TH9 (H5) - DNA - Herhaling

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 9 (H5) DNA

Herhaling

Leerdoelen - BS1

DNA - bouwstenen

nucleotiden (naar eerste ontdekking in nucleus)

nucleïnezuur

• monosacharide = suiker: deoxyribose
• fosfaatgroep 
• stikstofbase:

     A = adenine

     T = thymine

     C = cytosine

     G = guanine 

Enkelstrengs DNA (ssDNA)

Door verschillende bouwstenen aan elkaar te koppelen ontstaat een lange keten (enkelstrengs DNA). Bij het koppelen wordt de fosfaat aan de desoxyribose (suiker) gekoppeld. De fosfaat en desoxyribose vormen een keten waar                                                  de stikstofbase uitsteken.

     

DNA - bouwstenen

- 2 ketens enkelsstrengs DNA worden d.m.v. 

baseparing aan elkaar verbonden 

• A's met T's 
  
• C's met G's 

combi's: (BINAS 71B)

AT (beide hoekig)

CG(beide rond) 

dubbelstrengs DNA (dsDNA)

De stikstofbase van een enkelstrengs DNA molecuul kunnen binden met stikstof van een ander enkelstrengs DNA molecuul. Dit kan alleen wanneer de basen complementair zijn aan elkaar (tegenovergesteld) oftewel op elkaar passen.

     

DNA - waar? + hoe?

celkern - chromosomen 

• kernDNA 
  

mitochondriën - circulair

• mtDNA
  

chloroplasten - circulair

• cDNA 
  

andere plastiden

Genoom - al het DNA in de cel

eukaryoot - cel met een kern bijvoorbeeld, plant, dier, schimmel

genoom dierlijke cel:

kernDNA

mitochndriaal DNA(mtDNA)

genoom plantaardige cel:

kernDNA 

mitochndriaalDNA (mtDNA)

DNA in bladgroenkorrels

Genoom - al het DNA in de cel

prokaryoot = cel zonder kern, bijvoorbeeld een bacterie 

Bij een prokaryoot ligt het DNA in het cytoplasma als een cirkel (circulair DNA) Daarnaast bevat een bacterie vaak ook korte stukjes circulair DNA (plasmide) 

leerdoelen BS2

DNA- replicatie

De verbindingen tussen de basenparen wordt verbroken.

Kern: vrije nucleotiden

Enzym: DNA Polymerase schuift langs de oude streng en bindt vrije nucleotiden aan de enkelvoudige streng vast.

telomeer

• niet-coderend DNA
  
• beschermd de uiteinde 
  
• repeterend: TTAGGG 
• na elke celdeling korter

Leerdoelen BS 3

Na deze les kun je:

• beschrijven hoe eiwitsynthese plaatsvindt. 

RNA

ribonucleinezuur

• ribose i.p.v. desoxyribose 
• ook fosfaatgroep
• stikstof basen adenine, cytosine en guanine
• GEEN thymine MAAR WEL uracil a

van DNA naar RNA

het DNA wordt dus herschreven = transcriptie 

• vergelijkbaar proces als DNA-replicatie
• door RNA-polymerase 
• niet het hele DNA maar alleen de genen
• RNA verlaat de celkern via de kernporiën naar de ribosomen

translatie = vertalen 

van RNA naar aminozuren 

codes in het RNA

• 3 opeenvolgende nucleotiden
  
• dit het een codon
• coderen voor 20 verschillende aminozuren
• =bouwstenen voor de eiwitten
• startcodon
• stopcodon

startcocon en stopcodon

• elke synthese start altijd met een methionine AUG (ATG in DNA)
  
• elke eiwitsynthese eindigt met een stopcodon 
• UAA (you are away)
• UAG (you are gone)
• UGA (you go away)

 

Nu jullie:

CAA

Nu jullie:

CAA = Gln (= glutamine) 

(staat in je binas)

en UGA?

Nu jullie:

CAA = Gln (= glutamine) 

(staat in je binas)

en UGA?

=stop = stopcodon

hierna stopt eiwitsynthese

Overzicht

Leerdoelen BS5

Na deze les kan je:

mutaties 

• puntmutatie
• genoommutatie

puntmutatie 

op het niveau van de DNA sequentie 

• verandering van 1 nucleotide
• wordt doorgegeven na 

       replicatie aan de volgende cel

verschillende

puntmutaties

genoommutatie 

op het niveau van het chromosoom 

• dus meerdere genen bij betrokken
  
• tijdens de meiose (celdeling voor eicel/spermacel)
• stukken maar ook hele delen van het chromosoom kunnen vermenigvuldigd worden of verdwijen

genoommutatie

oorzaken van mutaties

• spontaan / foutje van de natuur
  
• straling (radioactief , röntgen, UV)
  
• mutagene stoffen (sigaretten rook, asbest, alcohol)
  
• virussen (humaan papiloma virus HPV)
  

Wat aan DNA fouten te doen? 

DNA-reparatie 

• mutaties die tijdens replicatie ontdekt worden worden gerepareerd
• tumorsupressorgenen zorgen ervoor dat de cel niet door de check komt en niet verder deelt 
• bij onherstelbare schade gaat de cel dood

Gevolgen van mutaties

Als:

• DNA-replicatie-checks niet goed gaan
• celdeling checks niets opmerken

of

• de mutatie in een gen zit betrokken bij de celdeling 
• de mutatie in een gen zit betrokken bij de differentiatie 

dan kunnen er tumoren ontstaan.

Het ontstaan van kanker

2 soorten tumoren

• goedaardig
  
• kwaadaardig
  

Het ontstaan

van kanker

uitzaaiingen = metastasen

losgeraakte cellen die

zich verspreiden via 

bloedvaten of 

lymfevaten 

De behandeling

goedaardig

• verwijdering 

kwaadaardig

• verwijdering + 

omliggend weefsel

• bestraling
  

metastasen:

• chemo

Formatieve Toets (OVG  0x)

Ga naar KWIZL   (ziet je nog niet in de klas? klascode: 7YKGCY)

Je hebt 45 min de tijd!

Ben je klaar? kun je gaan!

(Je krijgt een Onvoldoende/voldoende/goed op magister die 0x meetelt)

Formatieve toets gemist? Maak hem binnen 1 week anders automatisch O