H9 dans-Cultuur van de kerk

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Cultuur van de Kerk

H9 Dans

Leerdoelen

1. Je kan uitleggen wat de houding van de kerk ten opzichte van dans was

2. Je kent de verschillen tussen volkse dans en hoofse dans

3. Je kan uitleggen wat de functies zijn van dans in de middeleeuwen

4. Je  kunt de ontwikkeling en betekenis van de dodendans (danse macabre) uitleggen

5. Je herkent verschillende middeleeuwse dansen zoals cirkeldans, reidans, hofdans, basse dans, moresca

6. Je weet hoe troubadours en dansnotatie een rol spelen bij de verspreiding van dans

Waar werd er gedanst?

volksdansen                         religieuze dans                   hoofse dans
bruiloften                                processies                           galabanketten

dorpsfeesten                         narrenmis                            optredens
jaarmarkten                            dodendans      

De dodendans (danse macabre)

Ondanks de afwijzing van de kerk ontstond er in de middeleeuwen een bijzonder verschijnsel: de dodendans.

Deze dodendansen vonden vaak plaats op het kerkhof, waar men als een soort bezwering een woeste dans uitvoerde op de graven.

In de elfde eeuw kwamen de zogenaamde ‘dodendansen’ op. Wanneer er iemand begraven werd, riep dat uiteraard heftige emoties op. Hieraan werd uiting gegeven door middel van dans. Deze dansen begonnen meestal op het kerkhof. Extatisch voerden de mensen woeste dansbewegingen uit op de graven op het kerkhof, waarbij ze ruwe liederen zongen en obscene gebaren maakten. Daarna gingen ze naar de kerk, waar ze tot rust kwamen.

Religieus

Dodendansen waren populair in de middeleeuwen. Een periode waarin de dood een grotere invloed had op het dagelijks leven (want een ongeluk, of dodelijke ziekte, zat in een klein hoekje). Iedereen werd door de Danse Macabre herinnerd aan de eigen sterfelijkheid, en werd dus indirect aangemoedigd om goed (lees: vroom) te leven.

De dodendans (danse macabre)

De kerk verbindt deze heidense traditie met het memento mori (gedenk te sterven) met name in de 14 eeuw als de pest heerst en toont de dodendans in afbeeldingen als waarschuwing. Leef vroom, zorg goed voor je ziel want de dood kan je zomaar overvallen.

Dodendans als inspiratie

20e en 21e eeuw

Narrenfeest/ ezelsmis

De ezelsmis vond in de Middeleeuwen plaats in het kader van het narren- of ezelsfeest (asinaria festa, festum stultorum, festum follorum, festum baculi), gevierd tijdens de kerst- en nieuwjaarsperiode. Het was, net als het carnaval, een ‘omkeringsfeest’ waarbij de hiërarchieën omgedraaid werden.

Dans en de kerk

In de Middeleeuwen bestempelde de katholieke kerk in West-Europa dansen al snel als zondig. In deze periode is dans buiten de kerk meer een soort gezelschapsspel waarmee het volk en de adel zich op feesten en partijen vermaakte. Minstrelen maakten vaak een dans als onderbreking van hun zang en potsenmakerijen. Dans was bij het gewone volk spontaan, niet aan regels of voorschriften onderhevig. Deze dans was vaak onstuimig en openhartig in hun seksualiteit en aardsheid, ondanks de opgeheven vinger van de kerk.

Pieter Bruegel de Oudere, De boerenbruiloftsdans, 1566 

Volksvermaak

Dans als vermaak

In de middeleeuwen werd er veel gedanst, om zich te vermaken of om elkaar het hof te maken. Rondedansen of reidansen, eenvoudig of meer ingewikkeld, volks of meer verfijnd…

De rondedans/ reidans : in een lange ketting van mannen en vrouwen die elkaar bij de hand hielden danste men in een open of gesloten cirkel of in een lange rij. 

In zekere zin aapte de adel het boerenvolk na, alleen op een meer hoofse en verfijnde manier.

Hofdans

• Basse danse
  

                                       Dansnotatie: Basse danses van Margaretha van Oostenrijk

                                                       15e eeuw

                                                                                           (15e eeuw)

muzieknotatie

liedtekst

dansnotatie 

(uitleg op blz. 75)

Een basse danse is een langzame, sterk beheerste en gestileerde dans die vooral in Frankrijk en de Bourgondische Nederlanden in de tweede helft van de 15de eeuw opgang maakte, en die voornamelijk aan het hof werd gecultiveerd.

Kenmerken basse danse

• rustig/ingetogen bewegen (kleding beperkt bewegingsvrijheid)
• sierlijk schrijden (lopen),draaien en buigen
•  alleen aanraking met de handen/pinken

Intercultureel

• Moresca
  

verzamelnaam voor verschillende middeleeuwse volksdansen.

De oorsprong ligt in Spanje. De dans is symbool voor een zwaardgevecht (Moren tegen Spanjaarden). De dansers zijn vaak als Moren verkleed met belletjes aan hun broek.

Later verwijst de moresca naar een sotternie (komisch toneel of dansspel)