Markt en overheid hoofdstuk 4

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Markt en overheid H4

Belastingen

• Ontmoedigen van consumptie
• BTW en Accijns ('belasting op slechte dingen')
• Elke belasting heeft ontmoedigend effect => bijvoorbeeld arbeid

Vragen

• Welke marktvorm is dit?
• Wie grijpt hier in op de markt?
• Waarom wordt hier ingegrepen?
• Wat vind je van de manier waarop het ingrijpen tot stand komt?

Externe effecten

• Positieve of negatieve effecten van productie of consumptie voor de welvaart van anderen (=extern)

      zonder dat hiervoor wordt betaald!

• Positief: onderwijs, vaccins, zonnepanelen
• Negatief: milieuvervuiling, geluidoverlast

Toekomstige generaties

• Marktmechanisme/ prijs werkt op de korte termijn

• Grondstoffen raken op door productie
• Huizenmarkt ontoegankelijk voor jongeren
• Baankansen nemen af door verplaatsing productie/automatisering

Onder/overproductie

• Te weinig (of geen) productie (=onderproductie) volgens een puur marktevenwicht
• Onderwijs, zorg, (huur)huizen
• Te veel productie (=overproductie) volgens een puur marktevenwicht
• Vervuilende industrie, eindige grondstoffen

Te hoge/lage prijs

• Maatschappij vraagt om hogere/lagere prijs
• Levensreddende medicijnen te duur
• Landbouwproductie te goedkoop (voorbeeld begin)

Misbruik marktmacht

• Monopolisten/oligopolisten pikken het surplus in op de markt. Is dat wel wenselijk/eerlijk?
• Oliebedrijven en olieproducerende landen (OPEC)
• 'Bigtech': Google, Microsoft, Alphabet, Twitter (X)

Overheidsfalen

• Verdringing 
• Cliëntelisme 
• Informatie verzamelen
• Voordeel zoeken belangengroepen
• Korte termijn denken 
• Vergunningen 
• Belastingen 
• Onbetrouwbaarheid 

Hoe in te grijpen?

• Mogelijkheden zijn: regelgeving, kartelverbod, minimumprijs, maximumprijs, belastingen/accijns, subsidie
• Ingrijpen in een markt heeft weer eigen (ongewenste) bijeffecten!

Bepalen wat de juiste manier is om een markt aan te sturen is dus niet zo eenvoudig! ('market design')

Markt in evenwicht

• Consumentensurplus
• Producentensurplus

Minimumprijs

• Bescherming producent
• Consumentensurplus
• Producentensurplus
• Aanbodoverschot (vraagtekort)=> opkopen!

Maximumprijs

• Bescherming consument
• Consumentensurplus
• Producentensurplus
• Vraagoverschot (aanbodtekort)
• Er gaat surplus (=welvaart) verloren

ASML Nederlandse Monopolist

• Monopolist (enige/beste aanbieder) chipmachines
• Wereldmarkt!
• Technologische voorsprong

Belastingen

• Ontmoedigen van consumptie
• BTW en Accijns ('belasting op slechte dingen')
• Elke belasting heeft ontmoedigend effect => bijvoorbeeld arbeid

Prijsverhogende belasting

• Voor de producent zijn dit extra kosten (net als grondstofkosten)
• Komt daarom in de aanbodfunctie van de producent!
• 5 euro accijns betekent niet oude evenwichtsprijs + 5 euro!

Subsidie

• Aanmoedigen  van (gewenste) consumptie
• Zonnepanelen, huur, zorgverzekering
• Wie krijgt de subsidie? producent of consument

www.npostart.nl

Organisatiegraad

• Werknemers die lid zijn van een vakbond zijn 'georganiseerd' (geen losse individuen)
• Organisatiegraad = percentage werknemers dat lid is van een vakbond (Nederland: 21%)
• Free-ridergedrag of meeliftersgedrag (speltheorie)

Vb.

Door de vakbond ligt het loon van Peter €25,- per maand hoger.

Lidmaatschap vakbond kost €15,- per maand