4TL 11.5 Erfelijke aandoeningen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Thema 11: Erfelijkheid

11.5   Erfelijke aandoeningen

Begintaak

Bij labradors is het gen voor een zwarte vacht (A) dominant over het gen voor een gele vacht (a).

Een zwartharig vrouwtje (homozygoot) paart met een geelharig mannetje. Wat is de kans op een zwartharige pup?

Antwoord

Er is 100% kans op een zwartharige pup. (F1)

Leerdoelen 

• Je kunt een stamboom met de kenmerken van een familie lezen
  
• Je kunt de oorzaken van aangeboren aandoeningen beschrijven
• Je kunt de kans op een kind met erfelijke aandoeningen voorspellen. 

Hoe maak je een stamboom?

Stamboom erfelijkheidsonderzoek: fenotype voor een bepaalde eigenschap.

Aangeboren afwijkingen

Een aangeboren afwijking kan ontstaan door:

• Een fout in een gen: DNA verandert = mutatie
• Schadelijke stoffen of ziekteverwekkers
• Een fout bij de vorming van geslachtscellen

Rode hond

DNA verandering: mutatie

Fouten bij de vorming van geslachtscellen

• Trisomie 21: syndroom van Down
• X: syndroom van Turner 
• XXY: syndroom van Klinefelter

Erfelijkheidsvoorlichting

Als je weet dat er een erfelijke aandoening in de familie voorkomt kan je een erfelijkheidsonderzoek laten uitvoeren.

• Als er een aandoening voorkomt in de familie, maar je hebt deze zelf niet, dan kan je drager zijn. Je bent dan heterozygoot.

Erfelijkheidsvoorlichting

Bron 8 - Recessief overervende aandoening (aa maakt ziek), beide ouders zijn heterozygoot. (Aa x Aa)

Bijv. Cystic fibrosis

Bron 9 - Dominant overervende aandoening (A maakt ziek), vader is heterozygoot. Kans op overerving is 50%. (Aa x aa). Bijv. Huntington

Wanneer ben je een drager?

Als een aandoening recessief overervend is, dan heb je de aandoening alleen, als je het gen 2 keer hebt: aa

Heb je Aa, dan ben je DRAGER, je hebt het gen wel, 

maar je bent niet ziek.

Als 2 dragers nakomelingen krijgen, dan hebben zij 

25% kans op een kind met die aandoening (aa).

Albinisme wordt veroorzaakt door een recessief gen, het dominante gen geeft geen albinisme. Wanneer kunnen kinderen albinisme krijgen?

1. Als de ene ouder homozygoot domininant is en de andere homozygoot recessief.
2. Als de ene ouders homozygoot dominant is en de andere heterozygoot.
3. Als beide ouders heterozygoot zijn.
4. Als beide ouders homozygoot dominant zijn

Maken en lezen:

Lezen blz 127 t/m 131

Maken opdracht 13 t/m 22

De volgende les

Oefenen 

Daarna: Formatieve toets

Leerdoelen 

• Je kunt een stamboom met de kenmerken van een familie lezen
  
• Je kunt de oorzaken van aangeboren aandoeningen beschrijven
• Je kunt de kans op een kind met erfelijke aandoeningen voorspellen.