Taalkundig ontleden herhaling (alleen theorie)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Overzicht taalkundig ontleden

Woordsoorten

Zelfstandig naamwoord (ZN)

Namen van zelfstandigheden

- Je kunt er een lidwoord voor zetten
- Je kunt er meestal enkelvoud of meervoud van maken

- Je kunt er meestal een verkleinwoord van maken

- Bijna alles met een hoofdletter is een ZN

Lidwoorden                                                  de, het, een

Hoort altijd bij een ZN dat erachter staat!

 

= Bepaald lidwoord
= blw
- de + het

Onbepaald lidwoord
= olw
- een
- als je het kunt uitspreken als 'n 

Er kan maar een iemand de winnaar zijn.

Is het een vogel of een vliegtuig?

Voorzetsel (VZ)

Woordjes die je vóór een LW en een ZN kunt zetten.

VZ
vanwege
tijdens
voor
door  

over            ...

LW
de
het
een

ZN
feest
dokter
kast
vriend
kooi            ...

+

+

"Feest" / "vogelkooi"
'te' voor een ww is altijd een VZ (Ik heb al een tijdje niets meer te eten.)

Bijvoeglijk naamwoord (BN)

Zegt iets over een ZN

- Staat direct vóór een ZN.                   
Het grote huis.
OF
- Staat als een naamwoordelijk deel van het gezegde
Hij is altijd erg vervelend.

Tip!

Denk er een ZN achter. Lukt dat? Dan is het een BN!

Persoonlijk voornaamwoord (PSV)

Duidt iets of iemand aan. Zorgt voor variatie in woorden.

ik

hen

jij

hem

we

zij

wij

ons

je

Het konijn is vandaag doodgegaan, ook al leek het zo gezond.

Twijfel je of het een PSV is? Vervang het door een naam! Kan dat? PSV!

Hij heeft heel goed zijn best gedaan vandaag.

(Mauro) heeft heel goed zijn best gedaan vandaag. 

mij

hij

jullie

het

u

ze

Bezittelijk voornaamwoord (BZV)

Staat altijd vóór het woord waar het bij hoort (vaak een ZN)!

hun

zijn

jouw

mijn

jullie

haar

uw

onze

je

Heb je tijdens onze vakantie mijn cadeau aan haar vriend gegeven?

Aanwijzend voornaamwoord (AV)

Staat altijd vóór het woord waar het bij hoort (vaak een ZN)!
Staat vaak in de plaats van een LW.

dergelijk

dergelijke

die

deze

dat

dit

dezelfde

zulk

zulke

                                     Deze mensen hebben altijd zulke kleren aan.
                                         av        zn                                        av         zn 

zo'n

Vragend voornaamwoord (VRV)

De vier VRV's: wie, wat, welk(e), wat voor (een)

- Staat vooraan een vraagzin.                   
  Welke boeken neem je mee naar school vandaag?
OF
- Je kunt ze vooraan een vraagzin zetten
   Kun je mij vertellen wat voor telefoon jij hebt?
   > Wat voor telefoon heb jij?

Bijwoord (BW)

Zegt iets over alles behalve over een ZN

WW

- Hij rijdt hard.

! Het afgesplitste deel van het ww is géén VZ, maar een BW ! (Ga ik door naar de 2e klas?)

BN

- Hij is erg aardig.

Ander BW

- Dat is een heel erg rode auto.

TIJD

- toen, ooit, gisteren, morgen, ....

PLAATS

- daar, ...

waarom, waarmee, wanneer, hoe, hoeveel, ....

Telwoorden

Telwoorden geven een hoeveelheid aan. Binnen de telwoorden zijn er verschillende onderscheiden te maken:

- Een hoofdtelwoord geeft een hoeveelheid aan; een rangtelwoord een volgorde. 

- Een bepaald telwoord geeft een exacte waarde aan; een onbepaald telwoord geeft niet aan hoeveel van iets het er precies zijn. 

Soorten telwoorden

	Bepaald	Onbepaald
Hoofdtelwoord	een, twee, drie, vier, vijf enzovoorts	veel, weinig, sommige, enkele, enige verschillende
Rangtelwoord	eerste, tweede, derde, vierde, vijfde, enzovoorts	middelste, laatste, zoveelste, hoeveelste

Voegwoorden 

Voegwoorden kunnen delen van zinnen, maar vooral ook zinnen aan elkaar 'voegen'. 

Als je met voegwoorden zinnen aan elkaar voegt, is er sprake van een samengestelde zin. 

Welk voegwoord je gebruikt, hangt af of je hoofd- of bijzinnen koppelt.

Voegwoorden

• Voegwoorden zijn een soort cement.
  
• Je kunt met voegwoorden zinnen aan elkaar plakken.

Nevenschikking voegwoorden
HZ + HZ 

• En
• Maar
• Dus
• Want
  
• of 
• (noch)

Onderschikking voegwoorden
HZ + BZ (bestaan er veel meer)

• Aangezien
• Als
• Dat
• Doordat
• Terwijl
• Toen
  

Actief of passief?

Als het onderwerp in de zin de handeling uitvoert, staat de zin in de bedrijvende of de actieve vorm. 
De glazenwasser wast de ruiten.

De ruiten worden door de glazenwasser gewassen. 

Als het onderwerp in de zin de handeling ondergaat, staat de zin in de lijdende of de passieve vorm. 

Actief of passief?

Als je een passieve zin wilt ombuigen in een actieve constructie, helpt vaak om de vraag ‘door wie’ te stellen. Zo vind je het onderwerp dat je kunt gebruiken voor een actieve directe zin.

Voorbeeld:

De afwas wordt razendsnel gedaan. Theo en Thea hebben haast.

Door wie wordt de afwas gedaan?
Door Theo en Thea.

Theo en Thea doen snel de afwas. Ze hebben haast.

Actief of passief?

In een passieve zin staat
een vorm van het werkwoord ‘worden’ of ‘zijn’ 

"De afwas wordt gedaan door Theo"
" Er is code rood afgegeven door het KNMI"

Bedrijvend en lijdend

Actief en passief = hetzelfde

Gebiedende wijs

Gebiedende wijs

Gebiedende wijs

• De gebiedende wijs wordt gebruikt om bevelen, aansporingen of verzoeken uit te drukken.
  
• De gebiedende wijs bestaat uit de ik-vorm.
  
  Ga nu naar huis!
  Maak je huiswerk!

Gebiedende wijs

Gebiedende wijs= bevel​

Er staat dan geen onderwerp in de zin​

Soorten werkwoorden 

De 3 werkwoorden die je moet kennen 

zelfstandig werkwoord 

hulpwerkwoord 

koppelwerkwoord

Je leert het hulpwerkwoord en het zelfstandig werkwoord herkennen en het telwoord benoemen.

Zelfstandig werkwoord

Wanneer een werkwoord in een zin de handeling aangeeft, dan is dat werkwoord een zelfstandig werkwoord. 

Het zelfstandig werkwoord is het belangrijkste werkwoord. 

Er staat altijd maar één zelfstandig werkwoord in een zin. (Vaak is het 't laatste werkwoord van de zin).

Hulpwerkwoord (HWW)

Een hulpwerkwoord is het hulpje van het zelfstandig werkwoord. 
Er kan altijd maar één zelfstandig werkwoord in een zin staan, maar
er mogen meerdere hulpwerkwoorden in een zin staan. 

Voorbeeld 1

Mijn zus wil graag leren tuinieren. 

Ik had gisteravond mijn huiswerk moeten maken. 

Hulpwerkwoord of zelfstandig werkwoord?

Soms zie je niet meteen of een werkwoord een zww of een hww is. Doe dan het volgende:

1. Onderstreep de persoonsvorm

2. Laat de persoonsvorm weg.

3. Maak een zin met de werkwoorden die over zijn.

4. Ga door tot je één werkwoord over hebt: dit is het zelfstandig werkwoord (zww).

Koppelwerkwoorden

- Alleen bij naamwoordelijke gezegde 

- 3 belangrijkste werkwoorden: zijn, worden, blijven 

- in totaal 9 werkwoorden

'zijn', 'worden', 'blijven', 'lijken', 'blijken', 'schijnen', 'heten', 'dunken' en 'voorkomen'.

Koppelwerkwoorden

Naamwoordelijk gezegde: 

Onderwerp is / was / zal iets zijn 

Voorbeeld:

De jongen is koning. 

Het proefwerk is moeilijk. 

Dat meisje wordt later tandarts.