Reformatie

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

De Reformatie

De ContraReformatie

Hoe ontstond de protestantse kerk en hoe werd deze beïnvloed door het humanisme?

Leerdoelen

1- de Reformatie situeren in tijd en ruimte.

2- Maarten Luther herkennen.

3- de ideeën van Maarten Luther benoemen en verklaren.

4- het belang van die ideeën binnen de maatschappelijke context verklaren.

5 - analyseren of Luther de bedoeling had om een nieuwe kerk te stichten

6 - de chronologie van het ontstaan van de gereformeerde kerk benoemen

7 - de invloed van het humanisme op het protestantisme verklaren

8- het belang van de boekdrukkunst verklaren.

9 - uitleggen welke motieven de rijksvorsten in het Heilig Roomse Rijk hadden om Luther te steunen

10 - predestinatieleer van Calvijn verklaren en uitleggen welke stereotypen hieruit voortvloeien

1054: Oosters Schisma

• Patriarch van Constantinopel accepteert het gezag uit Rome niet
  
• Oosters Schisma is het gevolg
  
• Katholiek en Grieks-Orthodox zijn gescheiden

We zagen net het Oosters Schisma (jaartal:             )

Weet je nog welke 2 takken in het christendom daarmee ontstonden?

Oosten:                                    Westen: 

In de 16e eeuw vond opnieuw een scheuring plaats in de kerk. We spreken van de reformatie. Dit betekent.....

Omwille van een aantal wantoestanden in de kerk kwam er steeds meer kritiek op de Rooms-Katholieke kerk. Uiteindelijk leidde dit tot de afscheuring van een aantal nieuwe stromingen binnen het geloof. Deze hebben de verzamelnaam protestantisme gekregen.

1054

1345

1789

Orthodoxe kerk

Katholieke kerk

Islamitische kerk

Calvijn & Luther

Calvijn

Luther

Waar verspreidde het lutheranisme zich vooral?

Waar werd het Calvinisme populair?

Wat betekent Memento Mori?

1. Denk eraan dat je gaat sterven: fuif hard
2. Denk eraan dat je gaat sterven: leef volgens de regels van de kerk
3. Pluk de dag: fuif hard
4. Pluk de dag: leef volgens de regels van de kerk

Middeleeuwen: memento mori

De 14e en 15e eeuw was een periode van onrust: oorlogen, hongersnoden en pestepidemies zorgden voor een voortdurende angst voor de dood en het laatste oordeel van God. 

Katholieke kerk (1)

• Christelijke kerk

• Staat onder leiding van de Paus in Rome (vandaar ook wel: Rooms-Katholieke Kerk)

• Hiërarchisch: er is een duidelijke leider en indeling van macht

• De mis (kerkdienst) en de Bijbel zijn in het Latijn

Katholieke kerk (2)

• Er staan beelden in de kerk

• Deze beelden (van bijvoorbeeld heiligen) worden soms ook vereerd

• Ook relieken (overblijfselen van heiligen) worden vereerd

• Er zijn magische handelingen en rituelen, zoals: wijn/bloed en brood/lichaam

De kerk buit angst uit

Mensen trachten wanhopig zich van een plaatsje in de hemel te verzekeren door  boetedoening, heiligen vereren, bedevaarten, processies,... De macht van de kerk groeide en de kerk maakte meer en meer misbruik van het blinde geloof.

Hoe beïnvloedden de humanisten het denken in deze periode?

humanisme

De humanisten waren wetenschappers die de mens weer in het middenpunt (dus centraal) plaatsten. Het waren zelfstandige, kritische denkers die probeerden op een rationele (dus door er goed over na te denken) manier de samenleving beter te maken. 

Daarbij bestudeerden de humanisten allerlei teksten uit de klassieke oudheid

Erasmus; een echte humanist

Desiderius Erasmus van Rotterdam

• *28 oktober 1466, Rotterdam + 12 juli 1536, Basel
• Erasmus was een humanist: iemand die de klassieke literatuur en cultuur bestudeerde.
• Vertaalde de bijbel van Grieks naar Latijn en ontdekte veel fouten in de oude versie
• Een van de eersten die echt kritiek had op de katholieke kerk (hij was niet tegen de kerk!)
• schrijver van Lof der Zotheid: kritiek op de samenleving

Maar er waren nog critici: zie taak Bookwidgets

Maar hoe verliep het zielenheil van de kerk?

Laat ons beginnen bij de kerkvader – de paus.

Voorbeeld: Paus Alexander VI, beter bekend als Rodrigo Borgia

Oom: Paus Calixtus III – verkreeg op jonge leeftijd een kardinaalspositie in de kerk.

Hij kocht bij de dood van zijn oom met ‘schenkingen’ de andere kardinalen om.

Maîtresses – beroemdse zijn Vannozza dei Cattanei met wie hij 4 kinderen had – hij zou in totaal ongeveer 8 buitenechtelijke kinderen gehad hebben

Lag ook steeds in ruzie – De borgia’s worden in geschiedschrijving dikwijls als de voorlopers van de maffia geportretteerd.

Toch moeten we dit in zijn context zien – de stadstaten werden dikwijls gerund door enkele voorname families, rivaliteit was normaal (denk aan Shakespeare Romeo en Juliet) – hier waren de kibbelende families de Borgia’s, de Orsini’s, de Sforza’s en Della Rovere.

Geen populaire paus, zou ook vergitigd geweest zijn en volk zou gedanst hebben van vreugde.

Weinig bronnen, veel achterklap

Bacchanalen

Incestrelatie met dochter Lucretia

Maar ook: goede diplomaat (wereldlijke leider), stichtte 4 universiteiten, bevorderde boekdrukkunst (maar censuur): Renaissencepaus.

Maar: ook altijd geld tekort! Luxe, weelde, omkoping,… kost geld. Kerk werd gezien als de melkkoe om dit allemaal te financieren.

De geloofsbeginselen (celibaat, armoede, vroomheid,…) werden niet nageleefd.

Dit is het voorbeeld van de leider? Wat denk je dat de lagere clerici gaan doen?

Volgen het voorbeeld

Ongenoegen groeit bij de mensen, maar tegelijk ook grote angst.

2 filmfragmenten.

Noteer wat Luther tegenkomt bij het betreden van Rome 08:30 min

2. Los vragen op bij filmfragment 31:25

Hoewel het verschijnsel aflaat een strikt godsdienstige oorsprong had, was het al snel verworden tot een efficiënt instrument van de kerkelijke autoriteiten om de gelovigen geld uit de zak te kloppen. De verkrijging van een aflaat had volgens de toen wijdverbreide opvatting tot gevolg dat de zondige gelovige na zijn overlijden strafvermindering zou ontvangen. De strafvermindering werduitgedrukt in de tijd die zou worden afgetrokken van de periode die de zondaar bij wijze van boetedoening in het vagevuur moest doorbrengen. Ook was het op speciaal verzoek mogelijk dat de gelovige de aflaat bestemde voor een overledene die zich in het vagevuur bevond. Vanuit strikt theologisch standpunt was het voor de verkrijging van een aflaat noodzakelijk dat de gelovige eerst zijn zonden ten overstaan van een priester biechtte, berouw toonde en absolutie verkreeg. Daarnaast kon hij ‘vrijwillig’ een geldbedrag geven voor een vroom doel, maar strikt theologisch gezien was dit niet noodzakelijk voor de vergeving van de zonden. Hoewel dit laatste ook altijd de officiële kerkelijke leer bleef, ontstond in de praktijk al snel de, theologisch onjuiste, opvatting dat aflaten voor louter geld verkrijgbaar waren. Aflaatkramers (ook wel: questierders) speelden handig in op de opvattingen die bij het gelovige volk dienaangaande heersten

Spotprent - Anonieme prent naar aanleiding van de handel in aflaten, circa 1550. Links bevinden zich de paus, drie kardinalen en een bisschop met aan hun voeten enkele pauselijke bullen. Rechts staan geestelijken, onder wie Luther. Zij kunnen geen waardering opbrengen voor de aangeboden aflaatbrieven. Stichting

Wat was het vagevuur?

Wat waren aflaten?

Waarvoor diende het geld dat door Tetzel werd verdiend met de verkoop van aflaten?

Spotprent aflatenverkoop

Welke figuren onderscheiden we aan de linkerkant?

Hoe herken je deze?

Wat houden ze vast?

Wie staat er aan de andere kant?

Wat zie je daar op de achtergrond?

Vergelijk de positie van beide groepen

Wat wil de tekenaar van de spotprent vertellen?

Spotprent aflatenverkoop

Welke figuren onderscheiden we aan de linkerkant?

Geestelijken

Hoe herken je deze?

Aan hun attributen

Wat houden ze vast?

Een hengel met aflaten

Wie staat er aan de andere kant?

Leken: niet-geestelijken (van de 3e stand)

Wat zie je daar op de achtergrond?

Kerk en een kelk (religieuze symbolen)

Vergelijk de positie van beide groepen

De geestelijken staan hoger dan de leken - er is een afgrond

Wat wil de tekenaar van de spotprent vertellen?

De paus hengelt met aflaten om de leken binnen te halen en zij happen toe

2. De Reformatie: Luther

Maarten Luther was een Duitse monnik (1483 - 1546)

Tijdens een  bedevaart naar Rome zag hij allerlei kerkelijke misstanden die volgens hem moesten veranderen. 

Deze kritiek op de kerk schreef hij in 1517 op in 95 stellingen

Deze daad gaat de geschiedenis in als het begin van de Reformatie

Samengevat –

Politiek: HRR is versnipperd rijk

Cultuur: Humanisme is aan opmars bezig (zucht naar Klassieke Oudheid + bronteksten) in combi met snelle verspreiding van de ideeën door boekdrukkunst

Geloof: kerk en wantoestanden

Enter Maarten Luther.

Woont in Wittenberg, Duitsland, HRR

*Augustijner monnik + leraar godsgeleerdheid aan de universiteit Wittenberg.

Pauselijke aflaatpredikers (opbrengst verdeeld tussen de paus en aartsbisschop) in buurt wittenberg

     1517: legende zegt hamert 95 stellingen tegen aflaten aan de deur van de slotkappel in Wittenbert: Start Reformatie

Deed hij het of deed hij het niet?

MAAK OPDRACHT 1 IN DE DIGITALE METHODE

1. Tegen welke wantoestand keert Luther zich hier uitdrukkelijk?

2. Wat volstaat volgens Luther om vergiffenis te krijgen?

3. Welk sacrament wordt dus overbodig?

4. Welke stelling bewijst dat Luther zich op dat moment nog niet expliciet tegen de paus keert?

1. Tegen welke wantoestand keert Luther zich hier uitdrukkelijk?

2. Wat volstaat volgens Luther om vergiffenis te krijgen?

3. Welk sacrament wordt dus overbodig?

4. Welke stelling bewijst dat Luther zich op dat moment nog niet expliciet tegen de paus keert?

Maak opdracht 2

Karel V

Keizer van het Duitse rijk

Maarten Luther

Vlucht naar Duitsland

Paus Leo X

Zet Luther uit de kerk en vraagt Karel V hem te doden

Chronologie

1. Erasmus schrijft lof der zotheid
2. Maarten Luther 95 stellingen
3. Maarten Luther verbannen uit de kerk
4. Maarten Luther weigert excuus te maken
5. Maarten Luther vogelvrij verklaart
6. Maarten Luther onderdak van Frederik van Saksen.
7. Begin Reformatie
   

Reactie van de kerk. 

Strijd tussen de kerk en Luther. 

• De kerk wil Luther oppakken. Ze zien hem als bedreiging (excommunicatie)
• Luther wordt opgepakt. 
• In de stad Worms moest Luther voor Keizer Karel V (streng gelovig) al zijn stellingen terugtrekken 
• Dat deed Luther niet. Gevolg: Edict van Worms: Karel V doet Luther in riksban.

Luther krijgt steeds meer steun. 

• Het volk in Duitsland en de Lage Landen (Nederlanden) was het wel eens met Luther. 
• Het volk dat zich aansluit bij Luther noemt zich Protestanten en zijn tegen de Katholieken.

Rijksdag van Worms

Een aantal vorsten in het Heilig Roomse Rijk steunen Luther (bv. de Rijksvorst van Saksen)

Waarom?

Bekijk de kaart van het H.R.R. Hoe zit het met het grondgebied ervan?

Wie heeft de macht in de verschillende delen?

Wat zal de Keizer proberen?

Waarom steunen sommige Rijksvorsten Luther?

Waarom kan je stellen dat Luther zijn doel niet heeft bereikt?

Een aantal vorsten in het Heilig Roomse Rijk steunen Luther. 

Waarom?

Bekijk de kaart van het H.R.R. Hoe zit het met het grondgebied ervan?

Enorm versnipperd

Wie heeft de macht in de verschillende delen?

De Rijksvorsten

Wat zal de Keizer proberen?

Centraliseren en alle macht naar zich toe trekken

Waarom steunen sommige Rijksvorsten Luther?

Om hun eigen macht te behouden - tegen de Keizer

Waarom kan je stellen dat Luther zijn doel niet heeft bereikt?

Het was niet zijn bedoeling om zich af te splitsen van de katholieke kerk, maar deze van binnenuit te hervormen. Op deze manier raakte het geloof nog verder versplintert. Dit was niet zijn bedoeling.

Protestantse kerk

• Christelijke kerk

• Er is geen duidelijke leider

• De mis (kerkdienst) en de Bijbel zijn in de volkstaal

• Geen beelden en/of verering van heiligen en relieken (is afleiding)

• Sobere handelingen

Gevolgen Reformatie 

• In het Heilige Roomsche Rijk (huidige DL) braken godsdienstoorlogen uit tussen de protestanten en de katholieken. Deze oorlogen eindigen in 1555 met de Vrede van Augsburg (voortaan wiens gebied, wiens gebed)
• De Rooms-Katholieke Kerk start de contrareformatie met als doelen het bestrijden van de protestanten en het verbeteren van de misstanden binnen de Kerk

Waarom heeft Luther succes?

• Door de uitvinding van de boekdrukkunst kunnen de teksten van Luther snel worden gekopieerd en verspreid.
  
• Luther wordt gesteund én beschermd door machtige Duitse vorsten.
• De ideeën (van eenvoud en soberheid) spreken veel arme gelovigen aan.
• Veel gelovigen zijn het niet eens met de aflaten: Luther durft er iets van te zeggen.
• Toegankelijkheid van de ideeën: Luther vertaalde de Bijbel in de volkstaal en verkondigt dat iedereen zelf de Bijbel moet lezen 

Invloed van het humanisme

Protestanten moeten zelf de Bijbel lezen en interpreteren

Dit is een uiting van individualisme op religieus gebied.

Dit zorgt ook voor een enorme versnippering bij de protestantse kerken

Welke uitvinding zorgde voor de grote verspreiding van de kritiek op de kerk?

1. Monnikenwerk
2. Printer
3. Boekdrukkunst
4. Drukpers

Wat betekent predestinatie?

Betekent dit dat het allemaal niet meer uitmaakt hoe je leeft?

1. Je bent uitverkoren, dus je kan je alles permitteren
2. Enkel door hard te werken en te slagen kan je tonen dat God je uitverkoren heeft

Mag je je voorbestemdheid tot de hemel tonen in de vorm van luxe?

1. Neen. Soberheid is de norm
2. Ja, Calvinisten leven in luxe

Calvijn en het calvinisme

Een andere hervormer was Johannes Calvijn.

Verschil met Luther:

• Volgens Calvijn stond vóór iemands geboorte al vast of hij naar de hemel of hel ging (predestinatieleer).
• Volgens Calvijn mocht je in opstand komen als de heerser niet het juiste geloof had
• Vanaf 1540 verspreidde het calvinisme (protestantse leer van Calvijn) zich vooral in de Nederlandse gewesten.

Maak opdracht 8 in de digitale methode

Luther

Calvijn

Stereotypen! Maak opdracht 9 en 10

Reformatie in de Lage Landen

Erasmus

Inspireert: 

Samenvattend...

1.wat lukt goed
2.wat moet je nog oefenen ...

Maarten Luther is het niet eens met de grote rijkdommen
van de Kerk en de geestelijken.

Op welke manier kwam de Kerk aan haar rijkdommen?

1. Mensen kochten hun zonden af met een aflaat.
2. Mensen handelden met de Kerk.
3. De Kerk veroverde rijke gebieden.
4. Mensen hadden medelijden met Kerk en gaven geld.

De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had

ontstaan:

- kritiek op de rijkdom van de kerk

- kritiek op de onzuiverheden van de kerk

- begon met Luther

-vorsten grepen deze gelegenheid om machtspositie te verstevigen

gevolgen:

- afscheiding protestanten

- veel verschillende soorten protestanten

- godsdienststrijd binnen bijv. het heilige Roomse Rijk.

- vrede van Augsburg

hoe te herkennen in bron/ vraag:

- kritiek op paus

- kritiek op rijkdommen kerk

- kritiek op aflaten en andere kerkelijke riten

- kritiek