TOETS Grammatica: redekundig ontleden HV1 periode 3

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 1

Redekundig ontleden HV1

zinsdelen 

persoonsvorm

onderwerp

werkwoordelijk gezegde

lijdend voorwerp 

meewerkend voorwerp 

bijwoordelijke bepaling

voorzetselvoorwerp

Te behandelen grammatica Kern P3

Redekundig ontleden

H20 Persoonsvorm & onderwerp behandeld

H21 Soorten werkwoorden en werkwoordelijk gezegde behandeld

H22 Lijdend voorwerp en meewerkend voorwerp behandeld

H37 Voorzetselvoorwerp & bijwoordelijke bepaling behandeld

Stappenplan zinsdelen benoemen

- Zoek de PV

- Zet streepjes tussen de zinsdelen

- Zoek het OW: Wie/Wat + PV

- Zoek het WG of NG: alle werkwoorden (koppelwerkwoorden)

- Zoek het LV: Wie/Wat + WG + OW (niet aanwezig als er een NG is!)

- Zoek het MW: Aan wie of voor wie; heeft altijd te maken met ‘geven’

- Zoek de BWB: Waar? Wanneer? Hoe? Waarom? Waardoor? Waarheen?

Persoonsvorm PV

De PV is altijd een werkwoord. 

De volgende morgen lag er een groene enveloppe op de mat.

1. De vraagproef

Maak een vragende zin. Het werkwoord dat vooraan komt te staan is de PV. 

Lag er de volgende morgen een groene enveloppe op de mat?

2. De tijdproef

Verander de tijd van de zin. Het werkwoord dat verandert is de PV. 

De volgende morgen ligt er een groene enveloppe op de mat.

3. De getalproef

Verander het getal (enkelvoud/meervoud) van het onderwerp. Het werkwoord dat verandert is de PV. 

De volgende morgen lagen er groene enveloppen op de mat. 

Zinsdelen

De volgende morgen |lag |er | een groene enveloppe | op de mat.

Begin altijd met het verdelen van de zin in zinsdelen. Een zinsdeel is één woord of een groepje woorden dat bij elkaar hoort.

Wat je voor de persoonsvorm kunt zetten, is een zinsdeel:

De volgende morgen lag er een groene enveloppe op de mat. 

Een groene enveloppe lag er de volgende morgen op de mat.

Op de mat lag er de volgende morgen een groene enveloppe.

Er lag de volgende morgen een groene envelop op de mat.

 

Dit zijn de zinsdelen:

de volgende morgen

een groene enveloppe

op de mat

er

 

Onderwerp OW

1. Gebruik Wie/Wat + PV

Een magere jongen stond in het doel.

PV: stond

Onderwerp = Wie/Wat + PV

Wie/Wat stond? Een magere jongen stond

Onderwerp: een magere jongen

Onderwerp OW

2. Verander de persoonsvorm van meervoud naar enkelvoud of andersom. Het onderwerp verandert mee. 

De magere jongen stond in het doel.                 De magere jongens stonden in het doel.

Onderwerp: de magere jongen

3. Maak de zin vragend. Het zinsdeel dat meteen na de pv komt te staan, is het onderwerp. 

Stond de magere jongen in het doel?

Werkwoordelijk gezegde WG

Alle werkwoorden in de zin, ook delen van scheidbare werkwoorden: 

opletten - let…op

De woordjes ‘te’ en ‘aan het’ horen bij het WG.

Hij zat op de rug van het paard een boek te lezen.

WG: zat te lezen

De kinderen zijn tikkertje aan het spelen.

WG: zijn aan het spelen

Werkwoordelijk gezegde

Soms is het WG maar één werkwoord, dat is dan ook altijd de PV.

Soms zijn het er meer. 

Werkwoordelijk gezegde

Die bloemen staan al een hele week in de vaas.

PV: staan
OW: die bloemen

WG: staan

Werkwoordelijk gezegde

Dit weekend wil ik mijn verjaardag gaan vieren. 

PV: wil

OW: ik

WG: wil gaan vieren

Werkwoordelijk gezegde

Na het klassenfeest ruimen de leerlingen met elkaar de rommel op. 

PV: ruimen

OW: de leerlingen

WG: ruimen op (hele WW is opruimen!)

Lijdend voorwerp

Het lijdend voorwerp is ook een zinsdeel.

Niet alle zinnen hebben een lijdend voorwerp!

Hoe vind je het LV?

1. Noteer het OW en WG

2. Stel de vraag: Wat/Wie + WG + OW

Antwoord = LV

Lijdend voorwerp

1. Noteer het OW en WG

2. Stel de vraag: Wat/Wie + WG + OW

Antwoord = LV

Tom (OW)| leest (WG) |een mooi boek| in zijn vrije tijd. 

1. Tom = OW 

    leest = WG

2. Wat leest Tom? Een mooi boek = LV

Lijdend voorwerp

Mascha | koopt | altijd | drop.

PV: koopt

OW: Mascha

Wie/Wat + WG + OW = LV

Wat koopt Mascha? drop

LV: drop

Meewerkend voorwerp

Meewerkend voorwerp

Een meewerkend voorwerp kan in een zin staan, maar dat hoeft niet. Er staat altijd maar maximaal één meewerkend voorwerp (mv) in een zin.

Om het meewerkend voorwerp te vinden is het belangrijk dat je de zinsdelen in de juiste volgorde ontleedt. Je begint met het zoeken van de persoonsvorm en het onderwerp van de zin, vervolgens verdeel je de zin in zinsdelen en dan ga je op zoek naar het werkwoordelijk gezegde en het lijdend voorwerp in de zin. Pas als je al het bovenstaande begrijpt, ga je verder met het meewerkend voorwerp.

Meewerkend voorwerp

Het meewerkend voorwerp (mv) kun je vinden door de volgende vraag te stellen:

meewerkend voorwerp: aan/voor wie + (werkwoordelijk) gezegde + onderwerp + (lijdend voorwerp)

Let op: Het voorzetsel 'aan' of 'voor' kan bijna altijd worden weggelaten of toegevoegd bij het meewerkend voorwerp.

Meewerkend voorwerp MW

Aan /voor Wie + WG + OW = MW

Een MV hoort altijd bij een werkwoord dat iets met ‘geven’ te maken heeft. Het meewerkend voorwerp ‘krijgt of ontvangt’ iets.

 Let op: een MV komt met aan en zonder aan voor.

Met AAN:

De patiënt leende zijn bril aan de dokter.

Zonder AAN:

De patiënt leende de dokter zijn bril.

De patiënt leende (aan) de dokter zijn bril.

 

Niet in alle zinnen waar ‘aan’ voorkomt, zit een MW.

Die foto deed Frank aan Emmy denken.

GEEN MW: Frank geeft niks en Emmy krijgt niks!

Meewerkend voorwerp

Voorbeelden

Hij heeft aan Sanne een cadeau gegeven.

pv: heeft

zinsdelen maken

wwg: heeft gegeven

ow: wie/wat heeft gegeven?:hij

lv: wie/wat heeft hij gegeven?: een cadeau

mw: aan (voor) wie heeft hij een cadeau gegeven?: aan Sanne

Let op: in deze zin kun je eenvoudig het voorzetsel ‘aan’ weglaten: ‘Hij heeft Sanne een cadeau gegeven.’ Als dat kan, weet je dus al dat je te maken hebt met een meewerkend voorwerp.

Meewerkend voorwerp

Vorige week wilden Bart, Kees en Ben een cadeaubon gaan kopen voor de jarige juf.

pv: wilden

zinsdelen maken

wwg: wilden gaan kopen

ow: wie/wat wilden gaan kopen?: Bart, Kees en Ben

lv: wie/wat wilden Bart, Kees en Ben gaan kopen?: een cadeaubon

mv: voor wie wilden Bart, Kees en Ben een cadeaubon gaan kopen?: voor de jarige juf

Meewerkend voorwerp

Ik hang mijn jas aan de kapstok.

pv: hang

zinsdelen maken

wwg: hang

ow: wie/wat hang(t)?: ik

lv: wie/wat hang ik?: mijn jas

mv: aan/voor wie hang ik?: geen mv in deze zin!

Bijwoordelijke bepaling

Bijwoordelijke bepaling BWB

Saskia sloeg alarm.

 

Dit is een kale zin. Waarom sloeg ze alarm, wanneer sloeg ze alarm, hoe sloeg ze alarm, waar sloeg ze alarm?

 

Met bijwoordelijke bepalingen krijg je antwoord op zulke vragen. Ze noemen tijd, plaats en omstandigheden.

• Om half tien sloeg Saskia alarm. WANNEER?

• In Instanbul sloeg Saskia alarm. WAAR?

• Vanwege de diefstal van haar paspoort sloeg Saskia alarm. WAAROM?

• Saskia sloeg alarm door hard te gaan gillen. HOE?

Bijwoordelijke bepaling

Een bijwoordelijke bepaling noemt GEEN eigenschap van een mens, dier of ding!

Dan is het een bijvoeglijke bepaling.

Ook losse woorden kunnen een BWB zijn, zoals:

Ook, zeker, toch, waarschijnlijk, blijkbaar, niet, misschien, absoluut, gelukkig, inderdaad, helaas, immers, hoe, waarom, waarheen.

• Wim rookt niet/kennelijk.

• Waarschijnlijk is de accu leeg.

Voorzetselvoorwerp 

Je moet eerst weten wat voorzetsels zijn. Het voorzetsel is meestal eenvoudig te herkennen, de meeste voorzetsels zijn namelijk op de puntjes in te vullen

... de kast (of kooi)

in de kast

op de kast

achter de kooi

naast de kooi

onder het kleed

... het schoolfeest 

tijdens het schoolfeest

na het schoolfeest

voor de vergadering

Voorzetselvoorwerp

Voorzetselvoorwerp

Meestal is het meteen duidelijk welk voorzetsel je moet gebruiken als je kijkt naar wat er precies gebeurt. De onderstaande zinnen zijn allemaal juist, je moet alleen goed naar de kat kijken en dan gebruik je het juiste voorzetsel.

De kat zit op de bank.

De kat zit naast de bank.

De kat zit onder de bank.

De kat zit achter de bank.

De kat zit tussen de kussens van de bank.

Vaste voorzetsels bij werkwoorden

Soms is het niet duidelijk welk voorzetsel je moet gebruiken, in sommige zinnen hoort een voorzetsel bij een werkwoord. 

Voorbeelden van vaste voorzetsels bij werkwoorden.

trouwen met

zich verbazen over

verliefd zijn op

Voorzetselvoorwerp

Het voorzetselvoorwerp begint met een voorzetsel en wordt vaak gevolgd door een voorwerp, bijvoorbeeld:

Ik hou van pindakaas.

werkwoord en vast voorzetsel: houden van

voorzetselvoorwerp: van pindakaas

Voorzetselvoorwerp

In een zin met een voorzetselvoorwerp 'eist' het werkwoord eigenlijk een bepaald vast voorzetsel. Je kan het voorzetsel niet vervangen door een ander voorzetsel. Zoals:

houden van

denken aan

zoeken naar

snakken naar

zich verdiepen in

trouwen met

Opmerking: Soms heeft een werkwoord verschillende 'vaste' voorzetsels, maar dan is er vaak wel sprake van een betekenisverschil.

Verschil voorzetselvoorwerp en lijdend voorwerp

Een voorzetselvoorwerp lijkt op een lijdend voorwerp. Toch zijn er erg belangrijke verschillen. Het belangrijkste verschil is dat een lijdend voorwerp niet met een voorzetsel begint en het voorzetselvoorwerp juist wel. Ook kan een voorzetselvoorwerp bij alle gezegdes voorkomen (werkwoordelijk gezegde en naamwoordelijk gezegde). Soms kunnen de zinnen wel erg op elkaar lijken. Kijk naar onderstaande zinnen.

Ik zoek een nieuwe heggenschaar.

lijdend voorwerp: een nieuwe heggenschaar

Ik zoek naar een nieuwe heggenschaar.

voorzetselvoorwerp: naar een nieuwe heggenschaar

Voorzetselvoorwerp

Het voorzetselvoorwerp lijkt wat zijn functie betreft op:

het lijdend voorwerp 

de bijwoordelijke bepaling

Het voorzetselvoorwerp kan zowel bij naamwoordelijke als bij werkwoordelijke gezegdes voorkomen. 

Voorbeelden voorzetselvoorwerp

= werkwoorden met vaste voorzetsel: 

ze hebben een figuurlijke betekenis

• Ik wacht al uren op de bus. (wachten op)

• Hij is getrouwd met zijn grote liefde. (trouwen met)

• We zijn nog niet toegekomen aan uw vraag. (toekomen aan)

• Zij kan goed overweg met haar schoonmoeder. (overweg kunnen met)

• Ben je boos over die opmerking? (boos zijn over)

• Mag ik een beroep doen op jouw geheugen? (een beroep doen op)

Verschil lijdend voorwerp en voorzetselvoorwerp

Het lijdend voorwerp begint niet met een voorzetsel. 

Vergelijk bijvoorbeeld ‘Jan kijkt televisie’ en ‘Jan kijkt naar de televisie.’ 

In de eerste zin is televisie het lijdend voorwerp.

In de tweede is naar de televisie een voorzetselvoorwerp. (kijken naar)

Verschil bijwoordelijke bepaling en voorzetselvoorwerp

Het voorzetselvoorwerp:

1. heeft een nauwe band met het werkwoord (vast voorzetsel);

2. is vaak figuurlijk.
Jan wacht op de trein = figuurlijk (hij 'zit' niet letterlijk op de trein)

De bijwoordelijke bepaling heeft juist een lossere band met het werkwoord:
het voorzetsel is vervangbaar door een ander voorzetsel.

3 voorbeelden

Hij staat stil bij het stoplicht. 

• bijwoordelijke bepaling van plaats: bij het stoplicht stilstaan (is letterlijk);
• Het voorzetsel 'bij' is te vervangen door bijvoorbeeld achter en naast. De betekenis blijft hetzelfde.

Op 4 mei staan we stil bij alle oorlogsslachtoffers. 

• voorzetselvoorwerp: bij alle oorlogsslachtoffers ('bij' hoort als vast voorzetsel bij het werkwoord 'stilstaan': stilstaan bij);
• 'bij' is nu een vaste combinatie, waarin je het voorzetsel niet kunt veranderen door een ander voorzetsel;
• het heeft een figuurlijke betekenis.

Oefenen op Beter Ontleden

Ga naar www.beterontleden.nl

Selecteer bij oefeningen Redekundig Ontleden en klik aan:

persoonsvorm, zinsdelen, onderwerp, werkwoordelijk gezegde, lijdend voorwerp et cetera.