V4 - T4: BS6 Onderzoek naar evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

BS6 - Onderzoek naar evolutie

V4

Thema 4

Evolutie

Leerdoelen

• Je kunt verschillen en overeenkomsten herkennen tussen organen en orgaanstelsels van de mens en van verschillende diersoorten.
  
• Je kunt enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap uitleggen.
  
• Je kunt een stamboom en een cladogram aflezen en construeren.

homologie <-> analogie

homologie

• zelfde ontstaansgeschiedenis
• zelfde bouwplan
• verschillende functies

verwantschap

analogie

• verschillende ontstaansgeschiedenis
• verschillend bouwplan
• zelfde functies

geen verwantschap

Welke van deze organen zijn analoog aan elkaar?

1. Vogel en insect
2. Vleermuis en vogel
3. Vleermuis en insect

Rudimentaire organen

Rudimentaire organen

Cladistiek

clade (= tak)

• een groep organismen met overeenkomstige voorouder

splitsingspunten in cladogram

• dichotoom (van een tak naar twee takken)
  
• een gemeenschappelijke voorouder op splitsingspunt
• boven splitsing verschillen clades slechts in 1 eigenschap

BS5: Hoe in clades indelen?

Tot ver in de 20e eeuw:

• op basis van uiterlijke kenmerken

Vrij recentelijk: op basis van moleculaire homologie

• overeenkomsten in DNA sequenties
• overeenkomsten in eiwitbouw (homologie in aminozuurvolgorde (primaire structuur))

Hierdoor kunnen cladogrammen er totaal verschillend uitzien!

Een recente ontdekking op basis van indeling in moleculaire homologie laat zien dat walvissen zeer nauw verwant zijn aan hoefdieren.

Een blauwe vinvis is nauwer verwant aan een giraffe dan aan een haai.

Hiernaast zie je twee verschillende cladogrammen met daarin dezelfde organismen opgenomen.
Geef een mogelijke verklaring voor de verschillen in de cladogrammen.

Cladogram vs. Fylogram

Cladogram

• geeft verwantschap tussen clades weer
• lengte van clades hebben geen betekenis

Een cladogram geeft GEEN informatie over verloop van tijd 

Fylogram

• geeft verwantschap tussen clades weer
• lengte van clades geeft aan hoeveel tijd er in de evolutie verlopen is

Een fylogram geeft WEL informatie over verloop van tijd 

Wat is een cladogram?

1. Een diagram dat DNA-sequenties toont.
2. Een diagram dat alleen soorten toont.
3. Een diagram dat evolutionaire relaties weergeeft.
4. Een diagram dat alleen familierelaties weergeeft.

Bestudeer de stamboom hiernaast.

Welk type afbeelding is hier weergegeven?

1. cladogram
2. fylogram

Wat toont een stamboom?

1. De migratiepatronen van vogels.
2. De anatomische kenmerken van een enkele soort.
3. De locaties van fossielen in een bepaald gebied.
4. De verwantschap tussen verschillende individuen of soorten.

Wat is de functie van een stamboom en een cladogram?

1. Het vaststellen van de levensduur van verschillende soorten.
2. Het classificeren van planten op basis van hun grootte.
3. Het tonen van geografische verspreiding van diersoorten.
4. Het visualiseren van evolutionaire relaties en verwantschappen.

Wat is een voorbeeld van een onderzoeksmethode naar verwantschap?

1. Observatie van familie-interacties
2. DNA-analyse
3. Interviews met familieleden
4. Stamboomonderzoek

Hoe kan verwantschap worden onderzocht met behulp van DNA?

1. Door het bestuderen van culturele overeenkomsten
2. Door het observeren van familie-interacties
3. Door het analyseren van familiegeschiedenis
4. Door het vergelijken van DNA-sequenties

Hoe goed begrijp je de stof van vandaag?

1 - Ik snap er niets van

2 - Ik snap een aantal dingen

3 - Ik vind het nog lastig

4 - Ik snap het wel

5 - Ik kan het ook aan een ander uitleggen