Quintilianus

• Nederlands
• WO
• Studiejaar 1

Wat weet je over Marcus Fabius Quintilianus?

Het leven van Quintilianus 

Marcus Fabius Quintilianus 

• Geboren jaar 40 in Calagurris, tegenwoordig Calahorra
• Tweede helft jaren vijftig de opleiding tot redenaar gevolgd
• Leermeester Gnaeus Domitius Afer:

1. Eerst geen goede naam, wegens aanklagen van vermogende, politieke weerloze slachtoffers
2. Daarna belangrijkste redenaar van zijn tijd 

Hoogleraar welsprekendheid

• Praktijk als advocaat 
• Spaanse stadhouder Galba + Quintilianus -> Nero
• Keizer Vespasianus -> stabiliserende maatregel, instelling van een leerstoel voor retorica
• 71: hoogleraar welsprekendheid 

Institutio Oratoria 

• Begin tachtiger jaren
• Docent en redenaar -> handboek
• Opvolger?
• 94/95: Institutio Oratoria - Trypho
• Overleden
• Pleidooi voor Naevius uit Arpinum
• Verval van welsprekendheid 

De geschiedenis van de retorica tot Quintilianus 

Geschiedenis van retorica tot Quintilianus 

• Quintilianus' Institutio hoogtepunt van 5 eeuwen theorievorming en onderwijs in de welsprekendheid
• Zeer belangrijk voor maatschappelijke en culturele leven van Griekse en Romeinse wereld
• 5de eeuw voor Chr. retorica een zelfstandige discipline
• Democratische polis van Athene welsprekendheid belangrijk voor invloed

1. mannelijke burgers in volksvergaderingen en bevoegd als jury van de rechtbank 

Sofisten 

Sofisten: rondreizende intellectuelen, die de retorica bestudeerden

• Voorzagen in de behoefte van retorica
• Curriculum op basis van imitatie, aandacht voor argumentatie en stijl
• Gorgias van Leontini 

Bezwaren? 

• Logograaf
• Rechtzoekenden of verdachten
• Socrates en Plato
• Isocrates en Plato's Academie
• Rhetorica van Aristoteles
• Macedonische vorsten Philippus 11 en Alexander de Grote
• Relevant voor rechtspraak en goede basis voor maatschappelijk succes 

Marcus Tullius Cicero

• Hoogtepunt Romeinse welsprekendheid
• Atticisten (Julius Caesar)
• Asianisten (Hortensius)
• Cicero overleed -> alleenheersers als Caesar, Augustus
• Romeinse rechtspraak: gedegen juridische kennis onontbeerlijk 

Retorica in rechtszaal 

Hof van Honderd

• Ongeveer 100 leden, ingesteld 3e eeuw voor Chr. 
• Centumviri: juryrechtbank voor privaatrecht
• 3 of 4 kamers, afzonderlijk of gecombineerd zaken behandelen
• Welsprekendheid doorslaggevende factor  (past niet) 

Retorica in de rechtszaal

• Questeniores
  
• Permanente rechtscolleges voor specifieke zaken in loop van 2e eeuw voor Chr.  vb. commissie knevelarij en hoogverraad 
• Voorgezeten door praetor, welsprekendheid belangrijk 
• Forum Romanum: openlucht zitting 

Retorica buiten de rechtszaal

• Romeinse jongens in de leer bij retor
• Eerste helft 1e eeuw na Chr. gekunstelde manier van spreken
• Vak gaat eigen leven leiden, volgens Quintilianus 
• Bewijs in poëzie van Lucanus en proza van Seneca 

Classicistisch 

• De oratore, Orator en Brutus - Cicero
• Stilistische capriolen 

Het systeem van de antieke retorica 

Terrein van welsprekendheid 

• Aristoteles en Theophrastus: begrippen, onderscheiden en definities
• Redevoeringen voor de rechtbank (genus iudiciale) 
• Politieke redevoeringen (genus deliberativum)
• Ceremoniële genre (genus demonstrativum)
• Docere, delectere, movere 

Overtuigingsmiddelen (Aristoteles)

• Ethos: de indruk die de spreker als mens wekt
• Pathos: de emoties die de spreker bij het publiek opbrengt
• Logos: de logische argumentatie 

5 fasen die de redenaar doorloopt:

1.  Inventio (vinding): hoe hij de zaken aanpakt, welke standpunten en argumenten 
   
   

5 fasen die de redenaar doorloopt:

• Bepalen van de status van iedere zaak: 1 van de vragen ligt ten grondslag aan ieder geschil 

1. Conjecturale status: heeft de verdachte het feit gepleegd?
   
2. Definitiestatus: voldoet het feit aan de definitie van de wet?
   
3. Hoedagnigheidsstatus: heeft de verdachte een moreel recht om het feit te plegen?
   
4. 2 wetten lijken tegenstrijdig
5. Is de rechter bevoegd om de zaak te beoordelen?

5 fasen die de redenaar doorloopt:

• Inventio (vinding): hoe hij de zaken aanpakt, welke standpunten en argumenten 
  

Topiek: de leer van loci (bron voor argument) en gemeenplaatsen (standaardargumentaties)

5 fasen die de redenaar doorloopt:

2. Dispositio (ordening): argumenten in de juiste volgorde

3. Elocutio (verwoording): materiaal in een passende stilistische stijl

a. Belangrijk voor Quintulianus

b. 4 stijldeugden van Theophrastus:

i. Foutloos (latinitas)

ii. Helder (perspicuitas)

iii. Fraai (ornatus)

iv. Gepast (decorum): essentieel voor stijl en optreden als gehee

5 fasen die de redenaar doorloopt:

4. Memoria (geheugentraining): een goed geheugen

5. Actio of pronuntiatio (voordracht): presentatie

Wat is de tweede fase die de redenaar doorloopt?

1. Inventio
2. Dispositio
3. Memoria
4. Elocutio

Vijf onderdelen 

• Inleiding (prohoenium of exordium)
• Uiteenzetting van de feiten (narratio)
• Bewijsvoering (probatio of argumentatio)
• Weerlegging (refutatio) van de argumenten
• Slotwoord (peroratio of epilogus) 

Opzet van de Institutio Oratoria 

Informatie Institutio 

• Retorica compleet behandeld
• Evaluatie voorgangers
• Geïnteresseerde leken 

Opbouw van het boek (1) 

1. Vroegste jeugd van de redenaar: geboorte tot middelbare school Grammaticus, de leraar en privéles of in de klas 
2.  Onderricht bij de rector volgen (14 jaar)
3. Ideaal gedrag van docent en student
4. Retorica definiëren en karakteriseren 
5. Geschiedenis van retorica en het systeem: 3 genres en 5 fasen, statusleer, soorten toespraken

Opbouw van het boek (2)

6. Standaardopbouw pleidooien (inleiding, uiteenzetting van feiten, uitweiding, propositio en partitio)

7. Ordening: statusleer

8. Eerste 3 stijldeugden, amplificatie en gebruik van sententien en tropen

9. Stijlfiguren en muzikale woordschikking

Opbouw van het boek (3)

10. Hoofdstuk 1: complete geschiedenis van Griekse en Latijnse literatuur. De rest van het boek stijl verbeteren

11. 4de stijldeugd, geheugentechniek en voordracht

12. Apotheose van Insitiutio. De afgestudeerde spreker staat centraal.

Het voortleven van Quintilianus 

Bekendheid 

• Omvangrijk voor vele lezers
• Julius Victor
• Staat van de boeken
• Cicero en Quintilianus volgens Petrarca 

Pedagoog 

• 1416 zegetocht van Quintilianus
• 1470 editio princeps
• Quintilianus als pedagoog 

Oordeel van de schrijver

- Ik ken weinig boeken, waarin meer gezond verstand en een hooger graad van een’ goeden en fijnen smaak doorstralen, dan in de Institutiones van dezen Schrijver.

- Alle onderwerpen behandeld en een goede schrijver

- Sommige delen over kunstmatige leerstelsel, maar niks overslaan

Oordeel van de schrijver

Nog eens: er zijn zeer weinig Schrijvers geweest, welke zich met dat gezonde en fijne oordeel op de Welsprekendheid  hebben toegelegd, als QUINTILIANUS

De Nederlandse versie 

- Tekst voor de vertaling: Oxford-editie van Winterbottom uit 1970

- Af en toe Petrus Burmannus uit 1720 omdat hij afwijkende keuzes toelicht

- Lange zinnen zijn niet ingekort, respect naar Quintilianus zijn stijl

- Soms een Latijnse tekst, maar in de voetnoot de vertaling

- Voetnoten: kleine problemen oplossen en andere auteurs verantwoord

De Nederlandse versie

- Glossarium: voornaamste retorische termen uitgelegd

- Index van zaken en begrippen: uitvoerige glossarium

- Register van eigennamen: plaatsen en personen toegelicht

- Beschrijving van alle genoemde personen en plaatsen bij elkaar

- Bibliografie

In de tijd van de Verlichting wordt Quintilianus sterk gewaardeerd. Waarom?