5.3 Stamboomonderzoek

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

5.3: Stamboomonderzoek 

Vandaag

-Uitleg 5.3 (2)

-Oefenen en verwerken

Doel en begrippen 5.3

Je leert hoe je uit een stamboom de overerving van een bepaalde eigenschap kunt afleiden.

Je leert met kruisingsschema's erfelijkheidsvraagstukken oplossen

dominant, recessief, homozygoot, heterozygoot, drager, Mendel, P generatie, F1 en F2 generatie, monohybride kruising, geslachtscellen, stamboom, intermediaire overerving, onvolledig dominant, multipele allelen, co-dominantie, X-chromosomale overerving, bloedgroepen

Begrippen

Voor we erfelijkheidsvraagstukken maken moeten een paar begrippen helder zijn! 

Dominant/ recessief

Een dominant allel zie je altijd terug in het fenotype (ook als er maar één dominant allel is).

In het genotype noteren met een HOOFDLETTER.

Een dominant allel komt altijd tot uiting (als het er is). 

Dominant/ recessief

Een recessief allel zie je alleen terug in het fenotype als er geen dominante allelen aanwezig zijn.

In het genotype noteren met een kleine letter.

Een recessief allel komt alleen tot uiting als er geen dominant allel is.

Homozygoot

Een individu met twee dezelfde allelen.

Twee dominante allelen of twee recessieve allelen.

Genotype is:

AA (homozygoot dominant) of 

aa (homozygoot recessief).

Heterozygoot

Een individu met twee verschillende allelen.

Een dominant en een recessief allel.

Genotype is Aa.

Dit individu kan allel A of allel a doorgeven aan volgende generatie.

Drager

Een heterozygoot individu heeft het dominante fenotype maar is wel drager van het recessieve allel (bv. Aa)

Kan dus wél het recessieve allel doorgeven en zorgen voor het recessieve fenotype in de volgende generatie.

Begrippen

P generatie: de beide ouders

F1 generatie: de kinderen van de P generatie

F2 generatie: de kinderen bij doorkruisen van de individuen van de F1 generatie.

Monohybride kruisingen

Bij een monohybride kruising kijken we naar de overerving van 1 eigenschap.

Met een stamboom kan je helderheid krijgen over de overerving van die eigenschap. 

Stamboom

In een stamboom let je goed op de legenda.

           

            Man

            Vrouw

Oefenen stamboom

Welk fenotype is dominant?

Wat is het genotype van:

4?

5?

6?

Tekst

allelen: A en a

antwoord

zwart = dominant

4 = Aa

5 = Aa

6 = aa

Monohybride kruisingen

- 'Gewoon' =  autosomale overerving

- X-chromosomale overerving

- Intermediair fenotype (autosomaal)

- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)

- Letale allelen (autosomaal)

A = zwart, a = wit

P: Aa x Aa

Kruisingsschema

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

In een caviafamilie is de helft van de caviababy's zwart en de andere helft is wit, wat zijn de genotypen van de ouders?

1. Aa x Aa
2. AA x aa
3. Aa x aa
4. aa x aa

Monohybride kruisingen

- 'Gewoon' =  autosomale overerving

- X-chromosomale overerving

- Intermediair fenotype (autosomaal)

- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)

- Letale allelen (autosomaal)

X-chromosomale overerving

Allelen op het X chromosoom erven anders over omdat een man maar 1  X- chromosoom heeft. Het Y-chromosoom heeft geen allelen, is dus 'leeg'.

Notatie: Y en XA en Xa  

vrouw: X^AX^A    of    X^AX^a    of    X^aX^a

man: X^AY   of    X^aY

intermediair fenotype

in een mengvorm!

Letale allelen

Door mutatie van regelgenen kunnen zeer ernstige afwijkingen ontstaan. Vaak veroorzaakt zo'n mutatie zóveel schade dat het embryo niet levensvatbaar is, er is dan een letaal allel (Lat. letaal = dodelijk) ontstaan. Letale allelen veroorzaken sterfte in vroege stadia van de embryonale ontwikkeling. Omdat de betrokken kinderen, dieren of planten nooit geboren worden of ontkiemen, blijven ze onzichtbaar. 

Regulatorgenen

• Regelen het aan of uitzetten van bepaalde genen 
• Zorgen voor celdifferentiatie
• Kunnen worden gemuteerd --> letaal allel bij embryo