H4-T6-Bs4

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 6

Bs 4: Vorming van gedrag

Wat weet je van een ethogram?

Wat is ...............waar?

NIET

1. Je schrijft op wat een dier doet
2. Een gedragshandeling wordt omschreven
3. Je schrijft bijv. op dat een hond agressief is
4. Het is een lijst met beschrijvingen van gedrag

Maxime en Zolikha kiezen één bepaalde chinchilla uit en noteren vijf minuten lang, elke vijf seconden, welk gedrag dit dier vertoont. Hun resultaten staan in tabel 2.
Hoe wordt tabel 2 genoemd?

1. Ethogram
2. Protocol
3. Frequentiediagram
4. Sequentiediagram

Wat is een protocol?

1. Je schrijft op wat je van het gedrag vindt.
2. Een lijst waarop je kunt zien welke gedragshandelingen voorkomen bij één dier.
3. Je schrijft op wat het dier doet.
4. Een lijst waarop je kunt zien hoe vaak een gedragshandeling voorkomt bij alle dieren van één soort.

1. Links protocol, rechts ethogram
2. Links ethogram, rechts protocol

Leerdoelen

- Je kunt toelichten dat gedrag deels erfelijk bepaald is.

- Je kunt de dynamische relatie beschrijven tussen een organisme en zijn omgeving.

Verdeling gedrag

Reflex

• Simpelste vorm van gedrag
• Een plotselinge prikkel die een automatische, onwillekeurige en steeds dezelfde reactie uitlokt.
• Aangeboren, niet

   aangeleerd

Vaste gedragsketens / gedragssystemen

• alle individuen van een bepaalde soort vertonen in dezelfde situatie hetzelfde gedrag op dezelfde manier. Ritueel gedrag

Nestbouw, om voedsel bedelende meeuwen, zuigreflex babies, eirollen gans

• Veroorzaakt door een sleutelprikkel.
• Supernormale stimulus 

Aangeboren gedrag

Aangeboren (erfelijk)

Aangeleerd

organisme met korte levensduur

organisme met lange levensduur

gedrag nodig voor overleving jong dier

organisme in een veel veranderende omgeving

Baltsgedrag solitaire dieren

Bedenk goed dat deze prikkels continu veranderen en een dier daar dus op reageert. Let ook goed op de rode pijl die de terugkoppeling laat zien van het effect (het gedrag) en de prikkels. Vaak zal gedrag een prikkel veranderen of bijvoorbeeld laten verdwijnen.

Omschrijf motivatie in je eigen woorden

Motivatie is de combinatie van externe en interne prikkels

De interne prikkel is hier laag (geen hongergevoel), maar de externe prikkel is hoog (erg lekker eten). Dit levert samen voldoende motivatie op om het ijsje te eten

Hier zou je onvoldoende motivatie hebben. Zowel de interne als externe prikkel zijn laag

Als de interne prikkel hoog genoeg is dan is er maar een lage externe prikkel nodig om voldoende motivatie te hebben om te eten

Uitwendige prikkels

Inwendige prikkels

licht

kou

dorst

geur

geluid

honger

spierpijn

hormonen

Prikkels

Sleutelprikkel: Een prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt.

Supranormaleprikkel: Een overdreven sleutelprikkel,  is effectiever in het veroorzaken van het gedrag dan een sleutelprikkel. 

sleutelprikkel

Voor jonge zeemeeuwen is de rode vlek op de snavel van de ouder een sleutelprikkel. De respons is ernaar pikken zodat de ouder eten aan het kuiken geeft. 

Een sleutelprikkel:

1. Leidt altijd naar hetzelfde gedrag.
2. Leidt naar meerdere mogelijkheden qua gedrag.
3. Leidt naar aangeleerd gedrag.
4. Leidt naar aangeboren gedrag.

Supranormale prikkel

Een ei vlak bij het nest van de scholekster is een sleutelprikkel. De respons is het ei terugrollen in het nest. Een groter ei is een supranormale prikkel en de vogel reageert op het grootste ei het sterkst

Sleutelprikkel / supranormale prikkel

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

sleutelprikkel

supranormale prikkel

De benen van een fotomodel worden met fotoshop verlengd

je reageert op het huilen van een baby

een merel voert het jong zodra het jong zijn bekje opendoet

het supergrote ei in het nest wordt beter bebroed

Babydieren zijn zooooo schattig

Aangeleerd gedrag wat je als mens vertoont ligt ergens 'opgeslagen'. Waar?

1. In je DNA
2. In je kleine hersenen
3. In je hersenstam
4. In je grote hersenen

Welk gedrag van de mens is aangeboren?

1. Mensen durven niet naakt over straat te lopen, ook al is het heel erg warm.
2. Een baby huilt, want hij heeft een vieze luier.
3. Een meisje huilt, omdat ze niet met de jongens mee mag voetballen
4. Een jongen krijgt tranen in zijn ogen als hij hoort dat hij een onvoldoende heeft.

Periodieke invloeden

Regelmatig terugkerende schommelingen van prikkelsterkten in het interne of externe milieu

Gedragspatronen met regelmatige tussenpozen:

-Circadiaan (dag)ritme: +- 24 h

-Getijde ritme: 2x per dag

-Circannuaal ritme: +- per jaar

Regulatie van ritmes

• Exogeen (uitwendig)

-Licht

-Temperatuur

-Etc.

• Endogeen (inwendig)

-Biologische klok

Biologische klok synchroniseert met uitwendige prikkel: zeitgeber

Is een groot namaak-ei buiten het nest een supranormale prikkel voor het inrol-gedrag?
En is een normaal ei buiten het nest een supranormale prikkel voor het inrol-gedrag?

1. alleen een groot namaak-ei buiten het nest
2. alleen een normaal ei buiten het nest
3. zowel een groot namaak-ei als een normaal ei buiten het nest

Spreeuwenjongen die pas uit het ei gekomen zijn, hebben hun ogen nog dicht.
Wanneer een ouder op het nest landt, sperren ze onmiddellijk hun bek open.

Wat is de uitwendige prikkel voor dit gedrag van de spreeuwenjongen?

1. honger
2. het bewegen van het nest
3. het ruiken van een worm
4. het zien van hun ouder

Baris doet een experiment met een muis in een doolhof. De muis heeft een dag niet gegeten en wordt voor de ingang van de doolhof gezet. Middenin ligt een voedselbrokje. De muis loopt de doolhof in en doet er tien minuten over om het voedselbrokje te vinden. Baris voorspelt, dat de muis de juiste weg naar het voedsel zal leren, als hij vaker door de doolhof loopt. Gedurende enkele uren zet hij de muis om het kwartier bij de ingang. Hij noteert steeds de tijd die de muis nodig heeft om een voedselbrokje te vinden. Na enkele uren loopt de muis niet meer de doolhof in, als hij bij de ingang wordt gezet. Noem de inwendige prikkel die dan ontbreekt om de doolhof in te gaan.

Huiswerk

Opgaven van bs 4: 30 t/m 38