T5BS4/5 Dominante en recessieve allelen/mutaties

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Basisstof 4/5

Dominant/recessief

Mutaties

Doelen

• Je kunt omschrijven wat dominant en recessief betekent.
• Je weet wat een mutatie is en welke gevolgen dit kan hebben.
• Je weet wat mutagene stoffen zijn en wat een mutant is.
• Je weet hoe kanker kan ontstaan.

Dominant - Recessief

Voor iedere eigenschap heb je twee allelen. Slechts één hiervan komt tot uiting in het fenotype. Welke tot uiting komt is afhankelijk van welk allel dominant is en welke recessief. 

Erfelijke eigenschappen geef je aan met letters. Je mag deze letter zelf kiezen, maar er moet een duidelijk verschil zijn tussen hoofdletter en kleine letter.

Dominant gen

Dominant gen = Een gen dat altijd tot uiting komt in het uiterlijk 

Het dominante gen geven we aan met een hoofdletter.

Vb. ogen

De bruine kleur van je ogen is dominant

Het wordt dan aangegeven met B

Recessief gen

Recessief gen = komt alleen tot uiting in het uiterlijk als er geen dominant gen aanwezig is. 

Recessief gen wordt aangegeven met een kleine letter

Vb. Ogen

Blauwe kleur van je ogen is recessief 

Het wordt dan aangegeven met b

Dominant of Recessief?

• B=gen voor bruine ogen
• b=gen voor blauwe ogen

Mutaties

Bij de celdeling kan DNA beschadigd raken. De informatie over de erfelijke eigenschappen is dan veranderd.

Dit heet een mutatie, er is dan 1 of meerdere genen gemuteerd.

Als deze mutatie te zien is in het fenotype dan noem je het organisme een mutant.

Mutaties

Als een mutatie voorkomt in 1 lichaamscel heeft dat weinig invloed.

Komt een mutatie voor in een geslachtscel heeft dit veel invloed.

Mutaties

Sommige mutaties zijn onschadelijk, sommige zijn schadelijk en sommige geven juist een voordeel.

Als de mutatie onschadelijk is of een voordeel geeft word deze vaak doorgegeven aan de nakomelingen. Daardoor krijg je meer variatie in genotypen.

Mutagene invloeden

Sommige stralingen of stoffen zorgen ervoor dat er meer mutaties in het lichaam ontstaan.

Bijvoorbeeld: UV straling/röntgenstraling of sigarettenrook/asbest

Mutant

Mutatie in een lichaamscel is niet zichtbaar in het fenotype

Mutatie in een bevruchte eicel is meestal wel zichtbaar

Mutatie zichtbaar--> mutant

mutatie in lichaamscel / mutatie in geslachtscel

Kanker

Soms vinden mutaties plaats in genen die de celdeling regelen.

Hierdoor kunnen cellen zich ongeremd gaan delen, dit zorgt voor een gezwel(tumor).

Als de tumor snel groeit spreek je van kanker.

mutagene stoffen kunnen kankerverwekkend zijn. 

Kanker

gezwel: cellen die zich snel en ongeremd gaan delen

goedaardig: verstoord de bouw van andere weefsels niet

kwaardaardig: verstoord de bouw van andere weefsels wel

uitzaaiing (metastase): kwaad-aardige cellen verplaatsen zich via bloed of lymfe

Mutant

Mutageen

Metastase

Gemuteerde cellen

Mutatie die te zien is in het fenotype

De bloodstelling aan bepaalde stralingen of chemische stoffen

Uitzaaiing cellen

Plotselingen verandering in het genotype

Uit welke stof bestaan chromosomen?

1. DNA
2. Genen
3. Mutaties
4. Draden

Als je langdurig in de felle zon ligt, komen in je lichaam meer mutaties voor.

1. juist
2. onjuist

Door geslachtelijke voortplanting en door mutaties ontstaan steeds nieuwe genotypen.

1. juist
2. onjuist

Variatie in genotypen
Wat is waar?

1. Ontstaan door verandering in het fenotype
2. Ontstaan in de nakomelingen door geslachtelijke voortplanting

Wat hoort bij reductiedeling?

1. Meiose
2. De chromosomen worden gesplitst
3. 46 chromosomen wordt 23
4. Mitose

Welke cellen hebben geen paren chromosomen maar enkele chromosomen in de celkern?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen

Hoeveel chromosomen bevat cel 6?

1. 23
2. 22
3. 46
4. 44

Bij de mitose ontstaan nieuwe cellen die..........

1. Een ander aantal chromosomen heeft
2. Het zelfde aantal chromosomen heeft