2.2 en 2.3: DNA + Celdeling

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

4H Herhalen 2.2 en 2.3:
DNA en celdeling 

Deze les:

- 2.2 DNA: Transcriptie en translatie

- 2.3 Celcyclus, Mitose en kanker

- Mini D-toets 2.2 - 2.4

Cellen

- Maken eiwitten, stoffen betrokken zijn bij alle levensprocessen. 

- De bouwstenen voor eiwitten zijn 20 aminozuren.

Waar in de cel ligt de bouwinstructie voor het maken van eiwitten?

DNA bevat de bouwinstructie voor eiwitten

Chromosomen zitten in de celkern en zijn opgebouwd uit DNA.

Vier verschillende stikstofbasen: Adenine (A), Thymine (T), Cytosine (C), Guanine (G)

Combinaties A=T en C≡G (baseparing)

De ene streng is complementair aan de andere

DNA

Welke basen zitten in de complementaire streng van ATGGT?

Eiwitproductie

1. Eiwitproductie begint in de celkern. Een stukje DNA bevat de bouwinstructie voor een eiwit

2. Dit stukje wordt gekopieerd in de vorm van een RNA molecuul (transcriptie)

3. Via de kern poriën reist het RNA molecuul vervolgens naar het cytoplasma

4. Een ribosoom “leest” het RNA- molecuul en koppelt dan aminozuren aan elkaar volgens de bouwinstructie (translatie)

Transcriptie: DNA naar RNA

Een stuk DNA dat codeert voor één eiwit (eigenschap) is een gen.

De volgorde van stikstofbasen (A,T,C,G) in dat stuk DNA is de code voor het maken van het eiwit.

Eiwitten bestaan uit een keten van aminozuren. Er zijn 20 verschillende aminozuren. 

Als het eiwit moet worden gemaakt wordt eerst van het gen een kopie gemaakt --> RNA

Transcriptie: DNA naar RNA

- RNA is enkelstrengs

- RNA heeft Uracil (U) ipv Thymine (T) als stikstofbase

Tegenover de A wordt een U ingebouwd en tegenover T een A

Bij C een G en bij G een C.

Een gen heeft de volgende DNA-code:
TTG-TCC-AAG-AAT-CCG-TAA.
Wat is het RNA kopie van dit gen?

Translatie: RNA naar eiwit

Het RNA verlaat de kern (via een kernporie) naar het cytoplasma en bindt aan een ribosoom.

Het ribosoom leest het mRNA in steeds 3 basen tegelijk (triplet/ codon).

Translatie: RNA naar eiwit

RNA naar eiwit: translatie

BINAS 71 G. Stel codon AAG. 

RNA naar eiwit: translatie

BINAS 71 G. Stel codon AAG. 

RNA naar eiwit: translatie

BINAS 71 G. Stel codon AAG. 

RNA naar eiwit: translatie

BINAS 71 G. Stel codon AAG. 

Kraak de code!

Vertaal de RNA-code naar eiwit:

AAC-AGG-UUC-UUA-GGC-AUU 

Met welke drie basen begint elk gen (DNA)?

1. AUG
2. TAC
3. ATG
4. ATG

Welke stopcodons zijn er?
(zoek in BiNaS 71G)

Celdeling nodig voor 

Groei (nieuwe cellen)

Herstel (vervanging dode/ beschadigde cellen)

Instandhouding

0

Chromosomen

Levenscyclus van een cel

BINAS 76A

Mitose

BINAS 76B1

Mitose - Profase

Kernmembraan verdwijnt

Chromosomen spiraliseren

Spoelfiguur ontstaat (celskelet)

Mitose - Metafase

Chromosomen liggen naast elkaar op de equator/ evenaar van de cel

Spoelfiguur bij de polen met trekdraden naar de centromeren van elk chromosoom

Elk chromosoom is verbonden met beide spoelfiguren

Mitose - Anafase

Trekdraden trekken de chromatiden uit elkaar.

De chromosomen zijn nu weer 'normaal'.

Mitose - Telofase

Chromosomen despiraliseren

Nieuw kernmembraan ontstaat

Spoelfiguren verdwijnen

Celdeling

Mitose

Moet ik dit leren?

BINAS 76B1

Celdeling worteltop

Welke fases van de mitose herken je?

Controle van de celdeling

Regelgenen: maken eiwitten die processen in de cel zelf regelen, bijvoorbeeld de snelheid van celdeling.

Tijdens de celdeling vinden controles plaats. Is het DNA goed gekopieerd/ zijn alle chromosomen goed aan het spoelfiguur verbonden? Zo nee: gecontroleerde celdood: er worden dan eiwitten gemaakt die er voor zorgen dat de cel sterft.

Controle van de celdeling

Als er een probleem is met de regelgenen (mutatie) die de snelheid van celdeling bepalen dan gaan cellen ongecontroleerd delen en ontstaat een tumor.

Een tumor is dus een groepje cellen dat ongecontroleerd groeit.

Controle van de celdeling

Een tumor is goedaardig als hij netjes omsloten is en langzaam groeit. Als hij snel groeit en omliggende weefsels binnendringt is een tumor kwaadaardig = kanker.

Als kankercellen losraken en via bloed/ lymfe in andere organen terecht komen en daar een tumor veroorzaken is dit een uitzaaiing.

Maken 

- Mini D-toets 2.2 - 2.4  (via Classroom)

Klaar? 

- Maken H9 Examentraining