Literatuurgeschiedenis ME Les 2

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 4

Nederlands Havo 4

Maandag 13 december

• 
  

Planning

• 15 minuten lezen (in stilte)
• Herhaling theorie Middeleeuwen
• Handschrift- en boekdrukkunst
• Opdracht Oud Nederlands

Literatuurgeschiedenis

- 

Middeleeuwen

De literatuurgeschiedenis van Nederland begint in de middeleeuwen. Voor die tijd zijn er geen overgeleverde teksten uit het Nederlands.

Wat weet je van de literatuur uit de middeleeuwen?

Middeleeuwen 

historische context

De middeleeuwen duren van 500 tot 1500 en zijn verdeeld in de vroege middeleeuwen (500-1000), de hoge middeleeuwen (1000-1300) en de late middeleeuwen (1300-1500)

In de late middeleeuwen worden de steden langzamerhand  steeds belangrijker en de burgers in de steden krijgen steeds meer macht. Het oude leenstelsel waarin de adel alle macht had, begint af te brokkelen. 

In de hoge middeleeuwen onstonden de eerste steden in West-Europa en tegen betaling krijgen ze een zekere mate van zelfstandigheid. Dit is de tijd waarin de indrukwekkende kathedralen worden gebouwd en de eerste universiteiten ontstaan. In deze periode begint ook de Nederlandse literatuur.

De vroege middeleeuwen zijn voor de Nederlandse literatuur minder belangrijk, omdat er geen teksten zijn overgeleverd. Het is de tijd van de adel (ridders) en de geestelijken (priesters en monniken). Wie niet tot een van deze twee groepen behoorde, had niets te vertellen. De adel verdeelt het land door middel van het leenstelsel. De hoogste vorst leent land uit aan andere edellieden. Die zijn "de baas" in het gebied dat ze geleend hebben. In ruil daarvoor moeten ze trouw aan de vorst zweren en belasting betalen. Er waren nog geen steden in wat nu Nederland heet.

Allereerste Nederlandse literaire tekst

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu wat unbidan we nu

gevonden in een Oudengels prekenhandschrift, omstreeks 1100

Echte oudste Nederlandse zin

De zin olla vogala ... is wel de oudste literaire zin, maar niet het alleroudste Nederlands. Dat is:

maltho thi afrio lito  

Deze zin stond in een wetboek uit de zesde eeuw. 

betekenis

Ik maak je vrij, halfvrije

Deze zin werd uitgesproken als een halfvrije (een soort slaaf) helemaal vrij werd gemaakt.
 

Het leven in de middeleeuwen

Je hebt gezien dat de middeleeuwse maatschappij een standenmaatschappij was. Gedurende het grootste deel van de middeleeuwen waren er maar twee standen: de geestelijkheid en de adel. Pas vanaf de late middeleeuwen wordt een derde stand belangrijk: de burgerij. Dit zijn de inwoners van de steden.

Literatuur in de middeleeuwen

Uit de vroege middeleeuwen is geen Nederlandse literatuur overgebleven. Dat komt doordat in die tijd verhalen niet werden opgeschreven, ze werden alleen verteld. We noemen dat orale literatuur. Pas in de hoge middeleeuwen begint men heel af en toe verhalen op te schrijven op perkament, zodat wij ze nog steeds kunnen lezen. Bekijk de volgende video over boeken en geschriften in de middeleeuwen.

Boekdrukkunst

In de volgende video wordt gesproken over de uitvinding van de boekdrukkunst aan het einde van de middeleeuwen (1445)  door Johannes Gutenberg. Gutenberg heeft uitgevonden dat je kon drukken met losse letters. Voor die tijd kon men wel al een complete pagina van een boek uit hout snijden (blokboek) en deze drukken. Maar dat was verschrikkelijk veel werk. 

Algemene kenmerken

• Orale traditie: verhalen gingen van mond tot mond – weinig mensen konden lezen en schrijven


• Waarom op rijm?
• Overgang van orale naar schriftelijke traditie (oudst bewaarde Nederlandse zin)
• Probleem van datering, veel fouten en verbeteringen, en schrijvers onbekend

Opdracht

Werk in duo's

- Beantwoord de vragen 1 t/m 7 in de uitgedeelde opdracht (+/- 20 minuten). 

- Klaar? Ga op zoek naar antwoord op onderstaande vragen (je mag internet gebruiken, bijvoorbeeld www.literatuurgeschiedenis.nl) Schrijf je antwoorden op! 

1.  Wat is een ridderroman en waar en wanneer ontstonden deze?

2. Wat is het verschil tussen een Arthurroman en een Karelroman?

3. Wat is een hofdag?

4. Wat betekent 'hoofsheid' en wat is 'hoofse literatuur'?