3.4 en 3.5 - x-chromosomale en dihybride kruisingen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 3 - Genetica

Atheneum 4

Thema 3 - Genetica

3.1 - Fenotype of genotype

3.2 - Geneparen

3.3 - Monohybride kruisingen

3.4 - Geslachtschromosomen

3.5 - Dihybride kruisingen

3.6 - Speciale manieren van overerven

3.7 - Opvoeding of aanleg

Leerdoelen

3.4.1 Je kunt beschrijven hoe door de overerving van geslachtschromosomen het geslacht van een mens wordt bepaald.

3.4.2 Je kunt een kruisingsschema opstellen voor X-chromosomale overerving en de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden uit een kruisingsschema, of uit stambomen over X-chromosomale overerving.

Geslachtschromosomen

De lichamelijke geslachtskenmerken worden bepaald door de geslachtschromosomen.

Vrouw = XX

Man = XY

Geslachtschromosomen 

X-chromosomale overerving: 

• X-chromosomale eigenschappen bevinden zich alleen op het X-chromosoom en niet op het Y-chromosoom.

X-chromosomale overerving

Vraag

Rode vachtkleur erft bij katten x-chromosomaal over. 

Een poes die heterozygoot is voor vachtkleur paart met een rode kater.

a) Teken een kruisingsschema voor deze kruising

b) Hoe groot is de kans op een rode kitten

c) Hoe groot is de kans op een rood vrouwtjeskitten?

X-chromosomale overerving

• Zonen krijgen het x-chromosoom altijd van hun moeder
• Dochters krijgen altijd een x-chromosoom van hun vader

Opgave

Bepaal het genotype van individu 1 t/m 7

Oefenopgave

1 = XAXa

2 = XaY

3 = XAXa

4 = XaXa

5 = XAY

6 = XAY

7 = XaXa

Autosomale overerving

Drie manieren waarop iemand een ziekte kan erven, zijn:

1 via een X-chromosomaal recessief gen

2 via een X-chromosomaal dominant gen;

3 via een autosomaal recessief gen;

Welke manier zou of welke manieren zouden op basis van 

deze stamboom mogelijk de oorzaak kunnen zijn van 

de ziekte van Tay-Sachs bij meisje P?

Thema 3 - Genetica

3.5 - Dihybride kruisingen

Doelen van deze paragraaf

3.5.1 Je kunt een kruisingsschema opstellen voor een dihybride kruising met onafhankelijke overerving en de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden uit een kruisingsschema, of uit een stamboom van een dihybride kruising met onafhankelijke overerving.

Dihybride kruisingen

Dihybride Kruising

                                                            Overerving van 2 eigenschappen

Liggen niet op hetzelfde chromosoom

Voorbeeld boek

Twee eigenschappen: Zwart/rood en Bont/effen

Kleur: A of a

Gevlektheid: B of b

Kruisingsvraagstukken

Stap 1: Wat zijn de genotypen van de ouders? Geef deze in een kruising weer

Kruisingsvraagstukken

Stap 1: Wat zijn de genotypen van de ouders? Geef deze in een kruising weer

Kleur: AA x aa

Vlek: BB x bb

Totaal: AABB x aabb

Kruisingsvraagstukken

Stap 2: Welke allelen kunnen de geslachtscellen van beide ouders bevatten?

Kruisingsvraagstukken

Stap 1: AABB x aabb

Stap 2: Welke allelen kunnen de geslachtscellen van beide ouders bevatten?

Koe: AB 

Stier: ab

Kruisingsvraagstukken

Stap 3: Welke mogelijke combinaties zijn er te maken van eicel en zaadcel?

Kruisingsvraagstukken

Stap 3: Welke mogelijke combinaties zijn er te maken van eicel en zaadcel?

Genotype F1: AB x ab -> 100% AaBb

Fenoype F1: Effen zwart

Kruisingsvraagstukken

Uitrekenen van F2:

AaBb x AaBb

Kruisingsvraagstukken

Kruisingsvraagstukken

AABB - 1x - 1/16   - 0,0625

AABb - 2x - 1/8    - 0,125

AaBB - 2x - 1/8    - 0,125

AaBb - 4x - 1/4    - 0,25

AAbb - 1x - 1/16   - 0,0625

Aabb - 2x - 1/8    - 0,125

aaBB - 1x - 1/16   - 0,0625

aaBb - 2x - 1/8    - 0,125

aabb - 1x - 1/16    - 0,0625

___________________

              16x  - 1/1 - 1,0000

Kruisingsvraagstukken

Vraag - Wat is de kans op een effen rood kalf?

Kruisingsvraagstukken

Vraag - Wat is de kans op een effen rood kalf?

Effen = Bb of BB

Rood = aa

Combinaties:

aaBb en aaBB

3/16 = 0,1875

Verhouding fenotypen (MHK)

Vachtkleur

P: AA x Aa -> F1: 50% AA, 50% Aa

P: Aa x aa -> F1: 50% Aa, 50% aa | Zwart:Rood = 1:1

P: Aa x Aa -> F1: 25% AA, 50% Aa, 25% aa | Zwart:Rood = 3:1

Genotypes bepalen

Genotypen ouders onbekend -> kijken naar fenotype/genotype nakomelingen (F1)

Boek: konijnen

Vachtkleur: Zwart(A) en bruin (a)

Oren: Recht (B) en hang (b)

Konijnen

P: onbekend

F1: 

3x zwart met hangoren

7x zwart met rechte oren

2x bruin met hangoren

9x bruin met rechte oren

Vachtkleur: Zwart(A) en bruin (a)

Oren: Recht (B) en hang (b)

Konijnen

P: onbekend

F1: 

3x zwart met hangoren

7x zwart met rechte oren

2x bruin met hangoren

9x bruin met rechte oren

Vachtkleur: Zwart(A) en bruin (a)

Oren: Recht (B) en hang (b)

Zwart en bruin: 10 : 11

Hang en recht: 5:16

Konijnen

P: onbekend

F1: 

3x zwart met hangoren

7x zwart met rechte oren

2x bruin met hangoren

9x bruin met rechte oren

Vachtkleur: Zwart(A) en bruin (a)

Oren: Recht (B) en hang (b)

Zwart en bruin: 10 : 11

ongeveer 1:1, dus Aa x aa

Hang en recht: 5:16

Konijnen

P: onbekend

F1: 

3x zwart met hangoren

7x zwart met rechte oren

2x bruin met hangoren

9x bruin met rechte oren

Vachtkleur: Zwart(A) en bruin (a)

Oren: Recht (B) en hang (b)

Zwart en bruin: 10 : 11

ongeveer 1:1, dus Aa x aa

Hang en recht: 5:16

Ongeveer 1:3, dus Bb x Bb

Konijnen

P: onbekend

F1: 

3x zwart met hangoren

7x zwart met rechte oren

2x bruin met hangoren

9x bruin met rechte oren

Vachtkleur: Zwart(A) en bruin (a)

Oren: Recht (B) en hang (b)

Zwart en bruin: 10 : 11

ongeveer 1:1, dus Aa x aa

Hang en recht: 5:16

Ongeveer 1:3, dus Bb x Bb

Genotype ouders:

AaBb x aaBb

Vragen

Aan de slag

Basisstof 4: opdr. 35, 36, 38, 39, 41

Basisstof 5: opdr. 45, 47. 49