel
3. De mutatie zorgt voor meer schade in een eicel
4. De mutatie zorgt in beide celtypen voor schade

Locatie van een mutatie

Lichaamscel:

-Meestal geen gevolgen

-Andere lichaamscellen blijven onveranderd

Geslachtscel (eicel/zaadcel):

-Meestal grote gevolgen

-Gemuteerd allel in bevruchte eicel

-Nakomeling met in elke lichaamscel gemuteerde allelen

Heeft dit gevolgen voor het fenotype?

Hangt af van hoe sterk het allel is

Een mutatie in de levercel van een zwangere vrouw wordt doorgegeven aan haar kind.

1. Juist
2. Onjuist

Albinisme

Mutant: organisme met mutatie zichtbaar in het fenotype

Albino: mutatie in genen voor melanine (pigment) productie

-Waarneembaar in het fenotype

Waarom hebben albino's altijd rode ogen?

Geen pigment in hun ogen, bloedvaten schijnen door

Hoe krijg ik een mutatie?

Mutagene invloeden:

-Straling

-Chemische stoffen

Voorbeeld:

Atoombommen in Japan

Hiroshima/Nagasaki

-Enorm veel radioactieve straling

-Zorgde voor veel mutaties bij bewoners

-Nog steeds kinderen met afwijkingen

Waarom?

-Meer gemuteerde allelen in geslachtscellen van slachtoffers 

Noem nog een aantal mutagene invloeden:

Kanker

-Mutaties in genen die celdeling regelen

-Cellen gaan ongeremd delen

-Ontstaan van gezwel/tumor

Kwaadaardige tumor = kanker

Goedaardig of kwaadaardig?

Uitzaaiing

-Cellen van de tumor komen in bloed/lymfe

-Meegevoerd naar andere lichaamsdelen

-Opnieuw ongeremde deling
-Overal in het lichaam ontstaan tumoren

-Witte haai krijgt nooit kanker

-Heeft genen die DNA-schade herstellen/tegen gaan

-Gentherapie: geselecteerde mutaties bij mensen maken om deze genen te imiteren

Artikel

https://wibnet.nl/dieren/zeedieren/haaien/killerhaai-wordt-redder?fbclid=IwAR0115MZU_zNoZ_WmDZi8MKp2CumqA9HVZ0vmy5N7tJpPdo1ZtCXaXrC6qg

Kim heeft borstkanker met uitzaaiing. De dokter legt uit aan Kim dat in haar geval het verwijderen van het gezwel in haar borst d.m.v. een operatie niet voldoende is. Leg uit waarom een operatie niet voldoende is.

Kim heeft borstkanker met uitzaaiing. De dokter legt uit aan Kim dat in haar geval het verwijderen van het gezwel in haar borst d.m.v. een operatie niet voldoende is. Leg uit waarom een operatie niet voldoende is.

Een kankergezwel kan worden verwijderd door middel van een operatie. Bij kanker met uitzaaiing is een operatie niet voldoende.
Leg uit waarom een operatie dan niet voldoende is.