H4 Late Middeleeuwen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

De steden komen weer tot bloei

• de handel leeft op dankzij landbouw:
• Drieslag stelsel (voorjaar - herfst - braak)
• Ontginning braakliggende gronden (droogleggen moerassen, boskap)
• Verbetering van de ploegen
• Inzet paarden ipv ossen 
• Gevolgen: door meer toename voedsel bevolkingsgroei en 
• toename handel:  overschotten op lokale markten en jaarmarkten

Oorzaken ontstaan van steden

Gevolgen ontstaan van steden

Geldeconomie

Uitvindingen landbouw

Oprichting Hanze

Toenemende handel

Ontstaan marktplaatsen

Ontstaan ambachten

Kopen van stadsrechten

Deze opdracht gaat over geldwisselaars. Bekijk het plaatje.

Welke uitspraak is juist?

1. Het plaatje laat zien dat geldwisselaars weinig verdienden: de geldwisselaar en zijn vrouw zien er voor die tijd armoedig uit.
2. In de tijd van het plaatje werd veel ruilhandel bedreven; de meeste handelaren hadden helemaal geen geldwisselaar nodig.
3. Sommige geldwisselaars openden kantoren, waar handelaren geld in bewaring konden geven: de eerste banken.
4. geen van de genoemde uitspraken is juist.

gevolgen toename handel

1. groei centra en nieuwe steden
2. actieve opstelling landheren oa toezicht en handelsrechtspraak
3. ontwikkeling geldeconomie > geldwisselaars en banken

Stadsrechten

• Een stad met stadsrechten mag een stadsmuur bouwen.
• De stad mag zelf rechtspreken.
  

• In ruil voor deze rechten moest de stad belasting betalen

Wat moesten steden geven in ruil voor stadsrechten?

Burgerij:

Patriciërs: handelaren, ambachtslieden

mensen zonder burgerrecht

Wat is een gilde?

• Een gilde is een soort vereniging. 
  
• In een gilde deelden de leden ervaringen en tips met elkaar. 
  
• Een gilde had zijn eigen beroepsgeheimen.
  
• Nieuwe gildeleden werden via het gilde opgeleid.
  
• Nieuwe gildeleden konden in hun gilde examen doen.
  
• Zo kon een ervaren bakker, slager of smid iemand opleiden.
  

Reconquista = Herovering van Spanje op de Islam

• Spanje: Islamitische meerderheid. 
  

• Christenen willen de Moren terugdrijven naar Afrika.

KRUISTOCHTEN

wie waren betrokken bij de kruistochten?

Wat was de reden voor Paus Urbanus om op te roepen tot een kruistocht?

Waarom kon Urbanus niet bij de keizer van het byzantijnse rijk aankloppen voor hulp ?

Wat is de derde vorm van Christelijke expansie?

(de eerste is de reconquista en de tweede kruistochten)

- trek naar dunbevolkte gebieden

- Duitse orde in het oosten

- wegens landgebrek en handelsbelangen

- bekeringsdrift

streven naar eenheid en zuiverheid van geloof

ketters weken af van de officiële geloofsleer

vervolgd en gestraft

door de Inquisitie

Gevolgen christelijke expansie

Reconquista succesvol

Kruistochten na 1291 niet hervat

veel slachtoffers

4.3

de strijd tussen

paus en keizer

2.4  Pausen en koningen: de investituurstrijd

• tweezwaardenleer belangrijk
• waar ligt het primaat?


• 'Schenking van Constantijn' 
• ook bisschoppen benoemd door de keizer (lekeninvestituur)
• paus Gregorius VII zette zaak op scherp (1075)
• Keizer Hendrik IV reageerde:

Kerk / Staat

• Vanaf 11de eeuw groeiende macht paus
• waarom?  vertegenwoordiger God op aarde
• Investituurstrijd: wie mag bisschoppen benoemen, paus of keizer?
• Paus Gregorius VII: baas van de kerk
• Keizer Hendrik IV: Koning van Duitsland
• bisschoppen zijn leenmannen
• Gevolg ruzie: excommunicatie keizer
  Wat was ookalweer een excommunicatie?
• 1077: Gang naar Canossa: keizer moet paus om vergeving smeken

voorlopig einde investituurstrijd:

• Concordaat van Worms (1122):
• bisschoppen ontvangen van
• 1.  de paus: geestelijke macht
• 2. de keizer: wereldlijke macht
• gevolgen:
• - macht Paus nam toe maar
• - machtsstrijd keizer en paus niet afgelopen
  

Maak vragen blz 81

4.4

Het ontstaan van machtige staten

IN een weiland bij Runnymede

Waarom was de Magna Carta zo belangrijk?

Begin staatsvorming en centralisatie

• in late ME in Europa centralisatie, ondanks verzet leenmannen:
• regionaal zeer machtig (financieel en militair onafhankelijk)
• door herstel handel en opkomst steden: 
• belastinginkomsten voor de leenheren >
• huurlegers > uitbreiding gebied (ook door huwelijken) en leenmannen onderwerpen  
• ambtenarenapparaat (professionals ipv edelen) >
• staatsvorming: bestuurlijke eenheid / centralisatie =
• rijk vanuit één punt bestuurd + uniforme (belasting-) wetgeving en rechtspraak

'Blijde Inkomst' feestelijk onthaal van de nieuwe  vorst: erkenning macht 

in ruil voor de eed op lokale rechten en privileges

1356

centralisatie was een moeizaam proces

• Blijde Inkomst (1356): 
• Johanna van Brabant beloofde:


• geen oorlog of belastingen zonder toestemming van steden en het gewest van Brabant.
• sanctie: recht op verzet
  
• ingezet in de 80-jarige oorlog (1581)

Centraliseren & Uniformeren:

* Staten-Generaal: bijeenkomst in Brussel voor de belangrijkste burgers uit steden, adel en geestelijkheid van de gewesten.

* Karel de Stoute: met geweld en oorlog optreden tegen opstandige steden --> centralisatie afdwingen.
* Zware belastingen

Hoe veranderde de relatie van leenheren en hun leenmannen?

Centralisatie in het Duitse keizerrijk

• versnippering bleef; vorstendommen versus keizer
• adel veel macht: keurvorsten
• Centralisatie onsuccesvol

Keizerschap alleen nog op papier; leenmannen gedroegen zich als zelfstandige vorsten na het concordaat van Worms

Centralisatie in Frankrijk

Capetingen breidden macht uit, dankzij:

1. Koninklijk domein in Parijs

2. opvolgers steeds maar 1 zoon

3. succes in oorlogen:

100-jarige oorlog 1337-1453

Centralisatie in Engeland

1066 Willem de Veroveraar, Domesday Book

1215 Magna Carta

In welk land was de centralisatie in de middeleeuwen het verst gevorderd?

1. Frankrijk
2. Duitsland
3. Engeland
4. Nederland

waarom werden parlementen ingericht?

Wie waren in de Staten Generaal vertegenwoordigd?

1. de edelen
2. de edelen en de geestelijken
3. de edelen en de rijke burgers uit de steden
4. de edelen, geestelijken en burgers