6.5 Sociaal gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

6.5 sociaal gedrag bij dieren

Leerdoelen:

- Je kunt uitleggen wat sociaal gedrag is en hoe dit gedrag de overlevingskansen van organismen beïnvloedt.

- Je kunt uitleggen hoe sociaal gedrag evolueert.

Sociaal gedrag

• = gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar.
  
  
• Handelingen van individu = signalen voor anderen.
• Het is eigenlijk gewoon communiceren

Signalen

Bij sociaal gedrag zijn signalen die individuen afgeven aan elkaar heel belangrijk

Signalen dienen als prikkels in sociaal gedrag en maken informatieoverdracht (communicatie) mogelijk

Signalen

Signalen kunnen worden afgegeven via:

1. Geuren
2. Kleuren
3. Geluiden
4. Houdingen
5. Gebaren

Vormen van sociaal gedrag

• Samenlevingsvorm
• Rangorde (pikorde)
• Voortplantingsgedrag (balts/bronst)
• Territoriumgedrag
• Conflictgedrag (overspronggedrag) 

Samenlevingsvorm

- solitair (Tijgers)

- paren (vissen, vogels, zoogdieren)

- groepen (insecten, vissen, vogels, zoogdieren)

waar binnen valt de mens biologisch gezien? 

Rangorde 

• Conflicten voorkomen  
• --> Dreig- en imponeergedrag (giraffe)
• --> Verzoeningsgedrag (baviaan)
  
  

Termen voortplantingsgedrag

Balts = gedrag voor het paren 

bronst = periode van paringsbereidheid

Voortplantingsgedrag

Functie Balts:

- opvallend, partners aantrekken 

- vergroot de bereidheid tot paren

- verlaagt agressief gedrag

- paarband versterken

- soortspecifiek: voorkomt dat verschillende soorten met elkaar gaan proberen voortplanten

Voortplantingsgedrag

Broedzorg: man of vrouw of beiden zorgen voor de nakomelingen 

Territoriumgedrag en conflictgedrag

• Territorium: gebied met voedsel en ruimte om nakomelingen groot te brengen. 
•  Dreiggedrag: wegjagen concurrentie

• Conflictgedrag = Gedrag als de motivatie voor twee verschillende gedragssystemen even groot is 
• Vb conflictgedrag: Oversprong gedrag

Overspronggedrag

Wanneer dreiggedrag lang duurt kan overspronggedrag optreden. 

Ze kunnen niet kiezen tussen aanvallen en vluchten. 

Laten gedrag zien dat 'niet passend' is bij de situatie. 

OVERSPRONGGEDRAG

Ook mensen hebben overspronggedrag!

Bv.  op je hoofd krabben als je niet weet wat je moet doen...

Dit is een voorbeeld van..

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. omgericht gedrag

Territorium - Territoriumgedrag
Wat is NIET waar?

1. Een territorium is een eigen leefgebied
2. De grenzen van een territorium worden afgebakend
3. Vooral vrouwtjes bewaken het territorium
4. Het territorium wordt verdedigd door te dreigen en evt. te vechten is territoriumgedrag

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. omgericht gedrag
4. ambivalent gedrag

Bij veel dieren die in groepen leven is er sprake van een rangorde. Wat is een rangorde?

1. De volgorde van dieren van oud naar jong
2. De volgorde waarin dieren mogen eten
3. Het oudste dier is de baas
4. Ieder dier kent zijn plaats

Hoe heet het gedrag wat je vertoont (naar een organisme in een hogere orde) om een conflict te vermijden

1. overgeefgedrag
2. imponeergesdrag
3. statengedrag
4. verzoeningsgedrag

Bas heeft zijn 4 kippen geobserveerd om te kijken wie elkaar pikt. Zijn resultaten:
*kip 1 pikt kip 4
*kip 2 pikt kippen 1, 3 en 4
*kip 3 pikt kip 1 en 4
Wat is de rangorde in de ze groep?

1. kip 2 staat boven aan de rangorde, kip 4 onderaan
2. kip 4 staat boven aan de rangorde, kip 2 onderaan
3. de volgorde in rangorde is kip 3, 4, 2 en als laatste 1
4. de volgorde in rangorde is kip 2, 4,3 en als laatste 1

Maken opdrachten 

6.3, 6.4 en 6.5