Stijlfiguren

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Prolepsis

Prolepsis: Bij een prolepsis wordt een woord of woordgroep helemaal voor in de zin geplaatst waardoor er de nadruk op valt.

Die Nederlandse grammatica, daar word ik zo moe van!
Pizza, daar kan ik er elke dag wel drie van op…

Repetitio

de eenvoudigste vorm van een enumeratie.

Uur na uur zagen we hetzelfde tijdens de rit.

Enumeratie

een opsomming die wordt gebruikt om iets te benadrukken.

Ik zag urenlang alleen maar heuvels, bomen en geiten.

Is de uitspraak waar of niet waar?
Een repetitio bestaat uit een opsomming van drie onderdelen.

1. waar
2. niet waar

Retorische vraag

een vraag waarop je geen antwoord verwacht. Het antwoord zit namelijk in de vraag opgesloten.

Liggen we hier niet lekker in de zon?

chiasme

Bij deze stijlfiguur worden de overeenkomstige termen van twee formuleringen in omgekeerde volgorde geplaatst.

dames en heren

Χ

jongens en meisjes

inversie

Inversie betekent dat de volgorde van het onderwerp en de persoonsvorm omgedraaid zijn. 

Een voorbeeld hiervan is: ‘Als ik nieuwe kleren krijg, word ik blij’.

(omgekeerde) climax

Een climax is een geleidelijke toename in kracht of spanning. Dit kan binnen één zin, maar soms ook over meerdere zinnen.

zeer ruw, ruw, zacht, fluweelzacht, allerzachtst

De omgekeerde climax of anticlimax is juist een afbouwing in sterkte.

Hij is wereldberoemd, nou ja... in Nederland, in onze stad dan. Ik bedoel: ik heb van hem gehoord.

parallellisme

Bij een parallellisme wordt nadruk gegeven aan een zin door twee keer (ongeveer) dezelfde zinsbouw of inhoud te gebruiken.

Spreken is zilver, zwijgen is goud.

Hij doet mij nederliggen in grazige weiden;

Hij voert mij zachtkens aan zeer stille wateren.

Understatement

Bij een understatement wordt iets op een spottende manier verkleind of verzwakt. Het verschil met het eufemisme zit hem in de spot.

Bill Gates heeft een aardig zakcentje verdiend met zijn computers.

Eufemisme

als je iets wat niet prettig of niet netjes is, op een verzachtende/ verbloemende/ nette manier onder woorden brengt.
 

Hoe is het met uw stoelgang?’, informeerde de dokter.

Door werkzaamheden heeft u wat extra reistijd naar Amsterdam.

Litotes

Met een ontkenning/verkleinwoord zwak je iets schijnbaar af, maar daarmee laat je het des te sterker uit komen! Verschil met understatement = de ontkenning.

 

De hoofdprijs in de loterij winnen, dat zou ik niet vervelend vinden.

Ik vond dat vijfsterrendiner niet vies.

Hyperbool

Bij een hyperbool wordt iets op een overdreven manier uitgedrukt. Je gebruikt een hyperbool om iets te laten opvallen.

Ik heb een eeuw staan wachten.
Ik ben in een seconde terug.

Hij heeft een glaasje jenever teveel op.

Hyperbool of understatement?

1. hyperbool
2. understatement

Ik heb van de zenuwen geen oog dicht gedaan.

hyperbool of understatement?

1. hyperbool
2. understatement

Van welk stijlfiguur wordt hier gebruik gemaakt?

'Een leuk karretje', zei Hetty toen ze de Jaguar van Felix zag.

1. eufemisme
2. understatement
3. hyperbool
4. climax

Van welk stijlfiguur wordt hier gebruik gemaakt?

Helaas moest Kees zijn oude hond Willem laten inslapen.

1. eufemisme
2. understatement
3. hyperbool

Van welk stijlfiguur wordt hier gebruik gemaakt?

Mijn vriend is bepaald niet dom.

1. eufemisme
2. litotes

Antithese

Bij een tegenstelling worden tegengestelde dingen gecombineerd zodat ze meer opvallen.

In een politieserie heb je altijd de goedaardige agent en zijn strenge collega

Paradox

Een schijnbare tegenstelling. Hij bestaat uit een combinatie die niet lijkt te kloppen. Als je er dan nog eens over nadenkt, blijkt het toch wel mogelijk te zijn.

Schrijven is de kunst van het schrappen.
Weinig alcohol kan te veel zijn.
Alleen samen krijgen we corona onder controle.

Antithese of paradox?
Hij zei dat hij zichzelf heel succesvol, goed, knap en bescheiden vond.

1. Antithese
2. Paradox

Antithese of paradox?
Zij steunen elkaar door dik en dun.

1. Antithese
2. Paradox

Ambiguïteit

Ambiguïteit is dubbelzinnigheid bij vormgelijkheid van woorden, woordgroepen of zinnen. Voorbeelden:

(1) Dit gedicht schaamt zich gedicht te zijn.

(2) Daar liepen vrouwen in klederdracht, die ik nog niet eerder had gezien. 

exclamatie

Dit is een uitroep. 

Hoera! Jee! Geweldig!

Ironie, sarcasme, cynisme

De spot is bij de begrippen verschillend van aard en toon:
ironie is een uiting van bedekte, milde spot
(1) ‘Je kletst me de oren van het hoofd’, (zegt de leraar tegen het stille, verlegen meisje.);
sarcasme is een uiting van bijtende spot
(2) ‘Je moet vooral zo doorwerken, dan kom je er in ieder geval’, zegt de mentor tegen de havoleerling (die zijn taak weer niet gemaakt heeft).;

Ironie, sarcasme, cynisme

De spot is bij de begrippen verschillend van aard en toon:
cynisme toont ongeloof in de oprechtheid of goede bedoelingen van de mensen, en die houding wordt met bittere of wrede spot geuit
(3) ‘We gaan hem nu opereren. Als hij blijft leven, hadden we het bij het rechte eind; als hij sterft, hebben we toch wat bijgeleerd’, zegt de specialist over een patiënt.

Neologisme

Een neologisme staat ook wel voor nieuwvorming. Als iets een neologisme is, staat dat ook wel voor een nieuw woord. Of dat nu deels gevormd is met woorden uit een andere taal, of met alleen Nederlandse woorden. Het kan allemaal. Meestal wordt bij de term ‘neologisme’ gedacht aan een woord dat bestaat uit Nederlandse elementen. Een nieuw Nederlands woord dus.
Sjoemelsoftware, furbyfluisteraar, flirtcoupé

Pleonasme

Bij een pleonasme wordt een eigenschap die onlosmakelijk verbonden is met het genoemde, nog eens in een bepaling uitgedrukt, al dan niet bewust. 

Voorbeelden zijn: een houten boomstam, het groene gras en een ronde cirkel.

Tautologie

Een tautologie wordt een begrip tweemaal of meerdere malen genoemd, en bestaat doorgaans uit twee of meer woorden van dezelfde woordsoort. 

Enkele voorbeelden zijn: pais en vree, enkel en alleen, nooit ofte nimmer, onmiddellijk en meteen en niettemin toch

Analyseer 'Sonnet van de nieuwe zomers' op rijm, beeldspraak en stijlfiguren