Taalinzicht 2: redekundig ontleden

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Taalinzicht 2: redekundig ontleden

Redekundig ontleden (zinsontleding)

Het ontleden van een zin in zinsdelen.

Persoonsvorm

In elke zin staan werkwoorden. Eén van die werkwoorden is de persoonsvorm. De persoonsvorm geeft het getal  en de tijd aan. 

Voorbeeld: De kok heeft vandaag een lekker toetje gemaakt.

3 manieren om de pv te vinden:

1. Maak een vraagzin. De persoonsvorm komt vooraan in de zin te staan.
2. Zet de zin in een andere tijd. Het werkwoord dat verandert, is de pv.
3. Verander het getal van de zin. Het werkwoord dat verandert, is de pv.

Persoonsvorm 

De kok heeft vandaag een lekker toetje gemaakt.

1. Maak een vraagzin. De persoonsvorm komt vooraan in de zin te staan.   Heeft de kok vandaag een lekker toetje gemaakt?
2. Zet de zin in een andere tijd. Het werkwoord dat verandert, is de pv.         De kok had vandaag een lekker toetje gemaakt.
3. Verander het getal van de zin. Het werkwoord dat verandert, is de pv.      De koks hebben vandaag een lekker toetje gemaakt.

Zinsdelen

Zinnen bestaan uit zinsdelen. Een zinsdeel is één woord of een groepje woorden die bij elkaar horen. Belangrijk: vóór de persoonsvorm staat altijd maar één zinsdeel.

2 manieren om te zien welke woorden een zinsdeel vormen:

1. Kijk welke woorden altijd in dezelfde volgorde naast elkaar blijven staan als je de zin verandert. Die woorden zijn samen een zinsdeel.

2. Probeer welke woorden je samen voor de persoonsvorm kunt zetten. Die woorden zijn samen een zinsdeel.

Zinsdelen

1. Kijk welke woorden altijd in dezelfde volgorde naast elkaar blijven staan als je de zin verandert. Die woorden zijn samen een zinsdeel.

De kok / heeft / vandaag / een lekker toetje / gemaakt.

Vandaag / heeft / de kok / een lekker toetje / gemaakt.

Zinsdelen

1. Kijk welke woorden altijd in dezelfde volgorde naast elkaar blijven staan als je de zin verandert. Die woorden zijn samen een zinsdeel.

De kok / heeft / vandaag / een lekker toetje / gemaakt.

Vandaag / heeft / de kok / een lekker toetje / gemaakt.

2. Probeer welke woorden je samen voor de persoonsvorm kunt zetten. Die woorden zijn samen een zinsdeel.

Een lekker toetje / heeft / de kok / vandaag / gemaakt.

De werkwoorden heeft en gemaakt vormen samen 1 zinsdeel, ook al staan ze niet bij elkaar.

Onderwerp 

Een van de zinsdelen in een zin is het onderwerp. Dat zegt wie of wat iets doet. Het onderwerp en de persoonsvorm horen bij elkaar. Ze zijn allebei enkelvoud of allebei meervoud.

1. Zoek de pv van de zin en zet streepjes tussen zinsdelen. 

2. Wie/Wat + pv? Antwoord = Onderwerp.

Onderwerp 

1. Zoek de pv van de zin en zet streepjes tussen zinsdelen. 

2. Wie/Wat + pv? Antwoord = Onderwerp.

Gedurende het schooljaar moeten leerlingen drie boeken lezen.

Gedurende het schooljaar / moeten / leerlingen / drie boeken / lezen.

Wie moeten? Antwoord = leerlingen. Onderwerp is 'leerlingen'

Werkwoordelijk gezegde

Het werkwoordelijk gezegde bestaat uit alle werkwoorden van de zin. Het werkwoordelijk gezegde zegt wat het onderwerp doet. Het werkwoordelijk gezegde bestaat uit de persoonsvorm plus de andere werkwoorden, als die er zijn. 

Jens / wil / al zijn vriendinnen / uitnodigen.

Werkwoordelijk gezegde: wil uitnodigen

Werkwoordelijk gezegde

Als de woorden te of aan het vóór een werkwoord staan, horen te en aan het bij het werkwoordelijk gezegde.

Mijn zusjes / zitten / naar een film / te kijken.

Werkwoordelijk gezegde: zitten te kijken

Op het grasveld / zijn / mijn klasgenoten / aan het voetballen.

Werkwoordelijk gezegde: zijn aan het voetballen

Lijdend voorwerp

Het lijdend voorwerp komt voor in zinnen waarin iets/iemand wat 'overkomt' of 'ondergaat'. Het is de persoon die iets 'overkomt' of het voorwerp dat iets 'ondergaat'.

Tip: Lijdend voorwerp begint nooit met een voorzetsel!

Wie/Wat + werkwoordelijk gezegde + onderwerp?

Lijdend voorwerp

Benoem het lijdend voorwerp in de zin.

Daniëlle mag deze bos bloemen overhandigen aan de koningin.

Lijdend voorwerp

Benoem het lijdend voorwerp in de zin.

Daniëlle mag deze bos bloemen overhandigen aan de koningin.

Lijdend voorwerp

Benoem het lijdend voorwerp in de zin.

Daniëlle / mag / deze bos bloemen / overhandigen / aan de koningin.

Lijdend voorwerp

Benoem het lijdend voorwerp in de zin.

Daniëlle / mag / deze bos bloemen / overhandigen / aan de koningin.

Wie/Wat + werkwoordelijk gezegde + onderwerp?

Lijdend voorwerp

Benoem het lijdend voorwerp in de zin.

Daniëlle / mag / deze bos bloemen / overhandigen / aan de koningin.

Wat mag Daniëlle overhandigen? Antwoord: ...

Lijdend voorwerp: ...

Lijdend voorwerp

Benoem het lijdend voorwerp in de zin.

Daniëlle / mag / deze bos bloemen / overhandigen / aan de koningin.

Wat mag Daniëlle overhandigen? Antwoord: deze bos bloemen

Lijdend voorwerp: deze bos bloemen

Bijwoordelijke bepaling

Een bijwoordelijke bepaling geeft antwoord op vragen als: Hoe? Hoelang? Hoever? Waar? Waardoor? Waarheen? Waarom? Waarover? Waarvandaan? Waar? Wanneer?

Mijn vader gaat elke dag met de auto naar zijn werk.

3 bijwoordelijke bepaling:

Wanneer? Elke dag;                    Hoe? Met de auto; 

Waarheen? Naar zijn werk

Bijwoordelijke bepaling

De vraagwoorden waarmee je bijwoordelijke bepalingen zoekt (hoe, waar, enzovoort), zijn in een zin bijwoordelijke bepaling.

Let op! Niet alle bijwoordelijke bepalingen geven antwoord op een vraag. Ook woorden als niet, wel, zeker, absoluut, eigenlijk, allicht, natuurlijk, misschien, vermoedelijk en waarschijnlijk zijn bijwoordelijke bepaling.

Voorzetselvoorwerp

Een voorzetselvoorwerp begint met een voorzetsel. Het zinsdeel heeft een sterke band met het werkwoord in de zin. 

1. Kijk of er een werkwoord is dat bij een vast voorzetsel hoort. (bv: rekenen op) Het zinsdeel dat begint met het voorzetsel is het voorzetselvoorwerp.

2. Kan je het voorzetsel niet veranderen/weghalen zonder dat de betekenis van de zin verandert? -> voorzetselvoorwerp

3. Let goed op of er werkwoorden zijn die voorkomen met verschillende 'vaste' voorzetsels. Dit vz vormt begin van het voorzetselvoorwerp.

Voorzetselvoorwerp

Voorzetselvoorwerp

Voorzetselvoorwerp

Redekundig ontleden 

Volgorde van redekundig ontleden

1) Zoek persoonsvorm (pv) en verdeel de zin in zinsdelen

2) Zoek alle andere werkwoorden + pv=wg

3) Vraag wie/wat+wg=ow

4) Vraag wie/wat+wg+ow=lv

5)Vraag aan of voor wie/wat+wg+ow+lv=mv

6) Wat blijft over?=bwb

Moeilijke woorden

De volgende moeilijke woorden (20) komen mogelijk voor op de toets:

      geleidelijk            aanvankelijk          achten           

                principe             globaal                      voornaamste   

        hanteren              hoofdzakelijk          waarderen  

                  weergeven          sociaal                        beschikken over

       sprake zijn van        beschouwen            streven naar  

              betrekking hebben op         blijken                        constateren                             definitief         ondervinden                      

Moeilijke woorden

Geleidelijk

Definitie: Langzaam maar zeker, stap voor stap

Voorbeeldzin: Sneeuw smelt geleidelijk, eerst op de daken, daarna op de straten en pas als laatste in de schaduw.

Moeilijke woorden

Aanvankelijk

Definitie: In het begin, eerst

Voorbeeldzin: Hij voelde zich aanvankelijk onzeker op zijn nieuwe school, maar na een paar weken had hij zijn draai gevonden.

Moeilijke woorden

Achten

Definitie: Iets of iemand beschouwen als, van mening zijn

Voorbeeldzin: De jury achtte de verdachte schuldig, omdat er voldoende bewijs tegen hem was.

Moeilijke woorden

Principe

Definitie: Zelfgekozen regel voor hoe je leeft, basisregel

Voorbeeldzin: Uit principe weigert hij plastic tasjes, omdat hij het milieu zo min mogelijk wil belasten.

Moeilijke woorden

Globaal

Definitie: In grote lijnen, niet in detail

Voorbeeldzin: Hij had de tekst alleen globaal gelezen, waardoor hij belangrijke details had gemist.

Moeilijke woorden

Voornaamste

Definitie: Belangrijkste

Voorbeeldzin: De voornaamste reden voor haar verhuizing was de lange reistijd naar haar werk.

Moeilijke woorden

Hanteren

Definitie: Gebruiken, omgaan met

Voorbeeldzin: De chef-kok hanteerde het mes met zoveel precisie dat elke plak exact even dik was.

Moeilijke woorden

Hoofdzakelijk

Definitie: Vooral, grotendeels

Voorbeeldzin: De cursus is hoofdzakelijk bedoeld voor beginners, maar ook gevorderden kunnen er iets van leren.

Moeilijke woorden

Waarderen

Definitie: Iets op prijs stellen, respect hebben voor

Voorbeeldzin: Hij waardeerde het enorm dat zijn collega zonder aarzelen extra werk op zich nam om hem te helpen.

Moeilijke woorden

Weergeven

Definitie: Laten zien/horen, beschrijven

Voorbeeldzin: De schildering weergeeft een groen landschap met heuvels en een stromende rivier.

Moeilijke woorden

Sociaal

Definitie: Rekening houdend met anderen, (mede)menselijk

Voorbeeldzin: Zij is erg sociaal en maakt zonder moeite een praatje met vreemden op straat.

Moeilijke woorden

Beschikken over

Definitie: Iets hebben, gebruik kunnen maken van iemand of iets

Voorbeeldzin: De hotelgasten beschikken over een eigen zwembad, een sauna en een luxe ontbijtservice.

Moeilijke woorden

Sprake zijn van 

Definitie: Het gaat om iets, er is iets aan de hand

Voorbeeldzin: Op de vergadering werd gezegd dat er sprake is van ruzie tussen de investeerders.

Moeilijke woorden

Beschouwen

Definitie: Bekijken, iets op een bepaalde manier zien of beoordelen

Voorbeeldzin: Hoewel ze elkaar pas kort kennen, beschouwt hij haar al als een goede vriendin.

Moeilijke woorden

Streven naar

Definitie: Ergens naar toewerken, een doel willen bereiken

Voorbeeldzin: De architect streeft naar een ontwerp dat zowel duurzaam als esthetisch verantwoord is.

Moeilijke woorden

Betrekking hebben op

Definitie: Gaan over, te maken hebben met

Voorbeeldzin: Zijn vraag heeft betrekking op het vorige hoofdstuk van het boek, waarin belasting wordt uitgelegd.

Moeilijke woorden

Blijken

Definitie: Duidelijk worden, zichtbaar worden

Voorbeeldzin: Uit de testresultaten blijkt dat de nieuwe medicatie effectief is tegen de ziekte.

Moeilijke woorden

Constateren

Definitie: Vaststellen, opmerken

Voorbeeldzin: De inspecteur constateerde dat de brug ernstige slijtage vertoonde en snel gerenoveerd moest worden.

Moeilijke woorden

Definitief

Definitie: Voor altijd, niet meer veranderbaar

Voorbeeldzin: Na maanden wikken en wegen heeft ze een definitieve beslissing genomen: ze gaat emigreren.

Moeilijke woorden

Ondervinden

Definitie: Ervaren, meemaken

Voorbeeldzin: Tijdens zijn eerste wintersportvakantie ondervond hij hoe moeilijk het is om voor het eerst op ski's te staan.

Opdracht: Moeilijke woorden

Maak met elk woord een goede voorbeeldzin. In die zin moet duidelijk worden wat het woord betekent, zonder dat je de definitie letterlijk opschrijft.

Wat doe je?

1. Bedenk een voorbeeldzin waarin het woord duidelijk laat zien wat het betekent.

2. Iemand die de betekenis niet kent, begrijpt door jouw zin wat het woord ongeveer betekent.

Voorbeeld (Moeilijk woord: Bedriegen):

Slechte zin: Zij wil iemand bedriegen. (Te vaag, je snapt het woord nog niet goed)

Goede zin: Zij probeerde haar ouders te bedriegen door te zeggen dat ze haar huiswerk afhad, terwijl ze het eigenlijk nog niet had gedaan. (Bedriegen betekent hier duidelijk 'misleiden')