3.6 Speciale manieren van overerving

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Genetica

Speciale manieren van overerving

Lesprogramma

• Huiswerk
• Leerdoelen
• Uitleg
• Vragen
• Nabespreken
• Huiswerk

Welke vragen van het huiswerk willen jullie dat ik bespreek?

leerdoelen

• Je kunt kruisingsschema's maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden. 
• Je kunt verklaren dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere overerving dan volgens de wetten van Mendel.

Multipele allelen

Bij deze variant van overerving is er sprake van meerdere allelen (dus meer dan 2) per gen.

Een voorbeeld hiervan zijn de bloedgroepen. 

Daar zijn 3 allelen bij betrokken, namelijk I^A, I^B en i.

I^AI^A en I^Ai --> bloedgroep A

I^BI^B en I^Bi --> bloedgroep B

I^AI^B --> bloedgroep AB

ii --> bloedgroep o

Een vrouw is voor de tweede keer getrouwd. Haar eerste echtgenoot had bloedgroep A en haar zoontje had type O. Haar tweede echtgenoot heeft type B en hun kind heeft type AB. Wat is het genotype van de vrouw?

Janna heeft bloedgroep A. Haar moeder heeft bloedgroep O. Samen met Joost heeft ze 3 kinderen. Joost heeft bloedgroep A en is heterozygoot. Welke bloedgroepen kunnen er voorkomen bij de kinderen?

1. Bloedgroep A en bloedgroep B
2. Alleen bloedgroep A
3. Bloedgroep A en bloedgroep AB
4. Bloedgroep A en bloedgroep O

Letale factoren

= Allel dat bij homozygote toestand niet levensvatbaar is.

Voorbeelden: 

• kuifkanaries  (letaal)
• dwergkonijnen (subletaal)

Verhouding 2:1 (letale factor telt niet mee)

Gekoppelde overerving

Letten op 2 eigenschappen/ genen tegelijk.

Waarbij de genen op hetzelfde chromosoom liggen.

Hierbij kan crossing over zorgen voor andere genotypen en fenotypen dan verwacht.

Gekoppelde overerving

Gekoppelde overerving zorgt er voor dat allelen die geen functionele relatie hebben (bijvoorbeeld oogkleur en hoog cholesterol gehalte) toch samen overerven.

NB. Door crossing kunnen er toch andere genotypen en fenotypen voorkomen dan verwacht.

Kruising van de P generatie

Groene erwten en dunne wortels

AABB

Gele erwten en dikke wortels

aabb

Fenotype

Genotype

P(arent) generatie

W

W

Kruising van de P generatie

Groene erwten en dunne wortels

AABB

100% 

Gele erwten en dikke wortels

aabb

100% 

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

P(arent) generatie

W

W

Kruising van de F1 generatie

Groene erwten en dunne wortels

Groene erwten en dunne wortels

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

F1 generatie

W

W

Resulteert in de F1 generatie

	AB
ab	AaBb

F(iliale)1 generatie

100% 

Grote planten met dunne wortels

Resulteert in de F2 generatie

	AB	ab
AB	AABB	AaBb
ab	AaBb	aabb

F2 generatie

3/4 heeft groene erwten en dunne wortels

1/4 heeft gele erwten en dikke wortels

W

W

Overerving die anders verloopt

• Niet alleen de celkern bevat DNA, ook de mitochondriën (de energiefabriekjes van de cel) bevatten DNA. Dit is het mitochondriaal DNA.
•  Mitochondriaal DNA erft over via eicellen. 
• De mitochondriën van de zaadcel dringen meestal niet de eicel binnen.

Nabespreken

• Je kunt kruisingsschema's maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden. 
• Je kunt verklaren dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere overerving dan volgens de wetten van Mendel.

Huiswerk

Leren: blz. 162 t/m 165

Maken: 66 t/m 74