Poezië dossier 4 soorten gedichten

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Poëzie

Poëzie

3 havo vwo 

Wat gaan we vandaag doen?

• Lesdoel bespreken
• Theorie bespreken en aantekeningen maken
• Poëzie dossier maken

Lesdoel

• Ik ken de begrippen assonantie, alliteratie, binnenrijm, limerick, rijmschema, metrum, sonnet, ironie, ollekebolleke en haiku.
• Ik kan deze begrippen herkennen in een gedicht en ik kan ze toepassen in een zelf geschreven gedicht.

Beginrijm / Alliteratie

Voorbeeld: "De kat krabt de krullen van de trap".
In die zin beginnen veel woorden met de 'k'
Bij alliteratie gaat het om overeenkomst in klank van medeklinkers aan het begin van woorden.

Assonantie

Enkele woorden die bij elkaar in de buurt staan, hebben dezelfde klank, maar niet dezelfde eindletter(s).

Klinkerrijm / assonantie

• Het gaat hierbij om de uitspraak, en niet om de spelling
• Zo is er bijvoorbeeld ook assonantie bij 'een groot cadeau'

Alliteratie / Assonantie

Alliteratie (beginrijm):
Groen - grom - griezel etc.
Assonantie (klinkerrijm):
Moeten - groenten - doe - vroeg - troep - schoen- moeder - groen - groeien

Liesje leerde lotje lopen langs de lange lindenlaan

1. Alliteratie
2. Assonantie
3. Eindrijm
4. Beginrijm

De man uit Waddinxveen,
woont zijn hele leven al alleen.

1. Alliteratie
2. Assonantie
3. Eindrijm
4. Beginrijm

De mUIs gaat naar hUIs.
(Het gaat om de 2x ui)

1. alliteratie
2. assonantie
3. Eindrijm
4. beginrijm

Rijmvormen

- Vaak rijmt een gedicht, maar dat hoeft niet.

- Er zijn verschillende soorten rijm: binnenrijm en eindrijm

Binnenrijm en eindrijm = VOLRIJM

binnenrijm 

Rijmende woorden die in dezelfde regel staan, noem je binnenrijm. 

eindrijm

Rijmende woorden aan het eind van regels noem je eindrijm.

                           Ik kan nauwelijks op mijn benen staan

                           Maar ik leef nog, ik stel me niet aan 

                                                               bron: Goldband, noodgeval

RIJMSCHEMA

Een dichter hanteert vaak een volgorde voor zijn rijmwoorden binnen een strofe, dit wordt een rijmschema genoemd.

aabb cc

Elke rijmklank heeft een letter als symbool.

De klank in de eerste regel krijgt de letter a

als symbool, de volgende rijmklank krijgt b

als symbool. Et cetera.

EINDRIJM

Op twee slakken

Twee slakken waren al sinds jaren

op weg van Groningen naar Haren.

Ten slotte kwam geheel ontdaan

de oudste aan het eindpunt aan.

Hij slikte en sprak diep bewogen:

'Mijn broer is uit de bocht gevlogen.'

uit: 'De peperbek', 1966.

5 soorten eindrijm

1. Gepaard rijm: aabb

2. Gekruist rijm: abab

3. Omarmend rijm: abba

4. Slagrijm: aaaa

5. Gebroken rijm: gedeeltelijk gebruikt rijmschema

Gekruist rijm abab

Laatst vroeg ik aan een hommel:

‘Waar gaat gij heen met spoed?'

Ze zei: ‘Ik ga naar Zaltbommel,'

ik dacht: wat rijmt dat goed.

toen riep een tweede hommel:

‘En ik moet naar het Gooi!'

Ik dacht: wel-voor-de-drommel

ook dát rijmt wederom mooi

Rijmschema AAAA

(slagrijm)

Gebroken rijm

Men noemt dit gebroken (a)

Het heeft wat minder rijm (b)

De derde regel gaat zijn gang (c)

De vierde brengt de lijm (b)

Volrijm = binnenrijm (midden in zin) en eindrijm (einde zin)

gemaakt/bewaakt, hinderen/kinderen, was/gas

Halfrijm = assonantie (klinkers) en alliteratie (medeklinkers)

Dunkin donuts/Heerlijk helder Heineken > alliteratie
lief/diep, schaap/vaag > Assonantie

haar en was hebben niet dezelfde klank = geen assonantie

DUS:           lief/dief = volrijm             lief/diep = halfrijm

Valentijn is fijn

maar elke dag

bij het zien van je glimlach

is gelukkig zijn

Valentijn is fijn

ik wil elke dag

gelukkig zijn

bij het zien van je glimlach

Valentijn is fijn

is gelukkig zijn
bij het zien van je glimlach

elke dag

abba

aabb

abab

gekruist rijm

omarmend rijm

gepaard rijm

Wat is een Haiku

• Een superkort Japans, niet-rijmend gedicht. 
  
• Een Haiku bestaat uit drie regels van 5, 7 en 5 lettergrepen. 
• Een Haiku gaat meestal over de natuur. 

Voorbeeld

Limerick

Limerick:

Een limerick bestaat uit vijf regels.

In de eerste regels staat altijd een plaatsnaam.

Een limerick heeft vaak een grappige inhoud.

Het rijmschema is AABBA.

Het aantal lettergrepen per regel staat vast.

Regel 1: 9 lettergrepen

Regel 2: 9 lettergrepen

Regel 3: 5 lettergrepen

Regel 4: 5 lettergrepen

Regel 5: 9 lettergrepen

Het ollekebolleke

Het ollekebolleke is een versvorm, in de jaren zeventig in het Nederlands taalgebied geïntroduceerd door 

Drs. P

Ollekebolleke

• Achtregelig gedicht
• regel 1 bevat een uitroep
• regel 2 bevat het onderwerp
• regel 4 rijmt op regel 8
• regel 6 bestaat uit één woord van zeslettergrepen met hoofdklemtoon op de vierde lettergreep
• Het gedicht eindigt met een pointe (een soort clou, net als in een mop

Drs. P beschreef de ollekebolleke in een ollekebolleke:

Dactylus! Dactylus!

Ollekebolleke

Tweemaal vier regels

Die rijmen aan ’t slot

Kreet, thema, één woord met

Zeslettergrepigheid

Moeilijk te maken

Maar wat een genot!

Sonnet

Sonnet:

Een gedicht dat bestaat uit veertien regels,

die zijn verdeeld over vier strofen.

De eerste twee strofen bestaan elk uit vier regels, de laatste twee strofen uit elk drie.

Een sonnet heeft een strak rijmschema. 

Metrum

De maat die ontstaat in een gedicht of muziek door regelmatige afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen.

Hyperbool Eufemisme

Hyperbool is overdrijving

Ik barst van de hoofdpijn = erge hoofdpijn

Ik sta al eeuwen te wachten = lang gewacht

Eufemisme is afzwakking

Er zijn door corona bijna 5000 mensen heengegaan = 5000 doden (heengegaan naar een betere wereld...)

Interieurverzorgster = schoonmaakster

Understatement

Het tegengestelde van overdrijving, iets wordt afgezwakt terwijl het in werkelijkheid veel erger of groter is. Dit heeft een spottend effect.

Voorbeelden:

• Die akelige dictator is een onvriendelijk mannetje.
  
• De directeur van Unicef heeft een leuk salarisje.
  
• De schade aan de auto was wel iets meer dan een paar biertjes.
  

Ironie en sarcasme

Ironie 

Iets wordt beschreven op een licht spottende, niet kwetsend bedoelde manier. 

Vaak wordt het tegengestelde gezegd van wat er bedoeld wordt.

Voorbeeld:

Bij een onvoldoende: 'Je hebt wel hard geleerd, zeg.'

De mobiele telefoon de beste uitvinding ooit! Ik vind het geweldig om gestoord te worden om drie uur ’s ochtends!

Sarcasme

Harde, bijtende spot die veel verder gaat dan ironie.

Voorbeeld:

Bij een onvoldoede: 'Vooral zo doorgaan, dan kom je er wel.'

'Lekker bezig', wanneer iemand zijn drinken per ongeluk over zelf gooit.

Herhaling, opsomming, tegenstelling

Herhaling 

Woorden of zinnen worden herhaald of hetzelfde wordt meerdere keren gezegd, maar telkens net iets anders.

Voorbeeld: Wat een mooi shirt heb je aan, heel mooi.

Opsomming

Er wordt een aantal dingen op een rij gezet of na elkaar opgenoemd.

Voorbeeld: Redelijk, best goed, geweldig! Stop met klagen, zaniken, zeuren! Dansen en zingen van plezier!

Tegenstelling 

Dingen worden tegenover elkaar gezet, waardoor de verschillen opvallen.

Voorbeeld: ’s Lands grootste kruidenier gaat op de kleintjes letten.

Aan de slag met:

Dossier Poëzie