Les 11 en 12 liggend streepje

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Les 28                    Trema en koppelteken 

- Uitleg wanneer schrijf je een liggend streepje?
- Terugblik taak uitgevallen les

- Oefenen liggen streepje

- Quiz werkwoordspelling in lesson-up
    (6 vragen, om het af te leren)

 paragraaf 9: liggend streepje

Liggend streepje

1. Koppelteken
   rente-inkomsten, politieauto
2. Weglatingsteken
   keel-, neus- en oorarts, lager en voortgezet onderwijs
3. Afbreekteken: een afbreek-
   teken kan je gebruiken als een woord op twee regels staat.
   
   

Het koppelteken (8 situaties:)

Bedenk (samen) om welke reden hier een koppelteken hoort:

1. auto-ongeluk
2. mevrouw Van Vilsteren-de Laat
3. adjunct-directeur
4. on-Hollands
5. A4-papier
6. all-you-can-eatrestaurant
7. trainer-coach
8. Latijns-Amerikaans

Het koppelteken (8 situaties:)

Bedenk (samen) om welke reden hier een koppelteken hoort:

1. auto-ongeluk
2. mevrouw Van Vilsteren-de Laat
3. adjunct-directeur
4. on-Hollands
5. A4-papier
6. all-you-can-eatrestaurant
7. trainer-coach
8. Latijns-Amerikaans

1. klinkerbotsing (politieauto)
2. namen van getrouwde mensen
3. Na de voorvoegsels: adjunct-, aspirant-, assistent-, bijna-, chef-, collega-, ex-, interim-, kandidaat-, leerling-, niet-, non-, oud
4. voor een hoofdletter
5. letters, cijfers, tekens, st./sint/Sint
6. woorden die anders onoverzichtelijk worden/ vaste uitdrukkingen

Het koppelteken (8 situaties:)

Bedenk (samen) om welke reden hier een koppelteken hoort:

1. auto-ongeluk
2. mevrouw Van Vilsteren-de Laat
3. adjunct-directeur
4. on-Hollands
5. A4-papier
6. all-you-can-eatrestaurant
7. trainer-coach
8. Latijns-Amerikaans

1. klinkerbotsing (politieauto)
2. namen van getrouwde mensen
3. Na de voorvoegsels: adjunct-, aspirant-, 
4. voor een hoofdletter
5. letters, cijfers, tekens, st./sint/Sint
6. woorden die anders onoverzichtelijk 
7. combinaties van titels en beroepen
8. Aardrijkskundige namen (of afgeleiden daarvan)

Het koppelteken (liggend streepje)

Let op:

• Gebruik bij getallen in woorden een trema: drieënzestig.
• Als een beroepsnaam vergezeld wordt van een bijvoeglijk naamwoord, schrijven we die twee elementen los: sociaal geograaf, klinisch bioloog (in tegentelling tot schrijver-historicus, dus geen bijv. nw.).

weglatingsstreepje (liggend streepje)

Je mag een woorddeel weglaten als het dezelfde betekenis heeft:
hoofdzaken en bijzaken > hoofd- en bijzaken

scheikundedocenten en scheikundestudenten>
                                                                   scheikundedocenten en -studenten

weglatingsteken (liggend streepje)

Je mag een woorddeel weglaten als het dezelfde betekenis heeft

Let op:
- Alleen als het dezelfde betekenis heeft:

      Krantenkoppen en koffiekoppen geen: kranten- en koffiekoppen

- Alleen bij samenstellingen, geen bijvoeglijk naamwoorden:
     Lager en voortgezet onderwijs

afbreekteken (liggend streepje)

Als afbreekteken als een woord niet meer op de regel past.

• Breek samenstellingen alleen af tussen de delen: adoptie-kinderen, klinker-botsing, modellen-wedstrijd, tweede-hands.
• Breek af tussen het grondwoord en een voor- of achtervoegsel: herfst-achtig, karakterloos, on-vriendelijk.
• Je mag woorden ook afbreken tussen twee lettergrepen, maar als je twijfelt over de juiste plaats, zet dan het hele woord op de volgende regel. Op die manier voorkom je fouten.

afbreekteken (liggend streepje)

Let op: waar je afbreekt, kan de betekenis veranderen:

dijkramp

afbreekteken (liggend streepje)

Let op: waar je afbreekt, kan de betekenis veranderen:

dijkramp

liggend streepje (paragraaf 9)

Had je online de opdrachten gemaakt over 'aan elkaar of los'?

Zijn alle nieuwe boeken aangemeld in het teams bestand?

Maak opdracht 1 t/m 4 blz. 292 

(online planning 12)

Vul het werkwoord goed in:
Dagelijks een stukje fruit ... je gezond.

1. hou
2. houd
3. hout
4. houdt

Vul het werkwoord goed in:
Vanmorgen heeft de buurvrouw haar autoruiten ... .

1. gekrabt
2. gekrabd
3. gekrabdt

Vul het werkwoord goed in:
Vorig schooljaar ... ik elke woensdagmiddag een paar rondjes in het park.

1. joggde
2. joggte
3. jogde
4. jogte

Vul het werkwoord goed in:
De ruit ... zodra hij zijn ladder ertegenaan zette.

1. barst
2. barste
3. barstte
4. barstten

Vul het werkwoord goed in:
Vraag jezelf eens af welke straf je nu ... .

1. verdient
2. verdiend
3. verdiendt

Vul het werkwoord goed in:
Als je ... hebt om te helpen verhuizen, moet je dat ook echt doen.

1. belooft
2. beloofd
3. beloofdt

Deze les

1. Oefening aan elkaar, los of liggend streepje?
2. Uitleg trema
3. Dicteetje
4. Oefenen trema

PS

1. Planning 11 bestond uit opdrachten die niet in je boek stonden.

2. Vandaan is de deadline voor het inleveren van je gerepareerde boekverslag.

Oefening aan elkaar, los of liggend streepje?

1. Maak het werkblad, je mag erop schrijven.
   Over 10 minuten kijken we het na.

Klaar? Lees alvast de theorie over het trema (blz. 293) in de volgende paragraaf en maak hierbij opdracht 1 en 2. Dit is planning 13.

Nakijken oefening aan elkaar, los of liggend streepje?

1.  basis- en voortgezet onderwijs
   
2.  carnavalsdansen en -liedjes
   
3.  de voor- en de achterzijde
   
4.  economiedocenten en -studenten
   
5.  ijverige en luie studenten
   
6.  in- en uitgangen
   
7.  lokale en interlokale gesprekken
   
8.  nationale en wereldkampioenschappen
   
9.  sneeuwpakken en -schoenen
   
10.  wiskundeleraren en -leraressen
    

Nakijken oefening aan elkaar, los of liggend streepje?

1. $-teken
   
2. anti-Frans
   
3. auto-immuunziekte
   
4. dorpsstraten en -pleinen
   
5. ex-gedetineerde
   
6. fysisch geograaf
   
7. garage-ingang
   
8. na-apen
   
9. op- en aanmerkingen
   
10. schrijver-journalist
    
11. Zuid-Amerika    12. radioantenne

Uitleg trema (deelteken)

Het trema voorkomt uitspraakproblemen in woorden die geen samenstelling zijn.

• Plaats het trema altijd op de eerste letter van de volgende lettergreep:
  
• – zee-en, dus zeeën; melodie-en, dus melodieën; pati-ent, dus patiënt; kopi-eren, dus kopiëren 
  
  
• (maar: hij kopieert, gekopieerd); offici-ele, dus: officiële (maar: officieel).
• Dat zit zo: alleen de e, u of i krijgt een trema.
  Direct na de i komt bij drie of meer klinkers geen trema. Kopieert (drie of meer klinkers)

Uitleg trema (deelteken)

Het trema voorkomt uitspraakproblemen in woorden die geen samenstelling zijn.

• Let op bij:
  – -eum: linoleum; -iing: verfraaiing; -cien: opticien, -ieus: melodieus;
  – bea-, gea-, beo-, geo-, beij-, geij-: beargumenteren, geantwoord, beoefenen, geopereerd, beijverd, geijzeld; maar: geë-, geï- en geü-: geëigend, geïllustreerd, geüniformeerd.
  
  
• Bij woordafbreking vervalt het trema. Vóór de letter waarop het trema staat, kan het woord in principe worden afgebroken.
• ge-
  uniformeerd

Dictee 

Luister naar het dictee.

Het zijn vijf zinnen, waarvan je tien woorden/kleine stukje tekst op moet schrijven.

Schrijf ze volledig op de achterkant van je werkblad.

Dictee nakijken

1. Op een berekoude decemberdag liep ik een drogisterijtje binnen om dag- en nachtcrème te kopen. 
2. In de Etos aan de Kerkstraat wisten ze precies wat ik nodig had om de kerstdagen rimpelloos door te komen. 
3. Ik had zeeën van tijd, dus terwijl de kerstmelodieën uit de luidsprekers schalden, liep ik naar Koffie in de bakkerij en zei: 'Ik ben zeer geïnteresseerd in een chocolademelk met slagroom.' 
4. De barrista-verkoopmedewerker schonk mijn kopje boordevol. 
5. 'Lekker veel calorieën om warm te blijven', dacht ik. 

Oefenen trema

Maak opdracht 1 en 2 van bladzijde 293 
of planning 13

Fijn weekend alvast!