H4-TH4-BS5

• Biologie / Verzorging
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 4

BS5 

Onderzoek naar 

evolutie

Maar eerst even herhalen...

Individuen ondergaan evolutie

1. True
2. False

gescheiden creatiemodel

polyfyliemodel

evolutiemodel

Hou oud is de aarde en wanneer is leven ontstaan?

1. aarde: 10 miljard leven: 2 miljard
2. aarde: 9 miljoen leven 2 miljoen
3. aarde: 6,6 miljoen leven: 8 miljard
4. aarde: 4,6 miljard leven: 3,8 miljard

Welke stoffen zijn organisch en welke zijn anorganisch?

Sleep de moleculen naar de juiste categorie.

anorganische moleculen

organische moleculen

water

glucose

zetmeel

zuurstof

aminozuur

eiwit

CO2

nitraat

DNA

stikstof (N2)

RNA

bladgroen

Welk(e) rijk(en) hebben geen celwand?

1. Schimmels
2. Dieren en schimmels
3. Dieren
4. Bacterien

Welk celtype hoort bij welk domein/rijk?

prokaryota

funghi 

(schimmels)

animalia

(dieren)

plantae

(planten)

Zet op volgorde van groot naar klein

Familie

Stam

Orde

Geslacht

Klasse

Rijk

Domein

Soort

Wat is de Latijnse naamgeving voor het vogelbekdier?

1. Pandion Haliaetus
2. phascolarctos Cinereus
3. equus quagga
4. Ornithorhynchus anatinus

in afwezigheid van zuurstof

maakt organische stof uit anorganische stof

cellen van dit organisme hebben (echte) celkernen

cellen van dit organisme hebben geen celkernen

in aanwezigheid van zuurstof

organismen die organische stof maken uit andere organische stof

autotroof

prokaryoot

anaeroob

eukaryoot

aeroob

heterotroof

Wat is geen misconcept over de evolutie?

1. je kan zelf evolueren
2. dieren met dezelfde uiterlijke kenmerken zijn altijd verwant
3. de sterkte wint altijd in de evolutie
4. evolutionaire veranderingen nemen generaties in beslag

Wat is de beste beschrijving van fitness in het kader van de evolutie?

1. Fitness is een sport waardoor je sterker wordt en je nakomelingen geboren zullen worden met grotere spierballen.
2. Fitness is wie het wie de grootste mond heeft, zo meer opvalt in de populatie en sneller in gevecht gaat.
3. Fitness is de mate waarin organismen zijn aangepast aan hun omgeving en in staat zijn om hun genen door te geven aan de volgende generaties.
4. Fitness in de evolutie is de mate waarin organisme in staat zijn zo min mogelijk te veranderen en zich aan te passen aan de veranderende omgeving.

Leerdoelen BS 5

1. Je kent enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap. 
2. Je kunt herkennen of een evolutionaire ontwikkeling een voorbeeld is van homologie of analogie.
3. Je kunt omschrijven wat een rudimentair orgaan is en hoe ze kunnen ontstaan.
4. Je kunt een stamboom (cladogram) aflezen en construeren. 

Begrippen BS5

anatomie

homologe organen

rudimentaire organen

stamboom

soorten evolutie 

divergente: 2 eigenschappen veranderen van elkaar in dezelfde soort 

parallel: 2 eigenschappen ontstaan tegelijk in dezelfde soort

convergente: 2 eigenschappen ontstaan los van elkaar in 2 soorten

anatomie

bouw en functie van het organisme en delen daarvan

- hieruit kan je conclusies trekken over verwantschap

- organen die overeenkomen in vorm maar niet in functie zijn homoloog 

- organen die overeenkomen in functie maar niet in vorm zijn analoog

- organen die de functie hebben verloren: rudimentaire organen

Homologe organen

organen die overeenkomen 

in vorm maar niet in functie 

-> botten in plaatje hebben

hetzelfde bouwplan

Analoge organen

organen die overeenkomen in functie maar niet in vorm 

-> walvis, pinguïn en vis hebben een overeenkomstige vorm, maar ze zijn niet verwant  

homologie <-> analogie

homologie

• zelfde ontstaansgeschiedenis
• zelfde bouwplan
• verschillende functies

verwantschap

analogie

• verschillende ontstaansgeschiedenis
• verschillend bouwplan
• zelfde functies

geen verwantschap

Rudimentaire organen

organen die de functie hebben verloren: rudimentaire organen

ontstaan opdezelfde mannier als homologe organen, maar hebben de functie niet meer. -> kunnen zelfs verdwijnen!

-> bekken bij walvis,

mensen: staartbeentje, 

blindedarm

Rudimentaire organen

49a) Zijn de voorpoot van de krokodil en de voorpoot van een mol homologe of analoge organen? 

analoog

homoloog

49b) Zijn de vleugel van een vleermuis  en de vleugel van een vlieg homologe of analoge organen?

analoog

homoloog

49c) Zijn de poten van insecten en de poten van zoogdieren homologe of analoge organen? 

analoog

homoloog

De vleugels van de pinguïn (zoogdier) is een voordeel van een ... vergeleken met de vleugels van een vogel.

1. homologe organen
2. analoge organen
3. rudimentaire organen

Door aanpassing aan het milieu kunnen organen tijdens de evolutie hun functie verliezen en dan niet meer uitgroeien tot volledig orgaan. Deze organen kunnen dan zelfs in de loop van de evolutie verdwijnen. Soms zijn nog resten van deze organen bij een organisme terug te vinden als rudimenten. Rudimentaire organen hebben geen enkele functie meer voor het organisme. Bekende voorbeelden van rudimentaire organen zijn het bekken bij een walvis, pootresten bij een python en de blinde darm bij de mens. De vleugels van een pinguïn zijn niet rudimentair. Een rudimentair orgaan heeft geen duidelijke functie meer. Vleugels van een pinguïn worden weliswaar niet meer gebruikt als vleugels, maar kregen een nieuwe functie bij het zwemmen. De vleugels van een pinguïn en de vleugels van andere vogels zijn voorbeelden van homologe organen. Homologe organen vertonen overeenkomst in bouw en hebben een gelijke embryonale ontstaanswijze maar kregen door aanpassing aan verschillende milieus een andere functie.

Stambomen - cladistiek

tot ver 20e  eeuw -> uiterlijke kenmerken

rond 1970 onderzoek naar cytochroom c -> mitochondrien

-> rRNA vergelijking

rond 1990 indeling in 3 domeinen:

-> bacteriën, archaea en eukaryoten

nu meer op basis van DNA sequenties!

(1e genoom: $1.000.000.000,-  (1990-2003)

2020 zo'n $1000,- in 1 dag)

Stambomen - LET OP!!

Let op wat de basis is van de stamboom!! 

rRNA, DNA of eiwitten??? 

Hierdoor kunnen cladogrammen er totaal verschillend uitzien!

Een recente ontdekking op basis van indeling in moleculaire homologie laat zien dat walvissen zeer nauw verwant zijn aan hoefdieren.

Een blauwe vinvis is nauwer verwant aan een giraffe dan aan een haai.

Meeste stambomen geven geen tijdsindicatie! (Tenzij vermeld!!!)

Cladogram vs. Fylogram

Cladogram

• geeft verwantschap tussen clades weer
• lengte van clades hebben geen betekenis

Een cladogram geeft GEEN informatie over verloop van tijd 

Fylogram

• geeft verwantschap tussen clades weer
• lengte van clades geeft aan hoeveel tijd er in de evolutie verlopen is

Een fylogram geeft WEL informatie over verloop van tijd 

In welk cladogram zijn C en D het meest verwant aan elkaar én zijn zij het meest verwant aan soort E in vergelijking met. soorten A en B?

Maak nu opgave 50-56 op BVJ online

Stel je vragen als je iets niet snapt!! 

Leerdoelen

• Je kunt herkennen of een evolutionaire ontwikkeling een voorbeeld is van homologie of analogie
• Je kunt omschrijven wat een rudimentair orgaan is en hoe ze kunnen ontstaan
• Je kunt beschrijven wat het doel is van de cladistiek
• Je kunt een cladogram op een juiste wijze interpreteren
• Je kunt mono-, poly- en parafyletische clades herkennen in een cladogram

Leerdoelen + begrippen BS 5

1. Je kent enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap. 
   
2. Je kunt herkennen of een evolutionaire ontwikkeling een voorbeeld is van homologie of analogie.
3. Je kunt omschrijven wat een rudimentair orgaan is en hoe ze kunnen ontstaan.
4. Je kunt een stamboom (cladogram) aflezen en construeren. .

anatomie / homologe organen / rudimentaire organen / stamboom

Huiswerk

• Maakt de volgende opgaven op BVJ online van BS5: 50-56 af.
• Kijk alvast naar BS6: https://youtu.be/zNL0Kpnj6GI (zie magister)

Tot donderdag!!