Hoofdstuk 3: Geschiedenis van Rome

• Latijn
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Geschiedenis van Rome: een overzicht

Hoofdstuk 3, blz. 14-39.

Overzicht Aeneis 

Wie hoorde bij welke kant?

Grieken

Trojanen

Paris

Hektor

Achilles

Agammemnon

Venus

Juno

Odysseus

Priamus

Menelaos

Ajax

Aeneas

Paris-

oordeel

Hector 

gedood

Laocoön 

gedood

houten 

paard in 

de stad

Aeneas

vlucht

Sleep de namen naar de

 juiste plek in de stamboom.

Anchises,
vader van Aeneas 

Romulus

Remus

Venus

Mars

Lavinia,
vrouw van Aeneas in Latium 

Dido,
vrouw van Aeneas in Africa 

Ascanius/Iulus
(zoon van Aeneas) 

2. Waarom hebben Ton en Fanny gekozen voor de werktitel ''Van Aeneas naar Augustus''?

Aeneas gaat naar de Onderwereld om nog een keer... te ontmoeten

1. de Sibylle
2. zijn geliefde, Dido
3. zijn vader, Anchises
4. zijn vrouw, Creüsa

Wat is de mogelijke functie van de ontmoeting tussen Anchises en Aeneas in de Aeneis?

Aeneas moet ook kiezen tussen liefde en plichtsgevoel. Leg dit uit.

Waarom is de kwestie van 'perspectief' belangrijk in het verhaal van Aeneas en Dido?

Publius Ovidius Naso,
(Sulmo, 20 maart 43 v.Chr. - Tomis, 17 of 18 na Chr.)

Omnia mutantur, nihil interit.

Alles verandert, niets vergaat.

Koningstijd

• +/- 1400 v. Chr: de Latijnen bewonen de Palatijn in Rome
• 8e eeuw: Sabijnen bewonen de Quirinalis en Esquilinus
• Geen eenheid, behalve in oorlogstijd
• 753: Mythische stichting van Rome, koningstijd
• Uiteindelijk 7 (mythische) koningen
• Laatste 3 koningen zijn Etruskisch
• Worden gekozen en geadviseerd door een Senaat

Koningstijd

• Leden van de Senaat: patres, aangesteld door koning
• Daarnaast twee volksvergaderingen:
• comitia curiata, ingedeeld op familiebasis
• comitia centuriata: ingedeeld op 5 vermogensklassen
• Stemeenheden, centuriae, gebaseerd op aantal soldaten
• Rijkste burgers leverden meeste soldaten: veel stemmen
• Proletariërs: te arm voor wapens, dus één centuria

Koningstijd

• 6e eeuw: Rome groeit uit tot echte stad
• aanleg Forum en Cloaca Maxima voorkomen overstromingen Tiber
• Rome telt ongeveer 30.000 inwoners
• Militaire veranderingen: soldaten in slaglinie i.p.v. man tegen man gevechten; betere bewapening. 
• 509: laatste koning, Tarquinius Superbus verdreven
• Senaat neemt wetgevende macht over
• Jaarlijks worden twee consuls gekozen, voeren besluiten uit

De Vroege Republiek

• De Republiek onderwerpt de andere  Italische volkeren:
• Latium, Veii, Aequi, Volsci
• 387: Kelten plunderen Rome
• 270: Magna Graecia veroverd

Interne spanningen

• Conflicten tussen patriciërs en plebejers
• Arme plebejers: schulden, betere leefomstandigheden
• Rijke plebejers: politieke zeggenschap
• Standenstrijd duurt ruim 200 jaar
• 494: concilium plebis  en volkstribunen
• 367: één consul voortaan gekozen uit plebejers
• 287: Lex Hortensia geeft concilium plebis wetgevende macht
• Einde standenstrijd

Interne spanningen

• Maar: rijke plebejers zoeken toenadering tot patriciërs
  
• Ontstaan van nieuwe klasse: nobilitas
• concilium plebis minder belangrijk, wel comitia tributa

Rome verovert de mediterrane wereld

• 264-241: Eerste Punische Oorlog met Carthago
• Rome verovert o.a. Sicilië, Carthaagse vloot vernietigd
• 218-201: Tweede Punische Oorlog - Hannibal ad portas!
• Rome verovert o.a. Spanje
• Daarnaast: verovering Macedonië, Griekenland, Asia
• 149-146: Derde Punische oorlog -  Carthago delenda est
• Eind tweede eeuw: Rome heerst rond Middellandse Zee

Maatschappelijke gevolgen

• Door expansie neemt rijkdom van nobilitas toe
• Buit wordt geïnvesteerd in luxe villa's en latifundia: 
• landbouwbedrijven met slavenarbeid (krijgsgevangenen)
• Kleine boeren kunnen niet concurreren en trekken naar Rome
• 100 v. Chr.: Rome heeft 500.000 inwoners
• Tweedeling in maatschappij:
• Rijke senatoren, equites (ridderstand), legerofficieren
• Proletarii: arme boeren, landarbeiders, stadsproletariaat

De Gracchen

• 133: Tiberius Gracchus: lex agraria moet staatsland verdelen onder arme boeren; vermoord door senatoren
  
• 123: Gaius Gracchus wil verdergaande maatregelen, ook vermoord
• Beide Gracchen maken gebruik van ambt van tribunis plebis
• Volksvergadering komt weer tegenover Senaat te staan
• Tweedeling tussen optimates (boni) en populares.

Marius en Sulla

• 107: popularis Gaius Marius wordt als homo novus consul. 
• Legerhervormingen: assidui (dienstplichtigen) vervangen door beroepssoldaten: soldij en grond na diensttijd. 
• Ex-soldaten worden clientela, geven aanvoerder politieke macht. 
• (Zie: cliens-partronus relatie).

Marius en Sulla

• 91-89: Bondgenotenoorlog - Italiaanse steden eisen burgerrecht
• 88: Sulla, voormalig rechterhand van Marius krijgt als consul het opperbevel in de oorlog tegen Pontische koning Mithradates.
• Marius verzet zich en zet de Senaat buiten spel 
• Sulla verdrijft Marius uit Rome en doodt veel populares, herstelt Senaat
• Na vertrek naar Asia: terugkeer Marius, optimates gedood
• Marius weer Consul, maar overlijdt in 86; mede-consul Cinna dictator

Sulla dictator

• Sulla verslaat Mithradates, komt terug naar Rome
• Krijgt steun van Cn. Pompeius en M. Licinius Crassus en hun privé-legers
• 82: Populares weer verslagen, Sulla dictator
• Proscriptie: 90 senatoren, 620 equites en duizenden anderen gedood
• Politieke hervormingen: macht van volksvergaderingen en volkstribunen weggenomen
• 79: Sulla treedt terug als dictator

Pompeius en Crassus

• Na overlijden Sulla: nieuwe oorlog tegen Mithridates
• Pompeius verslaat Mithridates en de zeerovers uit Cilicië
• 73: Spartacus-opstand, Crassus verslaat de slaven
• 70: Pompeius en Crassus consuls, maatregelen Sulla ongedaan gemaakt
• Nieuwe strijd tussen optimates (Cicero) en populares
• Cicero voorkomt een staatsgreep door Catilina
• Pompeius boekt succes als generaal in oosten Middelandse Zee
• Crassus wordt steeds rijker als huisjesmelker

Pompeius, Crassus, Caesar

• In Rome: opkomst politieke carrière van G. Julius Caesar (popularis)
• Hij heeft echter grote schulden bij Crassus
• 62: Pompeius terug in Rome, senaat weigert land aan zijn soldaten
• Pompeius, Crassus en Caesar sluiten eerste triumviraat:
• particuliere afspraak om elkaar te steunen en samen te regeren
• 59: Caesar Consul, landverdeling voor Pompeius' soldaten
• Daarna: gouverneur in Gallië Cisalpina, start oorlog in Gallië
• 52: Gallië geheel onderworpen

Caesar

• Crassus sneuvelt in oorlog tegen Parthen, Pompeius Consul sine collega
• 49-45 v. Chr.: 2e Romeinse Burgeroorlog tussen Caesar en Pompeius 
  
• Pompeius wordt verslagen, vlucht naar Egypte, wordt vermoord
• 45: optimates verlagen, Caesar wordt Dictator
• 15 maart 44: moord op Caesar door Senatoren
• Marcus Antonius en M. Aemilius Lepidus willen Caesar opvolgen
• Maar: achterneef Gaius Octavius blijkt erfgenaam van Caesar
• Krijgt steun van Senaat en verslaat Antonius in 43 bij Mutina

Octavius, Antonius, Lepidus

• De Senaat weigert het consulaat toe te kennen aan Octavianus
• Octavianus trekt naar Rome, dwingt consulaat af
• Bondgenootschap met Antonius en Lepidus, tweede Triumviraat
• Wederom proscriptie, o.a. Cicero wordt vermoord
• 42: slag bij Philippi tegen de moordenaars van Caesar
• Marcus Antonius, Octavianus  en Lepidus verdelen het Romeinse Rijk
• Antonius leeft als koning in Egypte
• Octavianus heeft politieke problemen in Italië

Octavianus Caesar

• Octavianus schuift Lepidus aan de kant
• Na scheiding van Octavianus' zuster Octavia en huwelijk met Cleopatra:
• Antonius wordt uitgeroepen tot staatsvijand
• 31: slag bij Actium  - Octavianus verslaat Marcus Antonius en Cleopatra
• Octavianus krijgt uitgebreide volmachten van de Senaat, alleenheerser
• Einde van de Republiek: principaat

Augustus

• Octavianus geeft formeel macht terug aan de senaat, "herstel republiek"
• Maar: Octavianus bekleedt bijna alle belangrijke republikense functies
• Uitgeroepen tot Augustus en princeps civitates
• 27-23 consul, daarna imperium maius in provincies, opperbevelhebber
• Daarnaast: volkstribuun en Pontifex Maximus
• Pax Augusta: vrede, welvaart, hervormingen
• Bouwprogramma en stimulatie van cultuur (virtutes)
• 14: overlijden van Augustus op 77-jarige leeftijd

Pax Augusta

• Augustus laat vele tempels bouwen en restaureren
• Forum Romanum wordt herbouwd
• Bouw van o.a. de Ara Pacis op het Marsveld
• Literatuur wordt gestimuleerd o.l.v. Maecenas
• Horatius: Oden; Livius: Ab Urbe Condita; Vergilius: Aeneis.
  
  
• Tijdbalk blz. 39: kennen en kunnen uitleggen. 

Cultuurbeleid

• Onder Augustus is er een grote bloei van bouwkunst, beeldhouwkunst en literatuur
• Deze staan wel in dienst van propaganda, zie o.a. Ara Pacis
• Maecenas (medewerker van Augustus) geeft dichters de kans zich geheel aan de poëzie te wijden
• Horatius: Oden; Vergilius: Aeneïs; Livius: Ab Urbe Condita

Een ander geluid: Ovidius

• Vergilius, Horatius en Livius hebben de burgeroorlogen meegemaakt, dankbaar voor Pax Augusta.
• Jongere generatie biedt meer weerstand tegen ophemelen van de keizer
• Metamorphoses zijn minder serieus en minder verheven, misschiendaaeom zo populair
• Dit dichtwerk druist wel in tegen het (morele) cultuurbeleid van Augustus, dat gericht is op het herleven van de oude strenge moraal.