Regeling en waarneming Havo 4

• Biologie
• Middelbare school
• Voortgezet speciaal onderwijs
• havo
• Leerroute H
• Leerjaar 4

Regeling en waarneming

Biologie voor Jou, deel 4B

Basisstof 1

Regelkringen en Homeostase

Regelkring

Om ons heen en in ons lichaam zijn veel regelkringen te vinden.

Doel: Homeostase

= bepaalde concentraties van stoffen gelijk houden (bv. bloedsuiker), of bepaalde waardes constant houden (bv lichaamstemperatuur)

Thermostaat

• De sensor meet de temperatuur
• Vergelijkt deze met de normwaarde
• Als de temperatuur te laag is dan verwerkt het controlecentrum de informatie en gaat aan
• Hierdoor gaat ook verwarming (effector) aan
• Gevolg is dat de temperatuur stijgt.
• Bij een hogere waarde dan de normwaarde gaat het controlecentrum uit en daarmee ook de verwarming. Het koelt dan af.

Regelkringen

Dit is een voorbeeld van negatieve terugkoppeling of negatieve feedback.

Het proces remt zichzelf en kan daarom een normwaarde handhaven.

Er bestaat ook positieve terugkoppeling of positieve feedback

Het proces blijft zichzelf dan stimuleren.

Hormonen

• Het zijn signaalmoleculen
  
• geven alleen een reactie als zij kunnen binden aan de receptoren van/op doelwitcellen
  
• Ze werken langdurig
  
  
• Belangrijk voor het instand houden van de homeostase

Hormonen 

• Afgegeven door een endocriene klier
• De concentratie hormonen heet de hormoonspiegel

Basisstof 2

Hormonale regulatie

De hypofyse

• Ligt tussen de twee hersenhelften in, grootte van een erwt
• Geeft veel verschillende hormonen af
• Hypofyse wordt aangestuurd door de hypothalamus
• Heeft een voor- en achterkwab

Hypofyse en hormonen

Je ziet de voorkwab en de achterkwab van de hypofyse. Je ziet welk hormoon de hyofyse afgeeft en welk orgaan dit hormoon aanstuurt. Soms heeft dit hormoon direct een functie (zoals het groeihormoon) en soms stimuleert een hormoon een orgaan tot de afgifte van weer een ander hormoon (zoals de schildklier) 

De schildklier

• Aansturing vanuit de hypofyse door het schildklier-stimulerend-hormoon (TSH)
• Maakt zelf het schildklierhormoon (thyroxine)

Invloed van thyroxine

• Bij een teveel aan thyroxine verhoogt de stofwisseling --> gevolg is altijd warm, gewichtsafname, rusteloos
• Bij een tekort aan thyroxine neemt de stofwisseling af --> gevolg is dat je het koud hebt, aankomt in gewicht en vermoeid bent.
• Een langdurig tekort tijdens de ontwikkeling kan leiden tot geestelijke en lichamelijke achterstand

Schildklier past zich aan

• Bij een tekort probeert het lichaam de productie van thyroxine te verhogen door de schildklier te vergroten (struma/krop). Dit kan ook ontstaan door een tekort aan jodium in de voeding
  

Eilandjes van Langerhans

• Liggen in de alvleesklier
• Maken insuline en glucagon
• Beide hormonen regelen
  het bloedglucosegehalte
• Een tekort aan insuline of
  ongevoeligheid voor dit hormoon
  leidt tot suikerziekte

De bijnieren

• Liggen op de nieren
• Maken het 'snelle' hormoon adrenaline
• Betrokken bij de acties die nodig zijn bij gevaar
• (Vechten, vluchten of verstijven)

Welke hormonen horen bij welk orgaan: Oestrogeen

1. Lever
2. Darm
3. Teelballen
4. Eierstokken

Welke hormonen horen bij welk orgaan: Insuline

1. Lever
2. Hypofyse
3. Alvleesklier
4. Galblaas

6.3: Het zenuwstelsel

Verdeeld in het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel

Centrale zenuwstelsel:

Grote en kleine hersenen, hersenstam en ruggenmerg

perifere zenuwstelsel: zenuwen

Het zenuwstelsel

• Speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van gedrag
• Dankzij het zenuwstelsel kunnen wij snel reageren op onze omgeving
• Dankzij zintuigen wordt een prikkel      omgezet in een impuls.
• De hersenen verwerken dit impuls en sturen een impuls naar je spieren 

Een prikkel is een invloed vanuit het milieu op een organisme. Een voorbeeld is het voelen trillen van je telefoon of het ruiken van lekker eten

Een impuls is een elektrisch signaal dat doorgegeven kan worden via de zenuwcel. Het elektrische signaal ontstaat door een verschil in lading tussen de binnen en buitenzijde van het membraan. 

Een spier of klier kan een taak uitvoeren door gecontroleerd samen te trekken.  In de hotspot bij prikkel noemde ik het voelen trillen van je telefoon of het ruiken van iets lekkers. Een reactie is dus het het checken van je telefoon of het beginnen met kwijlen

Werking van prikkel tot handeling

1. Er is een prikkel (lekkere mandarijn, sterke geur).
2. De prikkel neem je waar met je neus
3. Het reukzintuig zet de prikkel om in een impuls
4. Impuls gaat naar de hersenen via de zenuw voor verwerking
5. Nieuw impuls gaat via de zenuw naar de speekselklieren voor speekselproductie
6. Nieuw impuls gaat via de zenuw naar spieren voor het pakken van een partje

Vaktaal 

• Zintuigcellen noemen we een receptoren
  
  
• Zenuwcellen noemen we conductoren
  
  
• Spieren en klieren noemen we effectoren 

Bouw zenuwcel

In de basis is elke zenuwcel gelijk

• Bij de dendrieten komt een impuls binnen
• Via een axon wordt een impuls verstuurd.

Zenuwcellen

• In het cellichaam bevinden zich de celkern en alle organellen
• De axon is geisoleerd van andere axonen door de myelineschede

De myelineschede wordt gevormd door de cellen van Schwann die om de axon heen gerold liggen. Op deze manier is de axon geisoleerd van andere axonen; belangrijk om kortsluiting te voorkomen.  De cellen van Schwann liggen niet strak tegen elkaar maar laten een beetje ruimte over tussen de cellen. Dit is handig voor een snelle signaaloverdracht. Het elektrische impuls kan nu namelijk 'springen'.

Zenuwcellen

Op het einde van de axon zitten 'olifantenpootjes'. Dit zijn de vertakkingen die aansluiten op een volgende zenuwcel of op een spier/klier. We noemen deze olifantenpootjes ook wel synapsen.

Werking synaps

1. Blaasjes met neurotransmitters (signaalstof) versmelt met celmbraan als er een impuls aankomt
2. Neurotransmitter komt vrij in synaptische spleet
3. Neurotransmitter bindt aan receptor van doelwitcel en geeft de 'boodschap' door

Typen zenuwcellen

Gevoelszenuwcellen: Geleiden van impulsen van een zintuig naar het centrale zenuwstelsel

Schakelcellen: Geleiden impulsen binnen het centrale zenuwstelsel

Bewegingszenuwcellen: Geleiden impulsen van het centrale zenuwstelsel naar de spieren en klieren

Heeft vaak één lange dendriet en een korte axon. Het cellichaam van een gevoelszenuwcel ligt buiten het centrale zenuwstelsel

Liggen in zijn geheel in het centrale zenuwstelsel en geven impulsen door van gevoelszenuwcellen naar bewegingszenuwcellen. Ook geven ze impulsen door aan elkaar, dus van schakelcel naar schakelcel

He cellichaam van een bewegingszenuwcel ligt in het centrale zenuwstelsel. De dendrieten van deze cel zijn kort van de axon is lang

Typen zenuwen

Gevoelszenuw: Bestaat uit alleen maar uitlopers van gevoelszenuwcellen

Bewegingszenuw: Bestaat uit alleen maar uitlopers van bewegingszenuwcellen

Gemengde zenuw: Bestaat uit uitlopers van gevoels- en bewegingszenuwcellen.