7.1 De verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

h2 les 1

Pruiken en revoluties

7

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

 1 - de verlichting

Reformatie

Verlichting

Democratische revoluties

Industrialisatie

Wetenschappelijke revolutie

Humanisme

Renaissance

Sociale kwestie

Door de tijd

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

In deze presentatie leer je:

• Je kunt de denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst, economie en sociale verhoudingen uitleggen.

h2 les 1

Oriëntatiekennis

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Bestudeer blz. 76/77 en 82/83. Beantwoord vervolgens onderstaande vraag.

Leg uit in welk opzicht de verlichte denkers een stap verder gingen dan de denkers uit de wetenschappelijke revolutie.

• De Verlichting was in vergelijking met de wetenschappelijke revolutie van de zeventiende eeuw een stap verder omdat onderzoek en rationeel denken zich uitbreidden van de natuur naar de menselijke samenleving: naar politiek, en naar sociale en religieuze verhoudingen. Bovendien ontstond nu het geloof dat met rationeel denken alle problemen zouden kunnen worden opgelost; er was dus veel optimisme over de toekomst.

h2 les 1

Oriëntatiekennis

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Bestudeer 82/83. Beantwoord vervolgens onderstaande vraag.

2 Beschrijf de verlichte denkbeelden in sociaal opzicht.

3 Beschrijf twee verlichte denkbeelden in politiek opzicht: volkssoevereiniteit en scheiding van staatsmachten.

4 Leg uit welke houding verlichte denkers in religieus opzicht bepleitten.

h2 les 1

Rationalisme en optimisme

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Na de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw, meenden ontwikkelde mensen in de 18e eeuw dat kennis en verstand de mensheid hielp om van de 'duisternis' naar het 'licht' te komen.

Duisternis = onwetendheid, domheid en intolerantie.

licht = kennis, inzicht en verdraagzaamheid.

Er ontstond optimisme over de mogelijkheid om met de rede (het verstand) alles te begrijpen en te verbeteren. 

Manier van denken die was ontstaan met de wetenschappelijke revolutie zorgde nu voor het idee dat de mens in staat was een betere wereld te creëren. Deze manier van denken noemen we de 'verlichting'.

Wat wordt er bedoeld met de 'verlichting'?

h2 les 1

Rationalisme en optimisme

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

De verlichting -  filosofische stroming, gebaseerd op rationalisme - logisch nadenken

Rationeel optimisme - geloven in vooruitgang, wereld beter begrijpen door: observeren, experimenteren, logisch nadenken

Verspreiden kennis - tegen domheid, bijgeloof

• Vrijheid - denken vraagt om vrijheid
  
• gelijkheid - alle mensen zijn gelijk
  
• godsdienst is persoonlijk

Wat wordt er bedoeld met de 'verlichting'?

h2 les 1

De verlichting - godsdienst

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Onder verlichters bestonden veel verschillende ideeën over godsdienst.

Atheïsten en Deïsten.

God als horlogemaker (Voltaire) - God heeft de wereld geschapen en vanaf dat moment laten lopen volgens de mechanismen van de schepping.

De meeste verlichters waren het eens dat godsdienst iets persoonlijks was. Zij waren tegen het idee dat slechts één geloof moest worden toegestaan. Het was niet de taak van de kerk om te bepalen hoe mensen moesten geloven.

Je kunt de denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst, economie en sociale verhoudingen uitleggen.

h2 les 1

In de 18e eeuw bestond er in de meeste Europese landen nog een standensamenleving, met ongelijke sociale verhoudingen.

Ongelijkheid tussen mensen was de norm.

De verlichters vonden dat dit anders moest en streefden naar gelijkheid.

Voltaire - in de gevangenis wegens beledigen edelman

Rousseau - ieder mens hetzelfde, alleen opvoeding zorgt voor verschillen.

Kant - voorstander vvmu en drukpers. Vond dat mensen zelf na moesten denken. Kan alleen als men voldoende vrijheid heeft. De overheid mag niet bepalen wat de burger moet denken.

De verlichting - sociale verhoudingen

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Je kunt de denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst, economie en sociale verhoudingen uitleggen.

Ideeën over vrijheid en gelijkheid lijken in onze samenleving vanzelfsprekend. Dat komt dus door de invloed die de verlichting heeft gehad.

h2 les 1

• Vrijheid en gelijkheid
  
• Volkssoevereiniteit - macht ligt bij volk
  
• Sociaal contract - volk mag vorst afzetten bij falen
  
• Trias Politica - macht moet worden verdeeld
  

"Alle mensen worden naakt geboren"

De verlichting - politiek

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Je kunt de denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst, economie en sociale verhoudingen uitleggen.

h2 les 1

Onderzoek naar het menselijk lichaam had aangetoond dat mensen biologisch gelijk waren. Als mensen biologisch gelijk waren geschapen door God, hoorden ze dan niet ook dezelfde rechten/vrijheden te hebben?

Is het volgende politieke idee dan nog wel aanvaardbaar?

"Koningen hebben hun macht ontvangen van God en hebben daarom het recht (alleen) te heersen" - absolutisme

Daar dachten de verlichtingsfilosofen over na. Zij kwamen tot de volgende conclusie.

De verlichting - politiek

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Je kunt de denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst, economie en sociale verhoudingen uitleggen.

h2 les 1

Het natuurrecht

De verlichting - politiek

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Je kunt de denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst, economie en sociale verhoudingen uitleggen.

Veel filosofen uit de verlichting bestreden het absolutisme 

Waar moet de macht liggen? 

De mens heeft 'van nature' bepaalde grondrechten; de natuurrechten. Mensen zijn gelijkwaardig en je mag niet handelen in het nadeel van een ander. In de vroege 'eenvoudige' tijden leefde de mens in een 'natuurtoestand'. Aan deze natuurtoestand kwam een einde toen de bevolking begon te groeien en er regeringen kwamen om de samenleving te organiseren. 

h2 les 1

De verlichting - politiek

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

De mens heeft 'van nature' bepaalde grondrechten; de natuurrechten. Mensen zijn gelijkwaardig en je mag niet handelen in het nadeel van een ander. In de vroege 'eenvoudige' tijden leefde de mens in een 'natuurtoestand'. Aan deze natuurtoestand kwam een einde toen de bevolking begon te groeien en er regeringen kwamen om de samenleving te organiseren. 

Het volk maakt vrijwillig afspraken met de heerser = sociaal contract

Heerser maakt wetten en dwingt deze af, volk doet afstand van natuurlijk recht om zelf beslissingen te nemen. In ruil voor goed bestuur heerser. Zo niet dan heeft volk het recht om heerser af te zetten.

Verlaten natuurtoestand is slecht. Heerser maakt misbruik van positie. Directe democratie is beter. (participatie)

Bij een goede versie van sociaal contract is men 'samen' opzoek naar beste oplossing voor iedereen = algemene wil

h2 les 1

Je kunt de denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst, economie en sociale verhoudingen uitleggen.

 

In grote lijnen volgeling van Locke. Hield zich voornamelijk bezig met hoe een regering het beste kon worden vormgegeven om corruptie en machtsmisbruik te voorkomen. Hij was een groot bewonderaar van de Atheense democratie en was daarom ook voorstander van actieve burgers.

Om machtsmisbruik tegen te gaan is het belangrijk dat elke macht gecontroleerd wordt. Montesquieu komt daarom met een uitvoerende, wetgevende en controlerende macht. De uitvoerende macht kan het beste een koning zijn. 

De verlichting - politiek

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Trias Politica: Montesquieu

h2 les 1

De verlichting - politiek

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Trias Politica: Montesquieu

h2 les 1

Smith geloofde dat de mens handelt uit eigenbelang. De mens heeft altijd zijn eigen welzijn voor ogen, en doet zijn best zoveel mogelijk rijkdom en aanzien te vergaren.

Dat is geen probleem omdat de mens op deze manier niet alleen zichzelf vooruit helpt, maar ook de maatschappij; het starten van een eigen bedrijf zorgt voor werkgelegenheid en producten die anderen willen.

De markt moet groot en open zijn. Overheid moet zich niet bemoeien met de markt. Een grote en open markt zorgt voor concurrentie en dus specialisatie. Zo kan het individu doen waar hij goed in is. Producten worden beter, prijzen scherper. 

Smiths ideeën over de vrijemarkteconomie gelden nog steeds als uitgangspunt voor veel liberale regeringen. 

De verlichting - economie

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Vrije markt: Adam Smith

Je kunt de denkbeelden van de Verlichting op het gebied van politiek, godsdienst, economie en sociale verhoudingen uitleggen.

Wat was de verlichting?

• Een filosofische stroming die uitging van het rationalisme. De verlichters geloofden dat door logisch redeneren uiteindelijk alle problemen in de wereld op te lossen waren.

Noem de vier belangrijkste uitgangspunten van de verlichting en leg elk uitgangspunt kort uit.

1. Rationeel optimisme
2. Verspreiding van kennis
3. Vrijheid
4. Gelijkheid

Vragen

KA 27 - Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.