5.4 Het ontstaan van staten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

5.4: Het ontstaan van staten

De tien tijdvakken!

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste gevolgen noemen van de opkomst van de geldeconomie voor het bestuur.
  
• Je kunt uitleggen waarom de paus en vorsten in de late middeleeuwen een conflict hadden met elkaar.
  
• Je kunt beschrijven hoe vorsten probeerden centraal bestuur in te voeren.

Vorsten, ambtenaren, huurlegers 

Late Middeleeuwen in Europa: STEDEN + GELDECONOMIE

NADEEL VOOR VORSTEN:

• Weinig macht in de steden

VOORDELEN VOOR VORSTEN:

• Belastinggeld uit de steden
• Boeren betalen pacht met geld

Vorsten, ambtenaren, huurlegers 

Gevolgen voor het bestuur (v.a 13e eeuw): 

• Vorsten betalen ambtenaren om met het bestuur te helpen
  --> Zij hebben geen leen, zij gehoorzamen aan de vorst

• Vorsten kunnen soldaten huren -> huurleger.  
    --> Daardoor niet meer afhankelijk van de leenmannen

GEVOLG:

• Macht van de adel kleiner en macht van de vorsten groter

Ruzie tussen paus en vorsten 

Bekijk bron 3

1. Wat zie je op de bron? Wat staat eronder?

2. Welke personen werden officieel benoemd?

3. Wie deed een benoeming?

In de middeleeuwen was het officieel benoemen van een keizer, koning, bisschop, graaf of hertog een plechtige gebeurtenis. Hier zet paus Nicolaas II in 1059 een kroon op het hoofd van Robert, de nieuwe hertog van Apulië, Calabrië en Sicilië (het zuiden van Italië). (Detail van een boekillustratie uit de 14e eeuw.)

bron 3

Ruzie tussen paus en vorsten 

Waarom wilden vorsten bischoppen als leenmannen/bestuurders?

Zij waren niet getrouwd, geen kinderen

--> dus na hun dood kreeg de vorst zijn leen terug

Waarom wilde de paus dat niet?

Paus was de baas van de kerk, dus de baas van de bisschoppen. Niet de vorst!!

Ruzie tussen paus en vorsten 

GEVOLG (11e eeuw)

Ruzie tussen Duitse keizer en Paus Gregorius

Oplossing in 1122:

1. De Paus benoemt de bisschoppen

2. De Paus bestuurt de kerk (= geestelijke macht), niet het land

3. De keizer bestuurt het land, niet de kerk

Steeds meer centraal bestuur 

Bekijk bron 4 (boek blz. 83)

In welke eeuwen breidden de Bourgondische hertogen hun gebied uit?

De gebieden van de Bourgondische hertogen. De kaart laat zien hoe zij hun oorspronkelijke hertogdom in Bourgondië in de loop van de 14e en 15e eeuw wisten uit te breiden en welke delen zij eind 15e eeuw weer verloren.

Bron 4

Steeds meer centraal bestuur 

Veranderingen in de Late Middeleeuwen

• Steden belangrijker 
• Adel minder machtig
• Paus bemoeide zich alleen met kerk
• Vorsten kregen meer macht

Steeds meer centraal bestuur

GEVOLG: Veranderingen in het bestuur

Vroege ME	Late ME
vorsten reisden rond	vorsten besturen vanuit 1 plaats (centralisatie)
overal andere wetten en regels	overal zelfde wetten en belastingen (staatsvorming = landen met duidelijke grenzen)
= LEENSTELSEL	= CENTRAAL BESTUUR

Centraal bestuur

Betekenis: als een land steeds meer als eenheid wordt bestuurd.

Met ambtenaren en een eigen leger waren vorsten minder afhankelijk van de hulp van leenmannen. 

Ook voerden koningen in deze tijd rechtbanken en wetten in voor het hele gebied. --> je had dus vanaf nu overal dezelfde wetten in plaats van per gebied verschillende wetten en straffen.

Steeds meer centraal bestuur (boek blz. 83)

DUS:

In de late middeleeuwen ontstaan  staten

Staten: landen met duidelijke grenzen, waar overal dezelfde wetten en regels gelden. 

Bij staatsvorming past:
CENTRALISATIE = een gebied onder 1 bestuur brengen

voorbeeld centraal bestuur NL

NL als land bestond nog niet in late ME --> verschillende gewesten = soort provincies

Hertogen van Bourgondië kregen steeds meer gebieden onder hun heerschappij door oorlogen, huwelijken en erfenissen. --> ook  groot deel van NL viel hier onder.

Hertogen stelden één overlegorgaan in: 

dat noemen we centralisatie van het bestuur.

Aan de slag:

• Maken §5.4 opdracht 4 t/m 11 in Memo online 
• Leren voor VT volgende week 
  §5.1 t/m §5.4 + begrippen

Muziek luisteren mag

Werken in stilte 

Kun je een voorbeeld noemen van centraal bestuur in Nederland nu?

Leg aan de hand van deze afbeelding uit dat er in Nederland nog steeds sprake is van centraal bestuur

Noem een voorbeeld van
centralisatie in de Nederlanden
in de late middeleeuwen.

A: Wat vonden de edelen (adel) van centralisatie ?
B: Waarom dachten ze zo?