8.5: Sociaal gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5

Thema 6 Waarneming en gedrag

Basisstof 5

Sociaal gedrag

Vandaag

Uitleg basisstof 5 - waarom eerst deze?

Puntjes op de i - Theoretisch kader
Waarom eerst een theoretisch kader en dan pas naar Blijdorp?

Leerdoelen en begrippen B6

• De functie van verschillende vormen van sociaal gedrag kunnen uitleggen
  
• Het verband tussen sociaal gedrag en overlevingskansen uitleggen

Begrippen

sociaal gedrag, signalen, communiceren, geritualiseerd gedrag, balts, bronst, territoriumgedrag, dreiggedrag, overspronggedrag, conflictgedrag, rangorde, pikorde, imponeergedrag, verzoeningsgedrag, staten/statenvorming

Sociaal gedrag

Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar.

Handeling van het ene individu is de prikkel voor een (volgende) handeling van een soortgenoot.

Handelingen bij sociaal gedrag >  signalen

Voor informatieoverdracht tussen soortgenoten (communicatie)

Baltsgedrag

Doel: voortplanten met eigen soort, ze zijn soortspecifiek. 

Door balts neemt....

• Motivatie voor paring (voortplantingsdrang) toe 
• Agressie tussen partners af
  
  Voorbeeld agressie-gedrag: afwisselend aanvallen en vluchten bij zigzagdans van Stekelbaarsjes. Ook voedingsgedrag bij balts van stekelbaarsjes zichtbaar, bv. eten geven aan partner.

biologiepagina.nl

Geritualiseerd gedrag

De handelingen bij de balts worden vaak overdreven, omgevormd en/of versneld uitgevoerd, zodat ze een signaalfunctie krijgen

Bronst = de bereidheid tot paren bij zoogdieren

Leefwijze

• Solitair: Alleen tijdens de balts en de paring samen. Broedzorg ligt vaak bij één van de ouders.

• Samen: paartjes voor één of meer seizoenen, soms zelfs monogaam. Sommige vissoorten, veel vogelsoorten en enkele zoogdieren 

• Leven in groepen zie je veel bij insecten, vissen, vogels en zoogdieren

Territoriumgedrag

• Mannetje verdedigt het gebied tegen binnendringende soortgenoten.
  
  
• Zekere hoeveelheid voedsel of ruimte wordt veiliggesteld.
  
  
• Vermindert conflicten tussen soortgenoten.
  
  
• Dreiggedrag op de grens.

Conflictgedrag

Een conflict ín het dier zelf.

Wanneer meerdere gedragssystemen tegelijkertijd opgewekt worden > conflict tussen gedragssystemen. 

Een menging van gedragssystemen wordt zichtbaar.

Conflictgedrag - ambivalent gedrag

Afwisselend of gelijktijdig gedragselementen uit twee tegengestelde gedragssystemen.

Voorbeeld: dreighouding van stekelbaarsmannetje (vluchten en aanvallen)

Conflictgedrag - omgericht gedrag

Het gedragselement richt zich niet op de oorzaak maar op iets heel anders.
 

Bijvoorbeeld bij agressie: met deuren slaan, op iets slaan.

Conflictgedrag - oversprong gedrag

Een gedragselement uit een ander gedragssysteem wordt  geuit. 

Voorbeelden: eten, wassen, interesse tonen in een totaal ander object, bij mensen: op het hoofd krabben.

0

Cooperatie: samenwerking

Tussen organismen van dezelfde soort.

Tussen organismen van verschillende soorten.

Rangorde

• Imponeergedrag:
  Zich zo groot en indrukwekkend mogelijk maken. Vaak door dominant mannetje
  
  
• Verzoeningsgedrag
  Tegenover het dreiggedrag van dominante mannetje.
  Signaal dat de agressie van dominante mannetje doet afnemen.

0

0

Statenvormende insecten

• Sterke taakverdeling binnen grote populaties van insecten.
  
  
• Ondersteunend voor de populatie.

0

Lesafsluiter

biologiepagina.nl

Controleer ook je leerdoelen!

• De functie van verschillende vormen van sociaal gedrag kunnen uitleggen.
• Het verband tussen sociaal gedrag en overlevingskansen uitleggen.

• Ken je de begrippen? Oefen de Flitskaarten.

• Check de leerdoelen met Test Jezelf.