V6 herhaling literatuurgeschiedenis V5 (par. 20 t/m 22) en Vorm of vent (par. 23)

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Welkom 

v6ta!

Programma

1. Herhaling literatuurgeschiedenis V5 (par. 20 t/m 22)
2. Vorm of vent (par. 23)
3. Afsluiting en vooruitblik

Verlichting

Reformatie + renaissance -> meer nadruk op zelf denken en het individu

18e eeuw:

- Wetenschappelijke revolutie

- Op zoek naar natuurwetten, op alle gebieden

- Lang leve de ratio! Alle problemen zullen worden opgelost

Algemeen idee: de burger moet worden opgevoed! Daarvoor is kennis nodig.

Literatuur

Literatuur werd gebruikt voor kennisontwikkeling:

1. uitvinding encyclopedie (niet echt literatuur, want non-fictie)

2. reisjournalen: reisverhalen over reizen naar andere landen 

3. inzet kinderliteratuur voor opvoeding (romans lenen zich bij uitstek om inzage te krijgen in de hoofden van personages en voor het geven van goede en slechte voorbeelden)

Literatuur met kritiek op mens en maatschappij: 

4. imaginaire reisverhalen

Wat staat er centraal in de verlichting?

1. ratio/rede
2. geloof
3. natuur
4. spiritualiteit

Wat was het doel van literatuur in de verlichting?

1. de lezer vermaken
2. de lezer iets leren
3. de lezer versterken in zijn geloof
4. de lezer een fantasiewereld tonen

Hoe zou je de tijd van de verlichting het best kunnen omschrijven?

1. een optimistische tijd
2. een pessimistische tijd
3. een onzekere tijd
4. een verwarrende tijd

Romantiek

Nieuwe cultuurstroming, reactie op verlichting

Romantiek: 

• gevoeligheid: lyrische kunst
• verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke
• individualisme: nadruk op originaliteit

Literatuur

• Antirationalisme -> weg met het verstand, gevoel is belangrijk
• Het optimistisch geloof in vooruitgang was verdwenen.
  
• Nadruk op gevoel: Weltschmerz en Sehnsucht
• Weltschmerz: romantische melancholie/droefgeestigheid
• Sehnsucht: romantische verlangen naar het onbereikbare geluk.
• Escapisme: het willen ontsnappen aan de realiteit
• Populaire genres: ballade, sprookje, griezelverhaal, historische roman, detective

Waar begon de romantiek?

1. Engeland
2. Duitsland
3. Oostenrijk
4. Frankrijk

Wat is Sehnsucht?

1. Het verlangen naar het verleden
2. Het verlangen naar de onbereikbare geliefde
3. Het verlangen naar het onbereikbare
4. Het verlangen naar exotische oorden

Wat is Weltschmerz?

1. Suïcidaal zijn
2. Verbolgen zijn over de liefde
3. Hunkering naar een ideale samenleving
4. Verdriet over een onvolmaakte wereld

Waarom horen sprookjes vooral bij de stroming romantiek?

1. omdat men geïnteresseerd was in oude volksverhalen
2. omdat men geïnteresseerd was in het verleden
3. omdat men wilde vluchten naar het platteland
4. omdat men wilde vluchten uit het hier en nu

Realisme

19e eeuw: naast de romantiek ook een andere stroming -> realisme

* nadruk op de betrouwbare weergave van de werkelijkheid

midden 19e eeuw: poëzie in Nederland -> domineespoëzie

* moralistisch getint (de lezer moest opgevoed worden)(bijv. vaderland, gezin, geloof) 

Literatuur

1. getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid te laten zijn (realisme-effect)
   
2. gericht op de eigentijdse werkelijkheid, waarbij er aandacht is voor personages uit alle lagen van de bevolking
3. werkelijkheid en waarheid moet met de zintuigen kunnen worden gezien en blootgelegd (waarheid tonen)
4. de teksten gaan over sociale mobiliteit en (in)stabiliteit

Waarom verliet men de romantiek om over te gaan op realisme?

1. Mensen waren klaar met de liefde
2. De situatie vroeg om een rauwe weergave van de werkelijkheid
3. Mensen wilden juist de werkelijkheid verlaten
4. De rede werd belangrijk en dat was realistischer

Wat is géén kenmerk van het realisme in de literatuur?

1. In het hoofd kruipen van de hoofdpersoon
2. Verschil laten zien tussen rijk en arm
3. Multatuli is een bekend realistisch schrijver
4. Een kleurrijke weergave van de werkelijkheid

Boeken uit het realisme spelen zich af in het verleden.

1. Ja , dat is juist
2. Nee, in het heden
3. Nee, in de toekomst

Hoe uitte het realisme zich in de literatuur?

1. De taal moest verfijnd zijn, elegant
2. Grote nadruk op regelgeving
3. Teksten werd voorzien van afbeeldingen van gerenommeerde kunstenaars.
4. Personages in de literatuur dienden zich geloofwaardig te gedragen

Romantiek en realisme

• Ontstonden niet na elkaar, maar naast elkaar.
• Kunnen beide voorkomen in het oeuvre van één schrijver.
• Ontstonden in de negentiende eeuw, maar ook nu worden er nog teksten geschreven die duidelijke romantische of realistische kenmerken hebben.

1700-1800

1800-1880

1880-1914

Tachtigers

verlichting

realisme

romantiek

engagement

voortzetting romantiek

naturalisme

modernisme

nationalisme

huiselijkheid

maatschappij-kritiek

rationalisme

ideale samenleving

opvoeding

Literatuur 23 

Vorm of vent

1914-1940

Van wie was het werk op de vorige slide?

1. Van Gogh
2. Van Ostaijen
3. Mondriaan
4. Zoutewelle

Modernisme

• Kunstenaars en schrijvers gaan op zoek naar nieuwe vormen om de werkelijkheid te beschrijven. 
• Tegelijkertijd ontstaat er een fundamentele discussie tussen de aandacht voor vorm en de aandacht voor de mens achter een werk (vent). 
• Beide bewegingen vormen samen het modernisme. 

Hoe heten de voorlopers van het modernisme?

Nihilisme

• ​De behoefte aan nieuwe manieren om de werkelijkheid te beschrijven, wordt versterkt door de verschrikkingen van de WOI en de dreiging van een volgende. 
• Kan je de werkelijkheid überhaupt kennen en is taal wel in staat om deze te beschrijven? 
• Deze scepsis en twijfel wordt gevoed door het nihilisme zoals verwoord door Friedrich Nietzsche: de wereld is chaotisch en zonder fundament, niets heeft betekenis, alles is zinloos.​
• Het nihilisme krijgt onder andere vorm in dada.

Hoe krijgt het nihilisme
vorm in dada?

"Vorm-fans"

• De vorm-aanhangers laten de vaste vormen zoals rijm, metrum of een bepaalde strofebouw van de Tachtigers steeds meer los. 
• Paul van Ostaijen experimenteert bijvoorbeeld met klanken, frasen uit liedjes en typografie in o.a. Bedreigde stad. 

Aan welke elementen in het gedicht Bedreigde stad (zie p. 224 handboek) kun je zien dat Van Ostaijen een 'vorm-fan' is?

Afsluiting en vooruitblik

Volgende les: woensdag 11 oktober

• Huiswerk: leren literatuur 23 (incl. deze LessonUp)
• Meenemen: laptop, leesboek en handboek KERN (die met de harde kaft)
  
• Programma: literatuur 24 en 25