Les 3: Zorg en technologie: Ethiek en technologie in de zorg

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1,2

Les 3: Zorg en technologie: 

Ethiek en technologie in de zorg

Lesdoelen

• Je kunt uitleggen wat ethiek is en voorbeelden noemen van ethische vraagstukken in de zorg, gerelateerd aan zorgtechnologie.
  
• Je kunt uitleggen hoe je verantwoord technologie kunt inzetten, rekening houdend met ethische vraagstukken.
  
• Je kunt ethisch reflecteren ten aanzien van de inzet van technologie en uitleggen welke stappen een rol spelen.
  
• Je kunt samenvatten wat voor soort vragen aan bod komen tijdens een moreel beraad met betrekking tot ethische reflectie over de inzet van technologie

Terugblik les 2:
Visie en beleid

Wat is ethiek?

Ethiek

Ethiek betekent dat je nadenkt over goed handelen. Centraal staat de vraag naar wat goed is om te doen in bepaalde situaties. Ethische dilemma’s of lastige keuzes ontstaan zodra je in je werk als zorgverlener niet meteen weet wat goed is om te doen. Iedereen heeft hiermee te maken, want elk mens handelt vanuit bepaalde ideeën, intuïties of gevoelens.

Ethiek

Het woord ethiek is afkomstig van het Griekse èthos, dat zede, gebruik of gezindheid betekent.

Ethiek en moraal hebben eigenlijk dezelfde betekenis, maar worden in de praktijk toch verschillend gebruikt. Moraal is het geheel van normen en waarden. Ethiek betekent dat je nadenkt over moraal, morele problemen en morele dilemma's.

Ethische vragen zijn vragen over goed en kwaad.

Wanneer verschillende waarden met elkaar botsen – bijvoorbeeld vrijheid en veiligheid – is er sprake van een ethisch dilemma. Bij een dilemma ‘schuurt’ de kwestie of het dilemma bovendien vaak tussen verschillende betrokkenen.

Jullie mening over deze dilemma's

Mag de overheid in geval van een pandemie zoals Covid-19 beslissen om inwoners van een land te verplichten zich te laten vaccineren om daarmee bijvoorbeeld de volksgezondheid en de economie te beschermen?

En dit dilemma?

Het nieuwe donorsysteem dat per 1 juli 2020 is ingegaan betekent dat iedereen vanaf 18 jaar en ouder geregistreerd is als een persoon die 'geen bezwaar heeft tegen orgaandonatie', tenzij diegene zichzelf later afmeldt bij het donorregister. Kortom, als je niet actief een keuze maakt, ben je automatisch donor. Mag dit?

En deze?

Ook euthanasie heeft veel ethische kwesties in zich. Euthanasie is het opzettelijk beëindigen van een mensenleven, als het leven niet meer draaglijk is. Maar wanneer is dit het geval? En wie mag dat beoordelen?

Tot slot deze

Is het zinvol om elk jaar duizenden mensen te screenen op borstkanker voor die paar mensen bij wie borstkanker opgespoord wordt? Wegen de kosten op tegen de baten ervan?

Het belang van ethiek bij de inzet van technologie in de zorg

Zorgprocessen en het contact tussen zorgverlener en zorgvrager veranderen door de inzet van technologie. De inzet van technologie kan positieve effecten hebben.

Voorbeelden?

Zo is het inzetten van een digitaal consult tussen een arts en een zorgvrager, bijvoorbeeld via beeldbellen, een eenvoudige manier om de wachttijd, reistijd en/of regeltijd te beperken.

Dit is handig voor zorgvragers die dat willen, want zij hoeven niet naar het spreekuur te komen en dat scheelt een hoop gedoe en tijd. In dit voorbeeld is de inzet van technologie misschien vooral helpend en zijn er weinig ethische vragen te stellen.

Ooit in aanraking geweest met euthanasie?

Ja en dat was voor mij oké/prima/juist

Ja, maar ik had er moeite mee

Nee (nog) niet

Vraagstuk

Beseffen mensen met een matige tot ernstige beperking dat het om een robotkat gaat en geen echt dier? 

Maakt dit uit zolang zij er baat bij hebben? 

Of houd je de zorgvragers voor de gek en kan dat zomaar?

Nog een vraagstuk

Je cliënt(en) bouwen een band op met de robotkat. Als dit de eenzaamheid vermindert en de sociale interactie verbetert, is dat positief. Maar is een sociale band met een mens eigenlijk niet beter?

Lijfstijlmonitoring

Leefstijlmonitoring is bedoeld om het leefpatroon en activiteitenpatroon te monitoren. In de woning worden op strategische plekken (in de koelkast, bij de voordeur, achterdeur, op het toilet, in de badkamer) sensoren geplaatst. Deze sensoren registreren de activiteiten van de zorgvrager. Via een computerprogramma worden de gegevens geïnterpreteerd en online beschikbaar gesteld aan een zorgverlener, mantelzorger of casemanager. Met leefstijlmonitoring kun je zicht krijgen op veranderingen in het leefpatroon.

Ethische vragen

Stel, een zorgvrager met dementie heeft niet meer het vermogen om te beseffen wat het systeem doet. Hij of zij kan dus niet beslissen over de plaatsing van het systeem. Mag je het dan wel plaatsen als de mantelzorger hierom vraagt?

Intelligente videomonitoring

Hierbij wordt er een slimme sensor (een soort camera) geplaatst in de hoek van de kamer van de zorgvrager.

Met intelligente videomonitoring worden valse meldingen verminderd ten opzichte van traditionele domotica.

Ethische reflectie

Ethische reflectie is nadenken over wat goede en verantwoorde zorg is en hoe dat tot uitdrukking komt in jouw handelen als zorgverlener. Ethische reflectie bevordert dus de kwaliteit van zorg en toch is ethische reflectie nog niet overal in de zorg even vanzelfsprekend. Ethische reflectie kan gaan over van alles: van grote levensvragen tot kleine, dagelijkse keuzes. Vaak hebben zorgverleners, zonder zich ervan bewust te zijn, elke dag te maken met moeilijke vraagstukken.

Moreel beraad

Gespreksvorm, meestal multidisciplinair, waarbij ethische vraagstukken of dilemma's besproken worden.

Ethische reflectie kan je helpen om tot een ethisch oordeel te komen.

Over welke twee vragen denk je na bij ethische reflectie?

1. Wat is goede en verantwoorde zorg
2. Hoe komt goede zorg tot uitdrukking in mijn handelen
3. Beide antwoorden zijn juist
4. Beide antwoorden zijn onjuist

In de tweede stap van het moreel beraad zet je de feiten op een rij.

Wat zijn goede voorbeelden van feiten?

1. Mevrouw is 2x verdwaalt geweest en door de politie weer thuisgebracht
2. De dochter van mevrouw voelt zich voortdurend ongerust over haar moeder
3. Mevrouw hecht erg aan haar vrijheid en voelt zich angstig als aan opname denkt
4. Bij mevrouw is in april 2020 de diagnose ziekte van Alzheimer gesteld

Module 3, hoofdstuk 1

• Leerdoelen
• Je kunt uitleggen wat ethiek inhoudt.
• Je kunt voorbeelden noemen van ethische vraagstukken in de zorg.
• Je kunt uitleggen waarom ethiek belangrijk is bij de inzet van technologie.

Module 3, hoofdstuk 2

• Leerdoelen
• Je kunt voorbeelden noemen van ethische vraagstukken in relatie tot technologie in de zorg.
• Je kunt uitleggen wanneer je wel of niet technologie inzet, rekening houdend met ethische vraagstukken.
• Je kunt uitleggen hoe je verantwoord technologie kunt inzetten.
• Je kunt voorbeelden benoemen van inzet van technologie die ethisch verantwoord is.
• Je kunt uitleggen wat het belang is van verantwoorde inzet van leefstijlmonitoring, intelligente videomonitoring en gps-trackers.
• je kunt samenvatten hoe interactieve leefstijlmonitoring, intelligente videomonitoring en gps-trackers verantwoord ingezet kunnen worden.

Module 3, hoofdstuk 3

• Leerdoelen
• Je kunt uitleggen wat ethische reflectie inhoudt in relatie tot technologie in de zorg
• Je kunt uitleggen hoe je moreel beraad kunt vormgeven om ethisch te reflecteren ten aanzien van de inzet van technologie.
• Je kunt uitleggen welke stappen een rol spelen bij ethische reflectie.
• Je kunt samenvatten wat de inzet van technologie voor de zorgvrager betekent.
• Je kunt samenvatten wat voor soort vragen aan bod komen tijdens een moreel beraad met betrekking tot ethische reflectie over de inzet van technologie.