Thema 8 B5 Sociaal gedrag bij dieren

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5

Thema 8 

Waarneming en gedrag

B5

Sociaal gedrag van dieren

Opdracht Leerprocessen

Je kunt de verschillende leerprocessen herkennen en beschrijven.

• Ieder duo grabbelt 2 kaartjes met daarop een leerproces.
  
• Bedenk samen (max. 3 min.) op jullie eigen manier hoe je de 2 leerprocessen kunt uitbeelden aan de rest van de klas.

•  De uitbeelding van het leerproces moet te maken hebben met een situatie die je op school      (context) zou kunnen tegenkomen.
•  De leerprocessen worden door de andere leerlingen geprobeerd te raden.

Lesprogramma B5

• Leerdoelen B5 Gedrag (2m)
• Uitleg B5 Sociaal gedrag, evolutie en signalen (5m)
• Zelfstandig opdracht 52 en 53 maken (max. 5m)
• Uitleg B5 Rangorde en voorbeelden van sociaal gedrag (20m)

• Opdracht 54 t/m 61 maken (max. 10m)
• Oefen de Flitskaarten en maak Test Jezelf als laatste (5m) + Lesafsluiter B5 (5m)

Eerder klaar? 

• Neem context Leefwereld 'Kwispeldans' en maak opdracht 62 t/m 65

Leerdoel B5

8.5.1 Je kunt de functie van verschillende vormen van sociaal gedrag uitleggen en 

aangeven hoe dit gedrag de overlevingskansen van organismen beïnvloedt.

8.5.2 Je kunt uitleggen hoe sociaal gedrag evolueert.

Sociaal gedrag

• Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar.

• Een handeling van de ene is de prikkel voor een handeling van een andere soortgenoot.

• Prikkels (handelingen) bij sociaal gedrag noem je signalen
• Maken communicatie mogelijk: kleur, geur, houding, gebaren en taal
• Functies: vaststelling rangorde en taakverdeling, territoriumgedrag, voortplantingsgedrag, verzoeningsgedrag

Olifanten

Solitair, samen of in groepen

• Solitair: individuen onafhankelijk van elkaar, alleen tijdens de balts en de paring samen. Broedzorg ligt dan vaak bij één van de ouders. 

• Samen: paartjes voor één of meer seizoenen, soms zelfs monogaam. Sommige vissoorten, veel vogelsoorten en enkele zoogdieren. 

• Leven in groepen zie je veel bij insecten, vissen, vogels en zoogdieren.

Evolutie van sociaal gedrag

• Samenleven kan overlevingskans vergroten, voor zowel individu als groep
• Vaak conflicten: verdeling macht, ruimte, voedsel en seksuele partners
• Territoria, rangorde en taakverdeling werken conflictvermijdend
• Risico individu, maar voordelig voor groep
• Dieren en mensen zullen vooral samenleven en sociaal gedrag vertonen als de voordelen voor de soort groter zijn dan de nadelen

Maak opdracht 52 en 53

Rangorde

• Volgorde binnen populatie van dominant naar minst dominant
• Vaak afzonderlijke rangorden bij mannetjes en vrouwtjes 
• Dreiggedrag voldoende om conflict te beëindigen. Bij dreigen zie je vaak imponeergedrag: zich zo groot en indrukwekkend mogelijk maken. 
• Verzoeningsgedrag: een signaal dat agressie van dominante mannetje doet afnemen.

Even oefenen...

01:31

Maak de rangorde van de mannetjes. Begin met de meeste dominante mannetje.
Speel daarna de video verder af...

04:24

Wie staat er derde in de rangorde?

1. Luc
2. Jip
3. Gijs
4. Tim

Territoriumgedrag

• Door een territorium te vormen wordt een zekere hoeveelheid voedsel of ruimte veiliggesteld
• Territorium vermindert ook aantal conflicten tussen soortgenoten
• Mannetje verdedigt het gebied tegen binnendringende soortgenoten
• Dreiggedrag op de grens territorium

Overspronggedrag

• Bij tegenstrijdige prikkels weet dier soms niet tot welk gedrag over te gaan.
• Motivatie voor beide gedragssystemen is even groot
•  Conflictgedrag: gedrag dat niet logisch is voor de situatie
• Overspronggedrag: conflict tussen twee gedragssystemen veroorzaakt gedrag uit een derde gedragssyteem
• Niks met territoriumgedrag te maken, maar heeft wel signaalfunctie

Weet jij een voorbeeld
te noemen van overspronggedrag
bij mensen?

Voortplantingsgedrag

• Voordat ze paren, vertonen veel dieren baltsgedrag
• Door balts neemt bereidheid tot paren (voortplantingsdrang) toe en agressie tussen partners verminderd. 
• Combinatie van overdreven of versnelde handelingen uit verschillende gedragssystemen (geritualiseerd gedrag).
• Signalen zijn soortspecifiek
• Bij zoogdieren wordt de periode van paringsbereidheid bronst genoemd

Paringsgedrag

• Na de balts of de bronst volgt de paring
• Gedrag dat dieren laten zien tijdens deze paring heet paringsgedrag 
• Broedzorg: de meeste vogels en zoogdieren zorgen voor hun eieren en nakomelingen
• Bij vissen, amfibieën en reptielen komt broedzorg minder voor

Huiswerk

• Maak opdracht 54 t/m 61

• Oefen de Flitskaarten en controleer de leerdoelen 

van B5 met de Test Jezelf

Klaar?

• Neem de Context  'Kwispeldans'  door en 

maak opdracht 62 t/m 65

Lesafsluiter B5

8.5.1 Je kunt de functie van verschillende vormen van sociaal gedrag uitleggen en

aangeven hoe dit gedrag de overlevingskansen van organismen beïnvloedt.

8.5.2 Je kunt uitleggen hoe sociaal gedrag evolueert.

biologiepagina.nl

Wat was je procentuele score?

Extra:

statenvormende insecten

• sterke taakverdeling binnen grote populaties van insecten

Bekijk de eerste paar minuten maar eens van de volgende uitlegvideo

Extra

En nog een video over camouflage en mimicry