SO brugklas mei/juni 2021

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Taalverzorging

Leerstof SO

14.1.1 hoofdletters en kleine letters 

14.1.2 punt, vraagteken en uitroepteken 

14.1.3 komma 

14.1.4 dubbele punt 

14.2.20 meervoud van zelfstandige naamwoorden 

14.3.1 werkwoorden vervoegen 

14.3.2 werkwoorden vervoegen 

14.3.3 persoonsvorm tegenwoordige tijd 

14.3.4 stam 

14.3.5 persoonsvorm verleden tijd 

14.3.6 voltooid deelwoord 

16.1.9 gebruik passende signaalwoorden (stijlregel 9) 

Alle gemaakte opdrachten 

14.1.1 hoofdletters en kleine letters

Hoofdregel: het eerste woord van een zin schrijf je met een hoofdletter + namen.

Uitzonderingen:

- als een zin met een apostrof begint: 's Morgens

- als een zin met een getal begint: 85 procent (geen hoofdletter!)

- tussenvoegsels van namen klein: Henk van Stralen, maar meneer Van Stralen

- merknamen met hoofdletter, maar als eigennaam niet meer te herkennen is, gebruik je kleine letter: coopertest

- titels van boeken, films etc met hoofdletter: het boek Klem van Mel Wallis de Vries

14.1.2 punt, vraagteken, uitroepteken

Een punt gebruik je in 3 situaties:

- na een gewone zin

- na veel afkortingen (enz.)

- na een voorletter (A. Korver)

Een vraagteken gebruik je na een vragende zin.

Een uitroepteken gebruik je in 3 situaties:

- na een uitroep

- na een waarschuwing

- na een bevel

14.1.3 komma

Met een komma maak je een zin overzichtelijker. Je geeft aan wanneer er een pauze komt.

3 situaties:

- tussen bijvoeglijke naamwoorden

- tussen de delen van een opsomming (let op: niet bij 'en' en 'of')

- voor of na een naam, aanhef of uitroep

14.1.4 dubbele punt

De dubbele punt gebruik je voor een opsomming.

Gisteren had ik drie afspraken: bij de dokter, de tandarts en bij de kapper.

14.2.20 meervoud znw

Meestal komt er -(e)n, -s of -eren achter het znw. In theorieboek staan 10 uitzonderingen. 

Bijv. woorden op -s of -f moet je in het mv met -z of  -v schrijven (grens/staaf).

14.2.20 meervoud znw

Belangrijk:

- woorden op -ee of -ie: klemtoon op laatste lettergreep? -ën toevoegen. Anders trema op laatste e en -n toevoegen (idee/ideeën, bacterie/bacteriën)

- woorden op klinker: apostrof toevoegen (oma/oma's) als er uitspraakprobleem ontstaat. (douche/douches)

Werkwoordspelling - 14.3.1

Het vervoegen van werkwoorden betekent dat je de vorm aanpast, zodat het in de zin past. De persoonsvorm is een vervoegde vorm van het werkwoord. Het geeft je informatie over:

- getal

- persoon

- tijd

Werkwoordspelling - 14.3.2

Stappenplan werkwoorden vervoegen:

1. kijk welke vorm van het werkwoord het is (persoonsvorm of voltooid deelwoord)

2. kijk welke regel daarbij hoort. Als het om een persoonsvorm gaat, kijk je of het is tegenwoordige of verleden tijd is.

Werkwoordspelling - 14.3.3

Persoonsvorm in de tegenwoordige tijd

3 mogelijkheden: in enkelvoud ik-vorm en ik-vorm +t, in meervoud infinitief

Als ik-vorm al eindigt op -t, gebruik je in 2e en 3e persoon geen extra -t (hij praat).

Als ik-vorm eindigt op -d, krijg je in 2e 3n 3e persoon -dt. (hij wordt).

Werkwoordspelling - 14.3.4

Stam / ik-vorm

Stam = infinitief zonder -en

lopen: lop

vinden: vind

vallen: vall

reizen: reiz

Werkwoordspelling - 14.3.4

Stam / ik-vorm

Voor de ik-vorm moet je de stam soms aanpassen. 

- klinker toevoegen: lop wordt ik loop

- medeklinker weglaten: vall wordt ik val

- letter veranderen: reiz wordt ik reis

Maar soms is de stam wel de ik-vorm: ik vind.

Werkwoordspelling - 14.3.5

Persoonsvorm in de verleden tijd

Is het een sterk of zwak werkwoord? 

Sterke werkwoorden leer je uit je hoofd (of ken je al).

Zwakke werkwoorden: ik-vorm + te(n) of ik-vorm    + de(n) (kofschip-regel)

Werkwoordspelling - 14.3.5

Kofschip-regel ('t sexy fokschaap)

Werkwoordspelling - 14.3.6

Voltooid deelwoord

Bij sterke werkwoorden kun je horen hoe je voltooid deelwoord schrijft.

Bij zwakke werkwoorden: som kun je horen of het op -t of -d eindigt, door het in de verleden tijd te zetten.

Ik werkte: ik heb gewerkt.

Ik baalde: ik heb gebaald.

Werkwoordspelling - 14.3.6

Voltooid deelwoord

Als je niet hoort, of je -t of -d moet schrijven, kun je 2 dingen doen:

1. verlengproef 

rijpen - het gerijpte fruit - hij is gerijpt

rimpelen - de gerimpelde huid - hij is gerimpeld 

2. gebruik de kofschip-regel

16.1.9 passende signaalwoorden

Met een signaalwoord geef je aan dat er tussen zinnen of alinea's een verband zit (ze horen bij elkaar). Op de volgende slide zie je signaalwoorden bij de drie verbanden die je vanuit leesvaardigheid al kent; opsomming, tegenstelling en reden.

16.1.9 passende signaalwoorden