20 & 21: Historische achtergrond 1700-1800

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

De Verlichting

Studiewijzer: zie ELO-studiewijzer, huiswerkopdrachten staan in studiewijzer!

Terugblik vorig jaar:

• Middeleeuwen
• Renaissance

Wat weet je nog van de middeleeuwen?

Wat weet je nog van de renaissance?

Wat weet je al over de Verlichting?

§ 20 Historische achtergrond

Europa:

• 17e en 18e eeuw: absolute monarchieën bepalen politiek​
• Eind 18e eeuw burgerij meer macht
• 18e eeuw welvarender dan 17e

Nederland:

• Republiek der Verenigde Nederlanden = Statenbond met Staten-Generaal aan het hoofd i.p.v. vorst
• Gewesten gaan veelal hun eigen gang

§ 20 Historische achtergrond

Nederland​

Vanaf tweede helft 18e eeuw ontstonden twee​

politieke stromingen:​

​

• Patriotten (meer democratie)​
  
• Prinsgezinden (aanhangers van stadhouders van Oranje)

§ 20 Historische achtergrond

Nederland:​

• Patriotten hulp van Franse revolutionairen​
  
• 1793 inval Fransen; stadhouder Willem V vlucht​
  
• 1795 Bataafsche Republiek ​
  
• 1 mei 1798 De eerste Grondwet (De Staatsregeling voor het Bataafsche Volk) wordt ingevoerd (scheiding kerk en staat, uitbreiding kiesrecht)

§ 21 De verlichting

• Cultuurstroming 16e en 17e eeuw: Renaissance
• Geestelijke stroming 18e eeuw: de Verlichting
• Enlightenment, Aufklärung, Siècle des Lumières

Door de inzichten die men op had gedaan in de Renaissance werd de wereld langzaam 'verlicht'.

1

Wetenschap

• Empirisme
• Rationalisme (> Tijdperk van de rede / Age of Reason)
• Natuurwetenschappelijke ontwikkelingen

2

Geloof

• Deïsme (God schiep universum, maar grijpt niet in)
• Voltaire: tolerantie

3

Politiek en economie

•  Trias politica: (Montesquieu 1689-1755) scheiding uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht
  
• Liberalisme: (Adam Smith 1723-1790) weinig overheidsbemoeienis met economie, marktmechanisme
  
• Opvoeding: (Rousseau 1712-1778) belangrijk Verlichtingsthema 

4

Optimisme

Idee van de Verlichting: de mens is in wezen goed en verkeerd gedrag komt voort uit gebrek aan kennis van het goede.

Maakbare samenleving

--> Groot belang: onderwijs en opvoeding

--> Gevolg: moralistische en didactische geschriften

5

Literatuur

•  In eerste instantie ook vaak didactisch: biedt lezers nieuwe rationele ideeën en opvattingen  
•  Nieuwe genres, bijv.:

1. kinderliteratuur
2. imaginair reisverhaal
3. encyclopedie

Dus: de eeuw van de rede

• Reactie op het dogmatische autoriteitsgeloof
• Modernisering van de samenleving: 
• individualisering
• secularisering 
• globalisering
• mensenrechten 

Andere benaming 18e eeuw->pruikentijd

Invloed op het nu

--> Is groot!

Scheiding van kerk en staat / inperking van macht van de vorst d.m.v. wetten / afschaffing van slavernij en lijfstraffen, scheiding van de drie machten, Amerikaanse en Franse revolutie / etc.

6

Zelfstandig:

Lees paragraaf 20 en 21 (p. 57-59)

Maak werkboek 21.2 (p. 19)

De Verlichting was een cultureel-filosofische en intellectuele stroming in Europa die ruwweg samenviel met...

1. de 16e eeuw
2. de 15e eeuw
3. de 17e eeuw
4. de 18e eeuw

Waarom heet de Verlichting zo?

De reformatie in de zestiende eeuw zorgde ervoor dat

1. men historische zaken minder ging waarderen
2. het individu belangrijker werd
3. meer mensen Rooms Katholiek werden
4. er meer beelden in de kerken kwamen

Welke van onderstaande termen horen alle drie bij de Verlichting?

1. theocentrisme, classicisme, modernisme
2. liberalisme, optimisme, tolerantie
3. existentialisme, empirisme, feodalisme
4. purisme, aforisme, antropocentrisme

Alle macht berust bij een vorst.

1. Absolutisme
2. Monarchie
3. Verlichting
4. Liberalisme

In deze eeuw beleefde men (in West-Europa) de grootste welvaart

1. 17e
2. 18e

Dit was in economisch opzicht de sterkste klasse in de 18e eeuw.

1. Adel
2. Boeren
3. Burgerij
4. Geestelijkheid

Van 1702 tot 1747 was er een 'stadhouderloos tijdperk'.

1. Waar
2. Niet waar

De ... streefden naar meer democratie.

1. Patriotten
2. Prinsgezinden

Het grondgebied van de ... monarchie besloeg o.a. Hongarije, Tsjechië, Slowakije, grote delen van Italië, Roemenië en België.

Uitroepen Bataafse republiek

Franse Revolutie

Jaartal tijdens
stadhouderloos
tijdperk

Fransen vallen Republiek binnen

1795

1789

1745

1793

Zelfstandig:

Lees paragraaf 20 en 21 (p. 57-59)

Maak werkboek 21.2 (p. 19)