Tijdvak 8 - Les I - Industriële Revolutie, sociale kwestie en modern imperialisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Havo 5 Geschiedenis

Tijdvak 8 - Les I

Terugblik
Bij welk kenmerkend aspect uit het tijdvak regenten en vorsten past deze bron?

Na de tijd van pruiken en revoluties komt het tijdvak .....

Tijd van regenten en vorsten gaat over de

1. 15e eeuw
2. 16e eeuw
3. 17e eeuw
4. 18e eeuw

Kenmerkend aspect 

de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving 

Wat is industrie?

de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving 

Omstreeks 1800 begin in Groot-Brittannië de industriële revolutie, een ingrijpende maar geleidelijke verandering van de nijverheid die sneller, grootschaliger en goedkoper ging produceren. Door verbeterde landbouwmethodes konden minder boeren meer voedsel produceren. Door de technologische vooruitgang werden ook de vervoersmogelijkheden ingrijpend verbeterd. Er ontstond een industriële samenleving, waarin meer dan de helft van de bevolking in de steden woonde en waarin industrie en diensten de belangrijkste beroepssectoren werden. De industrialisatie verspreidde zich in de tweede helft van de 19e eeuw naar andere Europese landen, de VS en Japan en in de 20e eeuw naar de rest van de wereld. 

Wat is er niet duidelijk aan de tekst?

examenvraag (2021/1)

Gebruik bron 8.

Een historicus gebruikt deze bron om aan te tonen dat de Industriële Revolutie naast economische veranderingen ook sociale veranderingen tot gevolg heeft.

4p 14 Ondersteun deze conclusie door, telkens met een voorbeeld uit de bron:

- een economische verandering van de Industriële Revolutie te noemen die uit deze bron blijkt en

- een sociale verandering door de Industriële Revolutie te noemen die uit deze bron blijkt.

De Engelse textielfabrikant William Radcliffe (1761-1842), beschrijft zijn loopbaan

vanaf zijn vroege jeugd in Mellor, in de buurt van Manchester:

Toen ik nog te jong was om te weven, leerde mijn moeder mij het kaarden1) en spinnen van katoen en het oprollen van vlas en katoenen draden voor mijn vader en broers, die aan het weefgetouw zaten. Daar verdiende ik mijn brood mee, tot mijn vader mij oud genoeg vond om zelf achter een getouw te gaan zitten. Na een paar jaar kon iedere oppassende jongeman voldoende overhouden om zich als fabrikant te vestigen. Er waren maar weinigen, die durf genoeg hadden zich aan een dergelijke onderneming te wagen. Ik was een van de weinigen. Nog vóór ik twintig was, had ik mij op de hoogte gesteld van alle verbeteringen in het verwerken van katoen. En toen ik op mijn 24e trouwde, wist ik voldoende van het vak om met mijn spaarduitjes een eigen bedrijf op te zetten. Vier jaar later had ik een bloeiende zaak met veel arbeiders in dienst. Twaalf jaar later, in 1801, wees onze balans uit, dat we een kapitaalbezit hadden van 11.000 pond. Ik bezat ook nog een landgoed in Mellor, (…) en uit de pacht kreeg ik 350 pond per jaar. 

noot 1 Jas of Indiaanse pokken is een huidziekte.

noot 2 Beliac is een vorm van loodvergiftiging.

noot 3 Een mulat is iemand die een witte en een gekleurde ouder heeft. 

Antwoord

14 maximumscore 4

Kern van een juist antwoord is:

• Een economische verandering uit de bron is de overgang van huisnijverheid/kleinschalige productie naar industriële productie/massaproductie 1

• want Radcliff (als kind) helpt zijn vader en broers met het bewerken van katoen, terwijl hij later zelf een fabriek bezit 1

• Een sociale verandering uit de bron is de mogelijkheid om door succesvol ondernemen (snel) te stijgen op de maatschappelijke ladder 1

• want Radcliff blijkt in korte tijd te kunnen opklimmen van (eenvoudige) arbeider tot (rijke) fabrikant / tot landheer 1

Kenmerkend Aspect:

discussies over de ‘sociale kwestie’  

discussies over de ‘sociale kwestie’ 

De industrialisatie leidde tot het ontstaan van de sociale kwestie: de slechte werk- en leefomstandigheden van de arbeiders. In het maatschappelijk debat hierover kwamen verschillende opvattingen over oorzaken en mogelijke oplossingen naar voren, variërend van niets doen tot ingrijpen door de overheid. Arbeiders richtten vakbonden op om gezamenlijk met werkgevers te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden.  

Wat is er niet duidelijk aan de tekst?

discussies over de ‘sociale kwestie’ 

De industrialisatie leidde tot het ontstaan van de sociale kwestie: de slechte werk- en leefomstandigheden van de arbeiders. In het maatschappelijk debat hierover kwamen verschillende opvattingen over oorzaken en mogelijke oplossingen naar voren, variërend van niets doen tot ingrijpen door de overheid. Arbeiders richtten vakbonden op om gezamenlijk met werkgevers te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden.  

welke groep zal niet vóór hulp van de overheid zijn geweest?

1. arbeiders
2. boeren
3. conservatieven
4. socialisten

Wat is boodschap die de spotprentmaker wil overbrengen? Gebruik de bron in je antwoord.

Doe het samen met iemand anders.

Aan welk ander KA kun je dit KA (sociale kwestie) heel goed koppelen?

Examenvraag 2015/2

In 1873 werd gedebatteerd over een wetsvoorstel van Samuel van Houten om fabrieksarbeid door kinderen jonger dan 12 jaar te verbieden. Sommige liberale tegenstanders van zijn voorstel meenden dat dit verbod in strijd was met hun visie op de taak van de overheid. Zij betoogden ook dat de leefomstandigheden van arbeidersgezinnen zouden verslechteren

door deze wet.

3p 15 Licht de bezwaren van deze tegenstanders toe door aan te geven:

- bij welk kenmerkend aspect van de negentiende eeuw het wetsvoorstel van Van Houten past en

- welke visie de liberale tegenstanders van Van Houten hadden op de taak van de overheid en

- waardoor de leefomstandigheden van arbeidersgezinnen zouden kunnen verslechteren door deze wet. 

Tekst bij het KA

15 maximumscore 3

Uit het antwoord moet blijken dat:

• dit wetsvoorstel past bij (discussies over) de sociale kwestie / de gevolgen van de Industriële Revolutie 1

• volgens de (klassieke) liberale visie de overheid zo weinig mogelijk in moest grijpen in de economie/het privéleven (van burgers) / dat de overheid alleen tot taak had een nachtwakersstaat in stand te houden 1

• de leefomstandigheden van arbeidersgezinnen zouden kunnen verslechteren door deze wet, doordat zij de inkomsten uit de arbeid van hun kinderen zouden gaan missen (en daardoor in grotere armoede zouden raken) 1

Kenmerkend aspect - 

de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie 

de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie

Door de industriële revolutie hadden de Europese landen grote behoefte aan grondstoffen en afzetmarkten en waren ze militair superieur. In de 19e eeuw veroverden ze grote gebieden in Afrika en Azië waar ze kolonies stichtten. Ook het Chinese keizerrijk verloor een deel van zijn onafhankelijkheid aan koloniale mogendheden. 

 

Examenvraag 2016/1

De Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij liet in 1867 voor het eerst een stoomtrein rijden in Indonesië. De trein reed tussen de havenstad Semarang en het plantagegebied van midden-Java. In 1870 was het netwerk uitgebreid tot 110 kilometer spoorweg.

Deze spoorwegaanleg past bij het modern imperialisme.

4p 15 Leg uit dat de aanleg van deze spoorweg:

− voortkwam uit het modern imperialisme en

− het modern imperialisme op Java mogelijk maakte. 

Tekst bij het KA

5 maximumscore 4

Voorbeeld van een juist antwoord is:

• De aanleg van deze spoorweg kwam voort uit het modern imperialisme omdat het verkrijgen van grondstoffen/afzetmarkten voor de industrie van het moederland daarbij centraal stond 1

• en met deze spoorweg konden grondstoffen/delfstoffen uit Nederlands-Indië / industrieproducten naar het binnenland van Java worden vervoerd 1

• De aanleg van deze spoorweg maakte het modern imperialisme op Java mogelijk omdat hiervoor controle over het binnenland / over de plaatselijke bevolking nodig was 1

• en de spoorweg maakte die grotere militaire aanwezigheid / bestuurlijke controle mogelijk 1

Tijdvak pruiken en revoluties is de .......................... eeuw

1. 17e
2. 16e
3. 15e
4. 18e

Noem iets uit jouw leven wat niet te maken heeft met de industriële revolutie

rationeel betekent:

1. logisch gedacht
2. minderwaardig
3. onuitvoerbaar
4. het onderzoeken waard

welk kenmerkend aspect?

1 De Amerikaanse hoofdstad Washington werd vernoemd naar George Washington, de eerste president van de Verenigde Staten, nadat hij de locatie van deze federale hoofdstad had uitgekozen.

2 De Brabantse vesting Willemstad werd vernoemd naar Willem van Oranje, de eerste leider van de Nederlandse Opstand, die kort daarvoor in Delft was vermoord.

3 De havenstad Lüderitz, in de kolonie Duits-Zuidwest-Afrika, werd vernoemd naar de koopman Adolf Lüderitz, die verdronk tijdens zijn zoektocht naar grondstoffen voor de Duitse industrie.

4 De regering van de DDR noemde een stad die werd aangelegd voor grootschalige ijzer- en staalproductie Stalinstadt, naar de pas overleden Sovjetleider Jozef Stalin.

5 In de Engelse kolonie Virginia werd de stad Jamestown bij de stichting vernoemd naar koning James I, die aan kolonisten toestemming gaf in Amerika tabak te produceren voor de Engelse markt.

6 Na de Duitse inval werd voorgesteld de Poolse stad Zamość Himmlerstadt te noemen, naar de nationaalsocialistische SS-leider Heinrich Himmler.

2p 1 Zet deze beschrijvingen in de juiste chronologische volgorde