lesplan
Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting (Examen 2022)
Een lesplan van Geschiedenisleraar.nl
Wil je met dit lesplan aan de slag? Klik op de knop hieronder om een eigen kopie te maken in 'Mijn Lessen'. Vervolgens kun je de lessen aanpassen naar jouw wensen.
Tijdvak van Burgers en Stoommachines
Tijdvak van Wereldoorlog
Tijdvak van Televisie en Computer
NEDERLAND VAN 1848 TOT 1914
Als in Nederland in 1848 een nieuwe grondwet komt, is dat de eerste stap richting een democratischer Nederland: de macht van de koning wordt ingeperkt en de positie van het Nederlandse parlement wordt versterkt. Toch blijft het stemrecht beperkt tot een zeer beperkte groep, die mag stemmen volgens het principe van het censuskiesrecht. Geleidelijk wordt het stemrecht weliswaar opgerekt, bijvoorbeeld middels het Caoutchouc-artikel van 1887, maar pas in 1919 hebben 'alle' Nederlanders inspraak. Om dit te kunnen bereiken is door de groepen, die toen waren achtergesteld, hard gestreden.
Rechten (en plichten) van Nederlanders zijn zó vanzelfsprekend voor leerlingen. Dit onderwerp laat zien dat deze verworvenheden niet zonder slag of stoot in de Grondwet zijn gekomen. En dat ze nog relatief kort geleden in Nederland zijn ingevoerd. Algemeen kiesrecht en emancipatie van achtergestelde groepen zijn 'slechts' 100 jaar geleden ingevoerd en/of geborgd in onze Grondwet. Een dergelijk referentiekader blijft voor leerlingen een lastig gegeven, maar de huidige (nationale en internationale) maatschappij biedt genoeg 'vergelijkingsmateriaal' om leerlingen een beeld te helpen ontwikkelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan: kinderarbeid of discriminatie op grond van sekse, ras of seksuele geaardheid in andere delen van de wereld.
Dit onderwerp helpt leerlingen tevens om, bij latere onderdelen van het Historisch Overzicht vanaf 1848, te laten zien wanneer democratie in gevaar komt c.q. dreigt te komen. Of dit nu tijdens de Duitse bezetting is, de Sovjet-Unie ten tijde van Stalin, of het (Islamitisch) terrorisme is.
De Eerste Wereldoorlog
‘De oorlog die aan ons land is voorbij gegaan’. Dat was toch een beetje de positie van de Eerste Wereldoorlog in het Nederlandse geschiedenisonderwijs. Dat is de afgelopen tijd gelukkig veranderd en wordt het belang van deze oorlog ook voor ons leerlingen onderkend. Al is het alleen maar vanwege het feit dat de strijd in de loopgraven inmiddels ruim honderd jaar geleden in ons Europa heeft plaatsgevonden.
Maar de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog zijn niet te onderschatten en alleen daarom al van groot belang om een plek te krijgen binnen het Historisch Overzicht vanaf 1848: van de ruim één miljoen Belgische vluchtelingen, naar de opkomst van Adolf Hitler en uiteindelijk de Tweede Wereldoorlog. Met name dat laatste is voor historici ook vaak de reden om te spreken van één grote wereldoorlog die slechts onderbroken werd door een wapenstilstand van ongeveer twintig jaar.
De Grote Oorlog spreekt in eerste instantie niet veel leerlingen aan: het is een grote onbekende en, mede vanwege het ontbreken van tastbare bronnen én bekende speelfilms. Maar als het onderwerp wordt behandeld dan verbazen de leerlingen zich niet alleen over de zinloosheid van een loopgravenoorlog, maar ook over de uitvindingen tijdens de ‘oorlog van de uitvinders’ die steeds gruwelijker wapentuig bracht voor op, onder en boven het slagveld.
Het Interbellum
Het interbellum (van het Latijn inter, tussen en bellum, oorlog) is een periode van uiterste. Aan de ene kant waren er het einde van de Eerste Wereldoorlog, de Vrede van Versailles en de vooruitzichten van een schijnbare eeuwigdurende economische groei. Aan de andere kant, maar zeker niet los te zien van de eerste opsomming, waren er pessimisme, de crisisjaren, verlies aan vertrouwen in de democratie en de opkomst van niet-democratische stromingen, zoals het fascisme in West-Europa. Toch wordt deze periode door de meeste historici vooral gezien als een wapenstilstand van twintig jaar: een periode van ongemakkelijke vrede.
In de serie wordt uitgebreid aandacht besteed aan extreemlinkse- en extreemrechtse dictaturen. Ieder met zijn eigen unieke kenmerken. Soms is bewust gekozen om iets meer achtergrondinformatie te geven: overigens niet om de leerlingen te overspoelen met leerstof, maar meer om de kaders voor hen wat duidelijker te maken.
De vaardigheid oorzaak en gevolg is in deze serie nadrukkelijk aanwezig: vermoedelijk nergens in de geschiedenis zijn in een relatief korte periode historische oorzaken en gevolgen zo duidelijk te zien.
Overigens is het belangrijk dat leerlingen leren van het verleden, maar waak voor al te makkelijke vergelijkingen tussen het hedendaagse (politieke) klimaat en het interbellum. De geschiedenis herhaalt zich simpelweg niet: elke situatie en periode in de geschiedenis is anders. Net zoals de voorwaarden die bepaalde ontwikkelingen creëren ook uniek zijn.
DE TWEEDE WERELDOORLOG
Het is ongetwijfeld het onderwerp dat veel leerlingen het meest aanspreekt. Totdat het vooral jongens blijken te zijn die een vreemd soort swastika-fascinatie hebben of te vaak naar Discovery Channel hebben gekeken en alles weten van die ene tank (‘Meneer, je weet wel...’). Om vervolgens tot de conclusie te komen dat ze vrij weinig tot niets weten van het verloop en de gebeurtenissen van c.q. uit de oorlog.
Deze serie lessen leent zich dan ook erg goed om gebruik te maken van een digitale werkvorm als: 'bekend, benieuwd, bewaard' en/of ‘Ik dacht...., nu denk ik...’ , waarbij een woordweb of open vraag ingezet kan worden.
Het behandelen van dit onderwerp is per definitie samenvatten: het onderwerp is simpelweg te uitgebreid om in zijn geheel te behandelen (in de beperkte lestijd die er vaak is gegeven). Dit betekent dat er keuzes is gemaakt voor een aantal hoofdonderwerpen: het verloop van de oorlog, de Duitse Bezetting, de jodenvervolging en de dekolonisatie van Indonesië. Met name de eerste twee lessen hebben een wat meer ‘highlights’-karakter, terwijl de laatste lessen veel dieper op de materie ingaan dan de leerlingen zouden moeten kennen voor het eindexamen.
Uiteraard kan elke gebruiker zijn of haar keuzes verwerken in de lessen.
De Tweede Wereldoorlog moet veel aandacht in de les krijgen. Maak daarom gebruik van de eerder genoemde fascinatie bij de leerlingen. Het vraagt echter ook een gedegen kennis en voorbereiding van de docent, met name vanwege de vele vragen die tijdens de les worden gesteld. Dat is natuurlijk geweldig, en wil je het een beetje kanaliseren dan zijn de genoemde werkvormen ideaal: je kunt van tevoren namelijk al enigszins bekijken waar de interesses van de leerlingen liggen.
De Koude Oorlog
Met de huidige situatie zou je haast denken dat de Koude Oorlog weer terug is. En als we de media mogen geloven, is dat ook zo. Toch is het karakter van de Koude Oorlog, los van spanningen tussen twee machtige landen, anders. De blokvorming is tegenwoordig veel minder aanwezig en voor veel leerlingen liggen bedreigingen voor de vrede en de veiligheid op een totaal ander vlak dan tijdens de Koude Oorlog.
Het is een fraai staaltje van de geschiedenis herhaalt zich, waartoe mensen zich graag wenden om de hedendaagse wereld en de gebeurtenissen te verklaren, terwijl dat de grootste flauwekul is: elke situatie is weer uniek.
Maar wat maakt de Koude Oorlog dan zo bijzonder? En nog veel belangrijker: hoe breng je dit over op de leerlingen? Een oorlog is nog wel 'herkenbaar’ voor de leerlingen, een oorlog die eigenlijk geen oorlog was, is een schimmige abstractie. Laat staan dat je ook nog een bepaald ‘unheimisch’ gevoel van een eventuele totale vernietiging van de aarde wilt delen met de leerlingen.
In de lessen zitten fascinerende, en soms ook iconische, afbeeldingen die trachten de leerlingen mee te nemen in de tijd van de Koude Oorlog. De tijd van hun ouders. Een onzekere tijd, maar ook een tijd die gek genoeg veiliger was dan nu. Want wie gaat nu een atoombom gooien, als je weet dat je er dan zelf ook aangaat. Die paradox is heel bijzonder, en overigens ook alleen te maken aan het eind van dit onderwerp.
Een leuk intro is altijd, en niet alleen bij dit ondwerp, het tijdvak-icoon met de klas te bekijken. In zitten namelijk best veel betekenissen: de raket is bijvoorbeeld al op meerdere manieren uit te leggen. Met een woordweb in LessonUp kun je samen met de klas het icoon analyseren.
Een Nieuwe Wereldorde
De wereld na 1990 is de tijd en plaats waarin onze leerlingen zijn geboren. Toch zijn er duidelijk verschillen in die periode te herkennen: de tijd van overvloed, maar ook van de bankencrisis. De tijd van vóór en na 9/11. De tijd dat de bekende onveilige situatie van de Koude Oorlog werd ingeruild voor een onbekende onveilige situatie met o.a. terrorisme. Aan het eind van de serie zou je zelfs met de leerlingen kunnen bespreken of dit misschien vanaf '9/11' wel een nieuw, elfde, tijdvak in de geschiedenis is begonnen.
Veranderde de wereld tussen 1945 en 1990 al snel: na 1990 werden er met name op het gebied van technologie en wetenschap onwaarschijnlijk grote sprongen gemaakt. Dit heeft uiteraard voor en nadelen, getuigen de ellende na de zoveelste geslaagde hackpoging. Of nog erger: dat de favoriete social media-app offline is…
Juist door deze snelle veranderingen zien leerlingen de verschillen zo goed. Laat ze bijvoorbeeld maar eens kijken naar een mobieltje van tien jaar geleden bekijken. Of een computer. Ze vallen van de ene verbazing in de andere.
Je merkt dat de huidige tijd leerlingen ook onzeker maakt en dat dit mede wordt veroorzaakt door veel aannames en onduidelijkheden. De geschiedenislessen zijn een goede plek om deze bespreekbaar te maken en te verduidelijken. Al hebben we natuurlijk niet alle tijd van de wereld in onze lessen
