Les 15: Ken je rechten

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 3

WERK & MEDIA

Les X: Titel les

Maatschappijleer

HB3B

Les 15: Ken je rechten (H8.3)
 

Maatschappijkunde Kader 3

2024-2025

WERK

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat een arbeidsovereenkomst is en wat hierin staat (R)
• Je kunt het doel van de Arbowet uitleggen (R)
• Je kunt de begrippen minimumloon, brutoloon en nettoloon uitleggen (R) 

Contracten

Als werknemer ben je in loondienst. Je werkt vaak vaste dagen, hebt een leidinggevende en een contract. Je hebt ook een arbeidsovereenkomst, daarin staan de afspraken tussen werkgever en werknemer. Bijvoorbeeld:

• Functie
• Werktijden
• Lengte van het contract
• Loon
• Aantal vakantiedagen
• Proeftijd

CAO

Meestal hoort er bij jouw arbeidsovereenkomst een collectieve arbeidsovereenkomst (cao): afspraken over werk voor alle werknemers binnen een hele bedrijfstak. Een bedrijfstak is bijvoorbeeld de horeca, de bouw of de zorg. In de cao staat onder meer hoeveel vrije dagen je minimaal moet krijgen en hoeveel je betaald krijgt bij overwerk. 

Arbowet: werk veilig en gezond

Het is belangrijk dat je op een gezonde en veilige manier aan het werk bent. Daarom dragen bouwvakkers stevige schoenen en een helm. Op een kantoor heb je een goede stoel nodig, anders krijg je last van je nek of je rug. In de Arbowet (Arbeidsomstandighedenwet) staat waaraan gezonde en veilige werkplekken moeten voldoen 

Voor jongeren zijn er speciale arbo-regels. Ze mogen bijvoorbeeld niet zwaar tillen en niet te lang achter elkaar werken. De Arbowet geldt voor zowel betaald werk als voor vrijwilligerswerk. 

Het juiste loon

Hoeveel je precies verdient, is afhankelijk van het soort werk dat je doet, je leeftijd, je opleiding, je kennis en ervaring. Om ervoor te zorgen dat niemand te weinig geld verdient, geldt voor werknemers vanaf 15 jaar het minimumloon. Dat is het salaris dat je minimaal moet verdienen als je in loondienst bent.

Het brutoloon is het loon dat je afspreekt in je contract. Hier gaan nog loonbelasting en premies af. Iedereen die werkt, moet die betalen. Je werkgever regelt dit voor jou. Het nettoloon is het bedrag dat na belasting en premies op je bankrekening wordt gestort. 

Zwartwerk

Als je een arbeidsovereenkomst hebt, werk je 'wit'. Je betaalt dan belasting en premies en hebt alle rechten die in je contract staan. Maar niet iedereen werkt wit. Sommigen werken 'zwart'. Bij zwartwerk betaal je geen belastingen en premies, dus het lijkt of je meer geld krijgt. Maar je hebt geen rechten. Je krijgt niets als je ziek bent en je bent niet verzekerd bij een ongeluk. Zwartwerken is verboden en er staat een flinke boete op. 

Recht op werk

Werken is een recht. Daarom staat in de Grondwet dat de overheid haar best moet doen om voor voldoende banen te zorgen. Maar dat betekent niet dat iedereen automatisch werk vindt. 

Als het je niet lukt om een baan te vinden, heb je recht op een uitkering. Vaak heb je dan wel een sollicitatieplicht: je moet blijven zoeken naar een baan. In sommige gevallen hoef je niet te solliciteren. Bijvoorbeeld als je zorgt voor een ziek familielid (mantelzorg) of als je bijna met pensioen gaat. 

Opdrachten H8.3 (blz. 223-224)

Opdracht 1 t/m 10

Huiswerk voor volgende keer

Samenvatting H8.3 (blz. 225) invullen

Begrippen H8.3

• arbeidsovereenkomst
• Arbowet
• minimumloon
• brutoloon
• nettoloon