4.1 Celorganellen, celmembraan, actief en passief transport

• Biologie
• MBO
• Studiejaar 1

Les 3

Lesplanning 19-9

• Herhalingsinstructie celorganellen 

• Instructie actief en passief transport + werkblad

• Uitleg artikelopdracht

Lesdoelen

• De structuur herkennen en de functie van celorganellen benoemen

• De begrippen isotoon, hypertoon en hypotoon uitleggen

• Verschillen in actief en passief transport herkennen

Cellen maken gebruik van eiwitten om allerlei verschillende taken uit te voeren. Eiwitten zijn voor cellen dé oplossing om te communiceren met elkaar; om structuur te behouden; om dingen te transporteren; om te reguleren en nog zoveel meer. Beschouw eiwitten dus als een soort 'speciale werkers' in je cel, ieder met een andere specialiteit.

De celkern

• DNA in de vorm van chromosomen
• Belangrijke rol van (regel)processen in de cel 
• Aflezen chromosomen in celkern voor het maken van eiwitten.

Verschillende eiwitten hebben verschillende taken in de cel. bijv. communicatie en transport.

Endoplasmatisch reticulum (ER)

• Netwerk van dubbele membranen. Liggen dicht tegen elkaar aan en vormen zo kanaaltjes.

• Ruw ER en glad ER
• Ruw ER heeft Ribosomen

• Functie: Transport van stoffen richting golgisysteem

Functie: productie van eiwitten in samenwerking met de ribosomen en transport van de ruwe eiwitmoleculen richting het Golgi-apparaat.

Ribosoom: Complex van eiwit en RNA

Ribosomen

Zorgt voor de opbouw van eiwitten

met verschillende doelen, zoals; 

aanmaak van materiaal (structuureiwitten),

versnellen van processen, of transporteren van

stoffen door het celmembraan.

boodschappermoleculen gevorm uit celkern, worden afgelezen in de ribosomen en worden er eiwitten gemaakt

Ribosomen

• Aanwezig op het ruw endoplasmatisch reticulum
• Los in het cytoplasma
• Op het kernmembraan 

Golgi-systeem

Golgi-systeem/ golgi-apparaat

Stapel platte blaasjes met ruimte ertussen. 

Functies:

•  Geeft de uiteindelijke vorm aan eiwitten, slaat op voor later transport (pakhuis)

• Secretie --> afgeven aan andere cel, of buiten de cel

• Productie van lysosomen --> Blaasjes die worden afgesplitst van het golgi-apparaat. Bevatten enzymen (eiwitten die reacties versnellen)

Lysosomen: Zakjes met enzymen (eiwitten die reacties versnellen)

Ezymen zijn eiwitten die nodig zijn om grote moleculen van eiwitten, suikers en vetten af te breken tot bruikbare deeltjes

Mitochondrium

Mitochondriën

Te herkennen aan het dubbele membraan, eentje sterk geplooid. In elke cel aanwezig (500 - 2.000 mitochondriën).

Functie: Energie vrijmaken met behulp van zuurstof = verbranding. 

Vrijgemaakte energie wordt gebruikt om onder andere ATP te produceren, dit is een belangrijke energiebron voor veel reacties in de cel.

ATP nodig voor samentrekken van je spieren.

productie van hormonen, enzymen, celherstel, enz..

Plastiden

Komen voor in planten- en algencellen. Chloroplasten / bladgroenkorrels

Functie chloroplasten: Fotosynthese laten plaatsvinden

Chromoplasten spelen rol in aantrekking van insecten

organellen in planten cellen en algen

amyloplasten zijn zetmeelkorrels. komen voor in aardappel

chromoplasten zijn veranderde chloroplasten en geven kleur aan een bloemblad, of een tomaat

Chloroplasten / bladgroenkorrels

Vacuole: Blaasje gevuld met met vocht en opgeloste stoffen

Vacuole

•  Met vocht gevuld blaasje in plantencellen
• Dierlijke cellen hebben dit niet/ nauwelijks

Vocht bestaat uit:

• Reservestoffen, afvalstoffen en kan ook kleurstoffen bevatten.

• Celwand en vacuole zorgt samen voor stevigheid bij planten

Celwand en turgor

Turgor: Druk waarmee celplasma tegen de celwand aangedrukt wordt.

Test jezelf 

Celorganellen en hun functies

2.

1. Lysosoom
2. Kernlichaampje
3. Glad endoplasmatisch reticulum
4. Celkern

3.

1. Celmembraan
2. Ribosoom
3. Mitochondrium
4. Golgi-systeem

5.

1. Golgi-systeem
2. Vacuole
3. Cytoplasma
4. Ruw endoplasmatisch reticulum

6.

1. Golgi-systeem
2. Celmembraan
3. Celwand
4. Glad endoplasmatisch reticulum

Vorm van het geproduceerde eiwit afmaken.
Hierna opgeslagen of getransporteerd naar plek van bestemming.

1. Glas endoplasmatisch reticulum
2. Lysosomen
3. Cytoplasma
4. Golgi-systeem

Komt vrijwel alleen in plantencellen voor en bevat reservevoorraden. Zorgt samen met celwand voor stevigheid.

1. Vacuole
2. Mitochondriën
3. Lysosomen
4. Plastiden

Complex van eiwitten en RNA ketens
Functie: Belangrijk voor de opbouw van eiwitten.

1. Golgi-systeem
2. Lysosoom
3. Ribosoom
4. Vacuole

Functie: Belangrijk voor de fotosynthese in de plant en zorgt voor een groene kleur

1. Chromoplasten
2. Chloroplasten
3. Amyloplasten
4. Cytoplasma

Kleurloze cellen
Functie organellen: Opslaan van zetmeel (suiker)

1. Chromoplasten
2. Chloroplasten
3. Amyloplasten
4. Cytoplasma

Blaasje afkomstig van het golgi-systeem dat enzymen bevat.
Speelt een grote rol bij afbraak van voedsel in de cellen.

1. Vacuole
2. Lysosomen
3. Ribosomen
4. Chloroplasten

Hier drijven alle organellen in

1. Celkern
2. Cytoplasma
3. Mitochondriën
4. Vacuole

fosfolipide is een molecuul bestaande uit:

fosfaatkop

met 2 vetzuurketens

Van hoge concentratie naar lagere

Van laag naar hoog, tegen de concentratiegradiënt in, kost energie.

Natuur streeft naar evenwicht

Nu passief transport. Kost de cel geen energie

-Diffusie en osmose

Diffusie is voor gassen en vloeistof.

Osmose is diffusie van water over een semi permeabel membraan

Water van minder geconcentreerde omgeving naar de meer geconcentreerde om zelfde percentage oplossing te krijgen

Hypo: te weinig

Hyper: te veel

Osmotische druk

Op een gegeven moment zal de druk van de celwand (wanddruk) nul zijn (men spreekt van grensplasmolyse). De wand kan niet verder inkrimpen. Verliest de cel nog meer water, dan zal het volume van de cel nog wel verder kunnen afnemen. Als de cel gedurende langere tijd geplasmolyseerd blijft, sterft ze.