Tweede deel ME

Hofdag

Hofdag: Een hofdag was vroeger in verhalen een bekend verschijnsel. Het was een dag waarop de koning al zijn vazallen, zijn edelen, bijeen riep om de klachten van het volk te horen en recht te spreken. 

(Reynaert de Vos - begint met een hofdag. Hier rechtspreken). 

Feodale stelsel

Vanaf 700 beloonde een vorst zijn trouwe onderdanen door ze landerijen (stukken land) in bruikleen te geven. Het in bruikleen geven van land was voor zo’n vorst een alternatief voor beloning in geld, want er was toen weinig geld in omloop. Het in bruikleen gegeven stuk land werd feodum genoemd.

Vazal = degene die het stuk land kreeg, moest de vorst van wie hij de grond te leen kreeg (leenheer) trouw en gehorozaamheid beloven.

Bovendien was hij verplicht tot ‘consilium et auxillium’= hij moest de leenheer met raad en daad bijstaan.

Het ontvangen van zo’n leen was een bijozndere gebeurtenis. De vazal moest homage doen of hulde doen: geknield met gevouwen handen de leenheer trouw beloven. Het kernbegrip was TROUW. 

Karelepiek

- Ridderromans waarin de avonturen over Karel de Grote of vazallen centraal staan.

- voorhoofs

- verhalen gaan terug op historische feiten en of personen, bij voorkeur Karel de Grote. 

-  Trouw aan de vorst en God is de belangrijkste ridderdeugd (feodale stelstel) 

- Vrouwen spelen geen of een volkomen ondergeschikte rol. 

- .Strijd en brute kracht staan centraal. Wreedheden tegen heidenen worden breed uitgesmeerd: ruwe verhalen waarin de heldendaden van Karel de Grote en zijn bloederige gevechten samen met de leenmannen worden verheerlijkt. 

Ook zijn er veel gevechten tussen ridders onderling, vaak om een jonkvrouw of stuk land. 

De bekendste verhalen zijn Karel ende Elegast, het Roelantslied en Reinout van Montalbaen (de 4 Heemskinderen).

1. Het verhaal begint met de volgende woorden: FRaeye historie ende al waer

 Mach ic v tellen hoort naer. Het was op enen auontstont. Dat karel slapen begonde. Tengelem op den rijn. Dlant was alle gader sijn.. Hi was keyser ende coninc mede. Hoort hier wonder ende waerhede. Wat den coninc daer gheuel. Dat weten noch die menige wel

Waarom is dit begin bijzonder en waarom wijkt het af van het verwachtingspatroon van de oorspronkelijke luisteraars.

2. Leg uit hoe de feodale piramide in elkaar steekt en welke rol de hofdag daarin speelt. Vind je 

  In de middeleeuwen was er sprake van een hiërarchische verdeling van de maatschappij.

Wat houdt het ‘feodale stelsel’ in?  Wat was het kernbegrip in het feodale stelsel?

Karel is zowel leenheer als leenman in Karel ende Elegast. Leg dit duidelijk uit.

Vanaf de twaalfde eeuw begint zich een ‘hoofse’ cultuur aan de hoven te ontwikkelen. Leg het begrip ‘hoofsheid’ duidelijk uit. In hoeverre is er sprake van hoofsheid in Karel ende Elegast?

De ridderromans gaan terug op de chansons de geste. Welke twee thema’s zijn dominant in de chansons de geste? Welk thema staat centraal in Karel ende Elegast?

Behoort Karel ende Elegast tot de voorhoofse ridderromans of tot de hoofse ridderroman?

Wat is de boodschap van Karel ende Elegast?

Hoe veranderde de rol van de vrouw tijdens de voorhoofse ridderromans en de hoofse ridderromans? Leg dit duidelijk uit.

Hoe zou Elegasts kersverse vrouw gereageerd hebben op haar huwelijk met Elegast?

Beschrijf de positie van de vrouw in de middeleeuwen.

Karel stelt voor om bij zichzelf te gaan stelen.

Waarom zou Karel aan Elegast vragen om bij Karel te gaan stelen?

Waarom gaat Elegast niet in op het voorstel van Karel? Vergelijk Elegast met Robin Hood.

Arthurepiek

- hoofs:  gecultiveerde omgangsvormen binnen de adellijke elite om onderlinge spanningen te voorkomen,  je hoort je medemens met respectvolle gemanierdheid tegemoet te treden, je laat de ander in zijn waarde en plaatst deze niet voor onaangename verrassingen. Je bent wellevend, galant en je beheerst je driften en impulsen, kortom: je bent hoofs.
- 13e-eeuw 

- de verhalen gaan niet terug op historische feiten , maar de queeste (speurtocht) naar de ideale vrouw of de Heilige Graal. 

- eliteliteratuur (publiek); jonge ridders 

- begint vaak met een hofdag) 
-  Vaak wordt de vrouw vereerd en er is een grote rol voor goede manieren (hoofsheid) en de manier waarop geliefden elkaar benaderen (hoofse minne). 

-  Een ander thema uit de Arthurromans: list en sluwheid zijn belangrijker dan brute kracht en moed.

-  Opvallend is ook de veelvuldige aanwezigheid van sprookjesfiguren, zoals draken. 

Bekende voorbeelden zijn:  Floris ende Blancefloer en Ferguut. 

- Van den Vos Reynaerde is een parodie op de arthurroman. 

- educatieve functie + ontspanning

Vragen Floris ende Blancefloer

Waarom is – net als de meeste andere Middeleeuwse literatuur – op rijm geschreven?

Waarom had Floris het heel gewoon gevonden als Blancefloer en hij op dezelfde dag zouden zijn gestorven? 

Wat betekent de naam Blancefloer, denk je?

Wat wil de dichter over Blancefloer zeggen door haar deze naam te geven?

Hoe komt het dat niemand ooit gemerkt heeft dat Floris en Blancefloer verliefd op elkaar waren? 

Welk verwijt maakt Floris aan de dood?

Wat is Floris van plan te gaan doen? 

Hoe stelt Floris zich het hiernamaals voor? 

Vervolg

Wat zijn de kenmerken van voorhoofse ridderromans? Wat zijn de kenmerken van hoofse ridderromans?

Behoort Floris ende Blancefloer tot de voorhoofse of hoofse ridderromans? Illustreer je antwoord met tenminste één voorbeeld (of citaat) uit de tekst.

Floris ende Blancefloer speelt zich af in ‘het oosten’ en bevat verwijzingen naar het islamitische geloof. Het is geschreven in ± 1250. Leg met behulp van historische gebeurtenissen uit waarom het verhaal niet eerder (dus in de vroege Middeleeuwen) kan zijn geschreven.

Vervolg

Lees de volgende twee versies van de het einde van Floris ende Blancefloer. Bepaal welke versie waarschijnlijk de juiste is en leg je antwoord uit. 

Floris’ moeder vertelt haar zoon dat Blancefloer nog leeft. Hij gaat naar haar op zoek en weet haar met een list uit de harem van een sultan te bevrijden. Ze trouwen nadat Blanceloer moslima is geworden en ze leven nog lang en gelukkig.

Floris’ moeder vertelt haar zoon dat Blancefloer nog leeft. Hij gaat naar haar op zoek en weet haar met een list uit de harem van een sultan te bevrijden. Ze trouwen nadat Floris het christelijke geloof heeft aangenomen en ze leven nog lang en gelukkig.

Geestelijke letterkunde

- Geestelijke letterkunde bestaat uit een collectie verhalen die voornamelijk geschreven zijn door monniken en nonnen.

- De inhoud van deze teksten hebben een christelijke inhoud en bevatten vaak veel beeldspraak en er komen belangrijke geestelijken in voor.

- In een Marialegende, een van de vele subgenres, komt er een vertoning van Maria voor, vaak vergezeld door Jezus.

- Een ander subgenre is het kloosterverhaal. Hierin heeft vooral de plaats een belangrijke rol, het speelt zich namelijk altijd in of rond een klooster af. Een voorbeeld van geestelijke letterkunde is de Beatrijs.

- Functie: oproep tot christelijk leven en het ware geloof uitdragen

Vragen bij Beatrijs

Behandel de symboliek in Beatrijs (bijvoorbeeld: kleuren, getallen) 

1. Is de auteur van Beatrijs een professioneel schrijver?

2.  Hoe omschrijft hij zijn verhaal? Welk soort verhaal is het volgens hem?

3. Bedacht hij dit verhaal zelf?

4.  Hoe omschrijft hij Beatrijs?

5. Welk probleem ervaart Beatrijs na enige tijd?

6. Welke twee soorten minne staan in dit verhaal centraal?

7. Beatrijs twijfelt bij haar vertrek. Waaraan? Begrijp je haar?

8. Beatrijs wordt ook wel de middeleeuwse Lady Gaga genoemd? Begrijp je dit? Leg dit uit? 

Reinaert de Vos

Op de hofdag komen alle dieren opdagen, behalve Reynaert de vos, want die heeft te veel misdaan. Vele dieren klagen over Reynaerts misdaden. De wolf Isegrim getuigt dat Reynaert de wolvin Hersinde heeft verkracht. Als Cantecleer de haan aankomt met de dode kip Coppe besluit de koning een bode te sturen (Bruun de beer) om de vos te dagvaarden (1e indaging).  Reynaert lokt de beer in de val. Dit lukt doordat hij hem honing belooft, die in een boomstam zou zitten. De beer raakt in de eik vastgeklemd. Het hele dorp komt hem afrossen. Als Julocke (jou lok ik) de vrouw van de pastoor, door het gedrang in het water sukkelt, slaagt Bruun erin zich los te rukken. Daarna wordt Tibeert de kater uitgezonden (2e indaging) . Hij wordt door Reynaert naar de schuur van de pastoor gelokt, waar muizen zouden zitten. Tibeert raakt in een strop, maar ontsnapt nadat hij de pastoor  heeft toegetakeld. 

Hij wordt door Reynaert naar de schuur van de pastoor gelokt, waar muizen zouden zitten. Tibeert raakt in een strop, maar ontsnapt nadat hij de pastoor deerlijk heeft toegetakeld. De derde bode wordt Grimbeert de das. Met hem gaat de vos mee. Onderweg biecht Reynaert zijn zonden op. Hij lijkt meer plezier dan berouw te hebben. Aan het hof wordt de vos veroordeeld. De beer, de wolf en de kater zullen de galg in orde brengen. Terwijl die drie weg zijn, spreekt de vos het koningspaar nog een 'laatste' keer toe. In zijn tweede biecht maakt Reynaert gewag van een staatsgreep die zou zijn beraamd om Bruun op de troon te helpen. Geld om deze operatie te bekostigen was er in overvloed dankzij een schat die Reynaerts vader gevonden had. Reynaert doet zich voor als trouwe onderdaan en vertelt dat hij door het stelen van de schat de staatsgreep heeft verhinderd. Hij wil de koning zelfs de vindplaats van de schat aanwijzen. Op dat moment vliegt de raaf Tiecelijn weg om de drie "vijanden" te verwittigen. Tibeert gelooft dat Reynaert zich zal vrijpraten en geeft zich gewonnen. Maar de wolf en de beer rennen terug naar het hof, waar ze als samenzweerders in de boeien worden geklonken

- Reynaert vertrekt op pelgrimstocht naar Rome met een tas gesneden uit het vel van de beer en schoenen uit de huid van het wolvenpaar. Haas en ram vergezellen de vos tot aan Malpertuus. In het vossenhol wordt Cuwaert de haas vermoord en opgegeten. Zijn hoofd wordt in de tas van berenvel gestopt. De ram Belijn moet die aan de koning bezorgen en erbij vertellen dat hij "de brief" persoonlijk gedicteerd heeft. Als aap Botsaert, de hofklerk, de tas opent wordt het bedrog van de vos duidelijk. Firapeel de luipaard stelt voor om Bruun en Isegrim vrij te laten en hen voor eeuwig en altijd toe te laten de schapen te bejagen. Reynaert wordt vogelvrij verklaard. Dat is dan "sconinx vrede".

Vragen over Reynaert de Vos

Zoek materiaal/gegevens over de schrijver en de ontstaansgeschiedenis. Is het bijvoorbeeld een vertaling? Zijn er voorlopers van soortgelijke verhalen?

Welk publiek had de schrijver voor ogen? Motiveer je antwoord.

‘Lezen’ in de middeleeuwen was vaak ‘luisteren’. Geef een aantal tekstplaatsen waaruit dit blijkt.

Zoek verwijzingen naar historische gebeurtenissen in het verhaal.

Waarom past de scène met de pastoor niet in onze tijd?

Het verhaal is een parodie, een tekst waarin - meestal op humoristische wijze - bepaalde verschijnselen belachelijk worden gemaakt. Wat is het onderwerp van de spot? Behandel dit uitvoerig.